نقش بازارهای روستایی در فرایند شکل‌گیری سازمان فضایی و شبکه‌ی سکونتگاهی نمونه: شهرستان تالش

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 6، دوره 5، شماره 1 - شماره پیاپی 8، آذر 1386   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v5i8.4223

نویسندگان

ضیاء توانا ضیاء توانا^* ؛ امیر انتخابی امیر انتخابی

چکیده

سازمان فضایی هر ناحیه، از طریق پویایی شبکه‌ی سکونتگاهی آن تکامل می‌یابد، که البته روند شکل گیری شبکه‌ی سکونتگاهی متأثّر از محیط طبیعی، ساختار اجتماعی و اقتصادی و رویدادهای سیاسی و تاریخی است. در شهرستان تالش، محیط طبیعی و ساختار اجتماعی و اقتصادی این ناحیه زندگی یکجانشینی به‌ویژه شهر نشینی را به تأخیر انداخته بود. نبود راههای ارتباطی مناسب بین واحد‌‌های انسانی ناحیه،یکی از مهمترین موانع یکپارچگی فضایی ناحیه به شمار می‌رفت. به همین دلیل، شبکه‌ی سکونتگاهی نوپای تالش در پیرامون جادّه‌ای شکل گرفته است که در خلال جنگ جهانی دوم احداث شد و سراسرحوزه‌‌های انسانی ناحیه را در امتداد طولی ناحیه به یکدیگر متصل ساخت. بدین ترتیب، نخستین شهر واقعی ناحیه و به‌دنبال آن بازارهای روستایی در گره‌گاههای این جادّه و حوضه‌ی رودها (که هریک واحدی انسانی را در خود جای داده بودند) شکل گرفت. بازارهای روستایی با توجّه به جمعیّت حوزه‌ی نفوذ شان، گسترش یافته و آنهایی که از موقعیّت جغرافیایی و کارکرد کارآمدی برخوردار بودند، به شهرهای کوچک تبدیل شدند. در نتیجه نظامی سلسله مراتبی از مکان‌‌های مرکزی به‌وجود آمد که شبکه سکونتگاهی و سازمان فضایی ناحیه را شکل بخشید. اما از سویی تمرکز جمعیّت و فعالیّت‌‌های اقتصادی، به‌صورت نامتوازنی در حاشیه‌ی جادّه‌ی مزبور متمرکز گردید که عدم تعادل فضایی ناحیه را به‌دنبال دارد. به همین علّت، پیش از تحوّلات خودجوش آینده، هدایت و برنامه ریزی توسعه درمراکز بازاری و روستا- شهرهای ناحیه، امری ضروری به نظر می‌رسد. مطالعه‌ی روند تحوّلات شبکه‌ی سکونتگاهی تالش با استفاده از منابع تاریخی و بررسی تحوّلات اخیر، از طریق روش‌‌های میدانی و اطّلاعات و داده‌‌های سازمان‌‌های محلّی به بهترین شکل گویای این واقعیّت مکانی و فضایی است.
واژه‌‌گان کلیدی: سازمان فضایی، بازارهای روستایی، شبکه‌ی سکونتگاهی، نظام سلسله مراتبی سکونتگاه‌‌ها، ناحیه‌ی تالش