پژوهشی دربارۀ ملاک تفحص از عدالت مجهول الحال

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 40، شماره 3 - شماره پیاپی 81، دی 1387   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3142

نویسندگان

عباس کلانتری خلیل آباد^{* 1}؛ سیدمحمدتقی قبولی درافشان²

¹دانش آموختة دورة دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مهم ترین مباحث فقه اسلامی که مورد مناقشة فقها قرار گرفته، لزوم یا عدم لزوم تفحـص از عدالت مجهول الحال و میزان آن است. مشهور فقها قائلند کـه اگر فرد مجهول-الحال به عملی که در آن عدالت شرط شده است، اقدام کند، تفحص از عدالت او لازم است، اما در مورد مقدار آن با هم اختلاف دارند. گروهی از فقها هم گفته اند که تفحص از عدالت مسلمان شرط نیست. در این مقاله، ابتدا دیدگاههای فوق مورد بررسی قرار می گیرد و در پایان، نگارنده با توجه به ثمرة فرق بین طریقی و موضوعی بودن عدالت، ملاکی برای میزان تفحص از عدالت در موارد مختلف، ارائه می دهد.

کلیدواژه‌ها

عدالت؛ مجهول لحال؛ تفحص؛ طریقیت؛ موضوعیت

مراجع

قرآن کریم

نهج البلاغه

اردبیلی ، مولی احمد، مجمع الفائده و البرهان، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1416ق.

آل عصفور بحرانی، حسین بن محمد، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیه، بی تا.

آل کاشف الغطاء، علی، النور الساطع فی الفقه النافع، قم، بی تا.

ابن قدامه، عبدالله بن احمد، المغنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1414ق.

ابن علامه حلی، محمد (فخرالمحققین)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارصادر، بی تا.

انصاری، شیخ مرتضی، رسائل فقهیه، قم، نشر کنگره جهانی شیخ انصاری، 1414ق.

ــــــــــــــــــــ، فرائد الاصول، قم، مؤسسه نشر اسلامی، بی تا.

ــــــــــــــــــــ ، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی شیخ انصاری، 1415ق.

بجنوردی، حسن، القواعد الفقهیه، قم، نشر هادی، 1419ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناظره فی احکام العتره الطاهره، قم، مؤسسه نشر

اسلامی، 1405ق.

بهبهانی، محمدباقر، مصابیح الظلام، قم، مؤسسه مؤلف، 1424ق.

تبریزی، جواد، أوثق الوسائل، قم، مکتبه الکتبی النجفی، 1369ق.

حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دارالإحیاء التراث العربی، بی تا.

حکیم، محمدتقی، الاصول العامة للفقه المقارن، قم، مجمع العالمی لأهل البیت(ع)، 1418ق.

حیدری، علی نقی، اصول الاستنباط، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1372ش.

خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، قم، انتشارات قدس محمدی، بی تا.

خوئی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی،نجف، موسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1417ق.

ــــــــــــــــــــ ، مصباح الاصول، قم، مکتبه الداوری، 1417ق.

ــــــــــــــــــــ ، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم، 1413ق.

سیوری، مقداد بن عبدالله (فاضل مقداد)، کنزل العرفان فی فقه القرآن، قم، مکتب نوید اسلام، 1422ق.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیه، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1417ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی العاملی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1413ق.

شهیدی تبریزی، فتاح، هدایه الطالب إلی اسرار المکاسب، تبریز، چاپخانه اطلاعات، 1375ق.

طباطبایی حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروه، قم، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، 1404ق.

 طباطبایی، علی بن محمد، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، موسسه

آل البیت لإحیاء التراث، 1418ق.

 طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد علمی و فکری علامه

طباطبایی، 1366ش.

 طباطبایی، محمدمجاهد، مفاتیح الاصول، قم، مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث، 1296ق.

 طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1407ق.

ــــــــــــــــــــ ، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دارالکتب الجری، 1400ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریرالاحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، مؤسسه آل البیت، 1315ق. بی جا.

ـــــــــــــــــــــ، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، قم، موسسه نشر اسلامی، 1416ق.

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1416ق.

کاتوزیان، ناصر، فلسفه حقوق، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385.

مامقانی، عبدالله، نهایه المقال، قم، انتشارات مجمع الذخائر الاسلامیه، بی تا.

مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعه لدرر أخبار الائمه الاطهار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403ق.

مرتضوی لنگرودی، محمدحسین، الدر النضید فی الإجتهاد و التقلید، قم، مؤسسه انصاریان، 1412ق.

نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، انتشارات دارالإحیاء التراث العبری، بی تا.

نراقی، احمد، جامع السعادات، قم، دارالکتب العلمیه، بی تا.

نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت

لإحیاء التراث، 1408ق.

یزدی، سیدمحمدکاظم ، العروة الوثقی، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1378.