تحلیل فضایی عوامل مؤثر بر رشد نامتعادل کالبدی شهر رشت با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 2، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 4، شهریور 1395، صفحه 1-16   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v3i1.19063

نویسندگان

براتعلی خاکپور¹؛ محسن رستگار^{* 2}؛ رضا ویسی³؛ راضیه‌السادات میرجعفری²؛ سجاد احمدی⁴

¹دانشگاه فروسی مشهد

²دانشگاه فردوسی مشهد

³دانشگاه خوارزمی

⁴دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

در دهه‌های اخیر با تقدم شهرنشینی بر شهرسازی و تقاضای بالا برای زمین، رشد شهرها با چالش‌های فراوانی مواجه شده است. تأمین زمین جهت توسعه، شهرها را به سمت تخریب بهترین زمین‌های پیرامون آن‌ها کشانده است. شهر رشت نیز همانند شهرهای دیگر با محدودیت زمین‌ها با قابلیت کم برای توسعه کالبدی مواجه است. هدف این مقاله تحلیل عوامل و شاخص‌های کمّی مؤثر بر رشد نامتعادل شهر رشت است. نوع پژوهش کاربردی و روش اجرای آن توصیفی‌تحلیلی است. این مقاله با بهره‌گیری از مدل هلدرن و نرم‌افزار GIS به تحلیل متغیرهای فضایی رشد نامتعادل شهر رشت پرداخته است. یافته‌های پژوهش در زمینۀ رشد نامتعادل، در فاصلة سال‌های 1385تا1345، بیانگر آن است که حدود 57 درصد از آن مربوط به افزایش جمعیت و 43 درصد دیگر مربوط به رشد افقی و اسپرال است. در تحلیل این مسئله مشخص شد بدون استفاده‌ ماندن زمین‌ها شهری حدود 25 درصد (در محدودۀ قانونی شهر)، توسعۀ سکونتگاه‌های غیررسمی با 7/7 درصد، گسترش تعاونی‌های مسکن 5/6 درصد و ادغام روستاهای حاشیۀ شهر 4/25 درصد از سطح کل شهر مغایر با طرح‌های جامع و تفصیلی مصوب به‌طور غیررسمی، در توسعۀ نامتعادل نقش داشته است. سهم تنها سه عامل ادغام روستاهای حریم به محدودۀ قانونی شهر، گسترش شرکت‌های تعاونی مسکن و توسعۀ سکونتگاه‌های غیررسمی، سطحی حدود 4051 هکتار که برابر با 6/39 درصد از مساحت کل شهر است، به محدودة قانونی آن افزوده است.

کلیدواژه‌ها

گسترش فیزیکی؛ مدل هلدرن؛ تحلیل روند توسعۀ شهر با استفاده از GIS؛ شهر رشت

مراجع

1. ابراهیم‌زاده، ع.، و رفیعی، ق. (1388). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی-فضایی شهر مرودشت با استفاده از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن و ارائۀ الگوی گسترش مطلوب آتی آن. مجلۀ پژوهش‌های جغرافیایی انسانی، 69(41)، 123-138

2. باباپور، ح. (1389). تحلیل مکانی–فضایی مکان‌گزینی مراکز درمانی شهر رشت. (پایان‌نامه منتشر‌نشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه آزاد اسلامی رشت، ایران

3. بدر، ر. (1379). استفاده از GIS و RS در تعیین جهت گسترش توسعة فیزیکی شهر رضی. (پایان‌نامه منتشر‌نشدۀ کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، ایران

4. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان گیلان. (1390). اطلاعات دفتر عمران روستایی

5. حبیبی، ک.، و پوراحمد، ا. (1384). توسعة کالبدی–فضایی شهر سنندج با استفاده از GIS. کردستان، ایران: انتشارات دانشگاه کردستان

6. حسینی، س. ع. (1377). بررسی کارکردهای بخش مرکزی شهر رشت. (پایان نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس، ایران

7. حسینی، س. ع. (1383). بررسی تحولات کالبدی شهر رشت در چارچوب آراء و نظریات توسعة شهری. فصلنامة فرهنگ گیلان، 32(7)، 80-95

8. حسینی، س. ع. (1389). راهبردهای مقابله با سکونتگاه‌های غیررسمی. مجلة آوای فن، 34(15)، 10-51

9. زبردست، ا. (1383). اندازه شهر. تهران: انتشارات تحقیقات معماری و شهرسازی

10. سرتیپ‌پور، ج. (1370). نام‌ها و نامدارهای گیلان. رشت: گیلکان

11. شیعه، ا. (1381). مقدمه‌ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت

12. عظیمی، ن. (1381). تاریخ تحولات اجتماعی ـ اقتصادی گیلان. رشت: گیلکان

13. علی‌اکبری، ا. (1383). توسعۀ شهری و آسیب‌های اجتماعی در ایران. مجلۀ پژوهش‌های جغرافیایی، 44(36)، 49-60

14. مرکز آمار ایران. (1391). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. بازیابی در 20مرداد1393 از سایت www.amar.org.ir

15. مهندسین مشاور ایران آمایش. (1374). گزارش طرح جامع شهر رشت. سازمان مسکن و شهرسازی استان گیلان

16. مهندسین مشاور طرح کاوش. (1386). گزارش طرح جامع شهر رشت. سازمان مسکن و شهرسازی گیلان

17. مهندسین مشاور طرح کاوش. (1386). گزارش طرح راهبردی شهر رشت. سازمان مسکن و شهرسازی گیلان

18. نیکویه، م. (1387). رشت شهر باران. رشت: ایلیا

19. هوشیار، ح.، و حسین‌زاده‌دلیر، ک. (1385). دیدگاه‌ها، عوامل و عناصر مؤثر در توسعة فیزیکی شهرهای ایران. مجلۀ جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 6(3)، 213-226

20. Anselin, L. (1995). Space stat version 1.80 users’ guide. Morgantown: University of West Virginia Publications

21. Batisani, N., &Yarnal, B. (2009). Urban expansion in Centre County, Pennsylvania: Spatial dynamics and landscape transformations. Journal of Applied Geography, 2(29), 235-249

22. Casey, L., & Pederson, T. (2000). Urbanizing GIS: Philadelphia’s strategy to bring GIS to neighborhood planning. Retrieved from http:// pasture. ecn. purdue.edu/ ~aggrass/ esri95/ to150/ p107.html

23. Hess, G. R. (2001). Just what is Sprawl, Anyway? Raleigh: University of North Carolina Publications

24. Jaeger, J.A.G., Bertiller, R., Schwick, C., & Kienast, F. (2010). Suitability criteria for measures of urban sprawl. Journal of Ecological Indicators, 2(10), 397-406

25. Johanson, E.A.J. (1970). The organization of space in developing countries. Cambridge: Harvard University Publications

26. Kaya. S., & Curran, P. J. (2006). Monitoring urban growth on the European side of the Istanbul metropolitan area: A case study. Journal of Applied Earth Observation and Geo Information, 1(8), 18-25

27. Lungo, M. (2001). Urban sprawl and land regulation in Latin America. Journal of Land, 2(13), 123 -134

28. Merlin, P. (2000). Quantitative methods and space urban publisher. Paris: University of Paris Publications