راهکار راهبردی کنترل رشد حاشیه نشینی در مناطق شهری مطالعۀ موردی: شهرستان بناب

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 5، دوره 1، شماره 2 - شماره پیاپی 1، اسفند 1393، صفحه 77-90   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v1i1.26779

نویسندگان

حمدالله سجاسی قیداری¹؛ فخری صادقی^{* 1}؛ لیلا قسمتی²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه آزاد اسلامی،واحد علوم و تحقیقات، تهران

چکیده

سرعت رشد شهرنشینی مسایل و معضلات زیادی برای شهرها به دنبال داشته است که از جمله آن، مسألۀ حاشیه-نشینی و رشد سکونتگاه‌های غیررسمی است. در این میان شهر بناب به عنوان یکی از شهرهای مهم استان آذربایجان شرقی نیز به واسطۀ برخورداری از پتانسیل‌های مختلف، با پدیدۀ حاشیه‌نشینی رو‌به‌رو شده است، لذا یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های برنامه‌ریزان و مدیران شهری شهر بناب، کنترل حاشیه‌نشینی است. بر این اساس، سؤال کلیدی این است که راهبرد مناسب جهت کنترل رشد حاشیه‌نشینی در شهر بناب چگونه است؟ در این مقاله از طریق روش‌شناسی توصیفی- تحلیلی با استفاده از مدل راهبردی SWOT تلاش شده است تا به ارایۀ راهکارهای لازم برای کنترل رشد حاشیه‌نشینی در شهر بناب، بر اساس نظرات کارشناسان به عنوان نمونه‌های مطالعه، پرداخته شود. نتایج به‌دست‌آمده در مطالعۀ وضع موجود، نشان‌دهندۀ ضرورت انتخاب راهبرد محافظه‌کارانه در مدیریت و کنترل حاشیه‌نشینی در شهر بناب، به عنوان راهبرد کانونی است، همچنین نتایج ارزیابی راهبردهای تدوین‌شده بر اساس روش QSPM نشان می‌دهد که راهبرد توجه ویژۀ مسؤولان در ارایۀ خدمات مناسب به ساکنین مناطق روستایی و ایجاد زمینه‌های شغلی و ارایۀ خدمات مختلف اقتصادی و ساخت مسکن مناسب برای روستاییان جهت جلوگیری از مهاجرت، با مجموع نمرۀ جذابیت 028/4، دارای بالاترین اولویت به لحاظ برنامه‌ریزی برای کنترل رشد حاشیه‌نشینی در شهر بناب است.

کلیدواژه‌ها

برنامه ریزی شهری؛ حاشیه نشینی؛ برنامه ریزی راهبردی؛ شهر بناب

مراجع

1. احمدیان، م. ع. (1382). حاشیه‌نشینی. ریشه‌ها و‌راه‌حل‌ها، اندیشۀ حوزه‏، شمارۀ 43 و 44: صص 295-277.

2. افتخاری راد، ز؛ اسکندری دو رباطی، ز. (1381). سیاست‌های بانک جهانی در خصوص توانمندسازی. فصل‌نامۀ هفت شهر، شماره 8.. صص 81-77.

3. آقابخشی، ح. (1382). نظام مشارکت مردم در مناطق حاشیه‌نشین. مجموعه مقالات حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی . تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی . ص 4.

4. انصاری، ع. (1355). نظریۀ انسان حاشیه‌نشین در جامعه‌شناسی. نامۀ علوم اجتماعی. شمارۀ 1. دورۀ دوم. صص 179-161.

5. پاپلی یزدی، م. (1382). نظریه‌های شهر و پیرامون. تهران: سمت.

6. پور احمد، ا.؛ رهنمایی، م. ت. و قرخلو، م. و اسکندری نوده، م. (1389). آسیب‌شناسی سیاست‌های دولت در سامان‌دهی اسکان غیررسمی(محلات نای‌بند، شیرسوم و خواجه عطا، شهر بندرعباس). مجلۀ مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال دوم. شمارۀ 5. صص 54-29.

7. تودارو، م. (1382). توسعۀ اقتصادی در جهان سوم. ترجمۀ فرجادی، غ. تهران: کوهسار.

8. حافظ نیا، م. (1380). راهبرد توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران از طریق توسعۀ نهادهای محلی. فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی. شمارۀ 61، 61. ص 39.

9. حسین زاده دلیر، ک. (1380). برنامه‌ریزی ناحیه‌ای. تهران: سمت.

10. حیدری، ن. و نظریان، ا. (1390). بررسی عوامل مؤثر برحاشیه‌نشینی و بازتاب‌های آن، با تأکید بر کاربری خدمات شهری. فصل‌نامۀ جغرافیایی سرزمین. دورۀ 8. شمارۀ 1. صص 49-31.

11. دیوید، ف. (1383). مدیریت استراتژیک. ترجمه: پارسائیان، ع. و اعرابی، م. چاپ ششم. تهران: انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی.

12. زاهدانی، ز. و سید، س. (1369). حاشیه‌نشینی. چاپ اول. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

13. زنجانی، ح. (1371). جمعیت و شهرنشینی. تهران: نشر مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

14. زنگی آبادی، ع. و مبارکی، ا. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری حاشیه‌نشینی شهر تبریز و پیامدهای آن (مطالعه موردی: محلات احمدآباد، کوی بهشتی، خلیل آباد). مجلۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. سال23 پیاپی45. شمارۀ 1. صص 80-67.

15. ساعی،ا. (1378). مسائل سیاسی-اقتصادی جهان سوم. تهران: سمت.

16. سیار، ح. (1388). طرح مطالعۀ ظرفیت‌سنجی بافت‌های فرسودۀ بناب. شرکت عمران و بهسازی شمال غرب کشور. شهرداری بناب.

17. شریعت زاده، م. (1382). ساختارهای مورد نیاز جهت مهار و سازمان‌دهی حاشیه‌نشینی در ایران. مجموعه مقالات حاشیه-نشینی و اسکان غیررسمی. تهران: دانشگاه علوم بهزیستی وتوانبخش. ص 245.

18. شکوئی، ح. (1374). دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری. جلد اول. تهران: سمت.

19. شیبانی، ا. و غلامی، م. (1390). اسکان غیر رسمی، علل، پیامدها و راه‌حل‌ها (شیر‌آباد زاهدان). مشهد: سومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری. ص 4.

20. طالشی، م. و امیر فخریان، م. (1390). ناپایداری سکونت‌گاه‌های روستایی و آیندۀ حاشیه‌نشینی در خراسان رضوی. فصل‌نامۀ علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران. دورۀ جدید. سال نهم. شمارۀ 29. صص 107-83.

21. قرخلو، م. و میره، م. (1386). توانمندسازی اجتماعی، راه حلی برای حاشیه‌نشینی (شیخ‌آباد قم). فصل‌نامۀ دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر. سال دوم. شمارۀ سوم. صص 126-111.

22. لطفی، ح.؛ میرزایی، م. و عدالتخواه، ف. و وزیرپور، ش. (1389). بحران حاشیه‌نشینی و سکونت‌گاه‌های غیررسمی در مدیریت کلان‌شهرها و رهیافت‌های جهانی. فصل‌نامۀ علمی پژوهشی جغرافیای انسانی. سال دوم. شمارۀ دوم. صص 145-135.

23. محسنی، ر. ع. (1389). مسألۀ حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی با تأکید بر توانمندسازی آن (مطالعۀ موردی: حاشیه‌نشینان شهر گرگان). فصل‌نامۀ علمی- پژوهشی جغرافیای انسانی. سال دوم. شمارۀ چهارم. صص 152-133.

24. محمدی، ع.؛ روستا، م. (1387). توسعة اجتماع- محور: سازوکاری برای سامان‌دهی سکونت‌گاه‌های غیـررسمـی. نشریۀ شهرسازی و معماری هفت شهر. شمارۀ 24،23. صص 105-88.

25. مهندسین مشاورDHV هلند. (1371). رهنمودهایی برای برنامه‌ریزی مراکز روستایی. ترجمۀ میر، ج؛ اوکتایی، ن و گنجیان، م. تهران: نشر مرکزتحقیقات و بررسی مسائل روستایی وزارت جهاد کشاورزی.

26. هاگت، پ. (1376). جغرافیا ترکیبی نو. ترجمه: گودرزی نژاد، ش. تهران: سمت.

27. یزدانی بروجنی، ف. (1382). بررسی خصوصیات ساختاری حاشیه‌ نشینی در تهران. تهران: دانشگاه علوم بهزیستی.

28. Akter, T. (2010). Migration and living conditions in urban slums: implication for food security. The World Bank and Conditionality. School of Advanced International Studies, John Hopkins University, USA’, the Georgetown Public Policy Review, 7(1), 27-42.

29. Amaldam, S. (2011). Housing; Housing in third world; Annual Report of World Bank. P 4.

30. Armiah, B. C. (2012). Slums as expressions of social exclusion: explaining the prevalence of slums in African countries. United Nations Human Settlements Programme (UN-HABITAT). Nairobi. Kenya. Pp 19-20. Retrived from http:// www.oecd.org/ dev/ pgd/ 46837274. pdf.

31. Bican, B. (2009). Urban poverty and planning in Asia. World Bank Analytical Urban Geography. P. 74.

32. Claude Bolay, J. (2010). Slums and urban development: Questions on society and globalization. The European Journal of Development Research, 18(2), 284–298.

33. Dwyer, D. C. (1970). City in the third world. London: Macmillan.

34. Lemma, T., Richard, S., & Monika, K. (2008). A participatory approach to monitoring slum condition. Tanzania: ICT Publication Series. Pp. 65-66.

35. Zedner, L. (2007). Democracy, society and the government of security. Theoretical Criminology, Book Review, Vol. 11. No. 1.pp. 137-140.