بالاآمدگی موضعی سطح آب زیرزمینی کلان‌شهرها؛ فرصت‌ها و چالش‌ها، (مطالعه‌ی موردی: شهر مشهد)

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 11، دوره 1، شماره 2، شهریور 1393، صفحه 75-82   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v1i2.39610

نویسندگان

احمد قندهاری^{* 1}؛ امیر گرد نوشهری¹؛ رضا براتی²؛ خلیل حسنی²

¹شرکت آب منطقه ‌ای خراسان رضوی.

²شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی.

چکیده

طی سال‌های اخیر در شهر مشهد، یکی از اصلی‌ترین منابع تامین آب شرب، سد دوستی بوده که طبق آخرین آمار 500 میلیون‌متر‌مکعب آب از خارج حوضه آبریز به این شهر انتقال داده شده است. با ورود این آب، چاه‌های شرب واقع در محدوده‌ی شهر از مدار بهره‌برداری خارج شده­اند. از طرفی توسعه‌ی زیرساخت‌ها از جمله شبکه‌ی جمع‌آوری فاضلاب شهری همگام با توسعه‌ی شهری صورت نگرفته است. به این ترتیب در برخی نقاط شهر مشهد سطح آب زیرزمینی بالا آمده، که این امر مشکلاتی را در پی داشته است. در این مطالعه ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻜﺎﻧﻲ و زﻣﺎﻧﻲﺳﻄﺢ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ، آمار 111 حلقه چاه مشاهده‌ای طی شش نوبت از آذر ماه 1392 تا مرداد ماه 1393 جمع‌آوری و سازماندهی شده، سپس نقشه‌های خطوط هم‌سطح آب زیرزمینی تهیه شده است. نتایج حاکی از افزایش موضعی سطح آب زیرزمینی در نقاط مختلف شهر مشهد می‌باشد. نتایج این بررسی‌ها طی جلساتی با حضور کارشناسان تمامی دستگاه‌های حاکمیتی مرتبط، اساتید دانشگاه و کارشناسان خبره و در قالب کارگاه مهندسی ارزش به نقد گذاشته شده، تصمیماتی در خصوص چگونگی برخورد با این پدیده اتخاذ شد. به منظور کاهش مخاطرات ناشی از بالاآمدگی، با بهره‌برداری از چاه‌های سطح شهر طی زمستان سال 1392 و بهار سال 1393، سطح آب به میزان چشم‌گیری پایین آمد. طی این مدت، هشدارهای فنی از طریق دستگاه‌های متولی حسب تصمیمات کارگروه جهت ساخت و سازها ابلاغ گردید و خوشبختانه گزارش خاصی در مورد هرگونه خرابی ساختمان و تاسیسات ناشی از بالاآمدگی گزارش نگردید. در ادامه نتایج حاصل از بررسی داده‌های میدانی و همچنین فرصت‌ها، چالش‌ها و مدیریت شرایط، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

شهر مشهد مقدس؛ انتقال آب بین حوضه‌ای؛ شبکه‌ی جمع‌آوری فاضلاب شهری؛ بالا آمدگی سطح آب زیرزمینی؛ اقدامات مدیریتی

مراجع

ابراهیمی، ع.، محمدی، ف.، کاوه، ن. و ملک محمدی، م. 1388. تحلیل و ارزیابی تأثیر خشکسالی بر کاهش سطح آب تالاب‌های استان چهار محال و بختیاری با استفاده از تکنیک‌های GIS و RS. پنجمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران.

اکبری، م.، جرگه، م. ر. و مدنی سادات، حمید. 1388. بررسی افت سطح آب‌های زیرزمینی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیای (GIS) (مطالعه موردی: آبخوان دشت مشهد). مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، 16(4): 63-78.

تندیسه، م.1383. فرونشست زمین در اثر برداشت آب از دشت مشهد. گزارش پروژه تحقیقاتی توسط شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی.

سیادتی مقدم، ج. 1383. مدل کیفی آب زیرزمینی مشهد. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده‌ی فنی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی.

عامریان، ی. و وثوقی، ب.‌1390. کنترل ‌فرونشست ‌دشت ‌مشهد‌ و ‌نیشابور ‌بر‌ مبنای ‌روش ‌تجزیه ‌و ‌تحلیل ‌تغییر ‌انحنا با‌ استفاده‌ از‌ میدان‌ جابه‌جایی ‌حاصل ‌از ‌مشاهدات ‌GPS. نشریه علوم زمین، 21(82):133-138.

گزارش بازدید فنی از هتل الماس 2. 1393. شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی، آرشیو مرکزی.

ﻟﺸﮕﺮیﭘﻮر، غ.، ﻏﻔﻮری، م.، ﺳﻮﻳﺰی، ز. و ﭘﻴﻮﻧﺪی، ز.1384. اﻓﺖ ﺳﻄﺢ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ و ﻧﺸﺴﺖ زﻣﻴﻦ در دﺷﺖ ﻣﺸﻬﺪ. ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻧﻬﻤﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ اﻧﺠﻤﻦ زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﺮان، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻌﻠﻢ، ﺗﻬﺮان، 8 و 9 شهریور ماه 1384، 131-123.

ﻣﺤﻤﺪی، ص.، ﺳﻼﺟﻘﻪ، ع.، ﻣﻬﺪوی، م. و ﺑﺎﻗﺮی، ر.1391. ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﻜﺎﻧﻲ و زﻣﺎﻧﻲ ﺳﻄﺢ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ دﺷﺖ ﻛﺮﻣﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش زﻣﻴﻦآﻣﺎری ﻣﻨﺎﺳﺐ (ﻃﻲ ﻳﻚ دوره آﻣﺎری 10 ﺳﺎﻟﻪ، 1385 -1375). ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﺔ ﻋﻠﻤﻲ-ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﺮﺗﻊ و ﺑﻴﺎﺑﺎن اﻳﺮان، 19(1):60-71.

مخدوم‌فرخنده، م.، درویش‌صفت، ع.ا.، جعفرزاده، ه. و مخدوم، ع. 1390. ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط زیست با سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، ص 304.

مژگانی‌فر، ن.، و رهنما، م.ب. 1388. بررسی چاه‌های مشاهده‌ای محدوده کرمان و اختیارآباد در ارتباط با بالاآمدگی سطح آب زیرزمینی در قسمت‌هایی از شهر کرمان. دهمین سمینار سراسری آبیاری و کاهش تبخیر، کرمان، 21-19 بهمن ماه 1388.

نیک‌پیمان، و. و محمدزاده، ح. 1392. ارزیابی تغییرات مکانی کیفیت آب زیرزمینی دشت مشهد با استفاده از شاخص GQI. مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی مهندسی اکتشاف منابع زیرزمینی، 20-19 آذر ماه 1392.

Albertson P.E., and Hennington G.W. 1995. Groundwater Analysis Using a Geographic Information System Following Finite-Differenced and Element Techniques. Engineering Geology. U.S.A. 42:167-173.

Appelo C.A.J., and Postma D. 2005. Geochemistry, Groundwater and Pollution. 2D edition, A.A.BALKEMA Publishers. 265 pp.

Ebrahimi A.A., Mohammadi F., Kaveh N., and Malekmohamadi M. 2009. Effect of drought on Wetlands using RS and GIS. 5th conference on watershed management (Natural Hazards Sustainable Management). Gorgan, Golestan, Iran.

Larson K. J., Basagaoglu H., Marino M. A. 2001. Prediction of optimal safe ground water yield and land subsidence in the Los Banos-Kettleman City area using a calibrated numerical simulation model, Vol. 242, PP.79-102.

Lerner D. N. 1990. Groundwater recharge in urban areas. Hydrological process and water management in urban areas. IAHS pub. No. 198.

Nairizi S., and Janparvar M. 2004. Mashhad Plain Groundwater Management under Drought Condition. Groundwater for emergency situations, 82-101.

Poland J.F. 1981. The occurrence and control of land subsidence due to groundwater withdrawal with special reference to the San Joaquin and Santa Clara Valleys, California, PhD Dissertation, Stanford University, Palo Alto, California.

Todd D.K. 2005. Groundwater Hydrology. Third Edition, John Wiley & Sons.

Walker W.R., Hrezo M.S., Haley C.J. 1991. Management of Water resources For Drought Condition. National Water Summery. Geological Survey Water Supply Paper2375, U.S.A. PP: 147-156.