حزب و تحزّب در اندیشه اسلامی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 41، شماره 1 - شماره پیاپی 82، خرداد 1388   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3146

نویسنده

بهرام اخوان کاظمی^*

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه شیراز

چکیده

حزب و تحزّب در معانی متأخّر، پدیده ای جدید و از دیدگاه فقهی، مسأله ای نوظهور در جامعه و فرهنگ شیعی است ودر اندیشه دینی پیرامون مقبولیّت و یا مطرودیّت آن، ابهام ها، دغدغه هاو دیدگاه های متعدّد وبعضاً متنافری وجود دارد.
درتبیین موضوع تحزّب در اندیشه اسلامی ؛ یا تلاش شده است در منابع قرآنی و روایی و سیرة معصومین و تاریخ صدر اسلام به دنبال ما بازاهای حزب و تحزّب باشند و یا آنکه سعی کنند حزب و تحزّب را به عنوان امری جدید و مستحدثه تلقّی کرده و بنا به کارکردهای مثبت و عقلانی آن، و ملازمت شرع با عقل، جواز مشروعیت برای این پدیدة مدرن سیاسی را صادر کنند. در این پژوهش، ضمن توجّه به این دو چارچوب روشی، - ضمن ارجح دانستن رویکرد دوم – ابتداء جایگاه حزب و تحزّب در قرآن بررسی شده و سپس دیدگاه و استدلالات مخالفین و موافقین با مشروعیت دینی تحزّب مورد بحث قرار می گیرد و بر دیدگاه «موافقت معتدل» صحّه گذاشته می شود.

کلیدواژه‌ها

تحزّب؛ حزب الله؛ سیاست؛ اندیشه اسلامی؛ روایات؛ شریعت؛ عقل؛ فقه سیاسی؛ کلام

مراجع

ابن ابی عاصم، عمرو، کتاب السنّة، بیروت، المکتب الاسلامی، 1416.

ابو فارس، محمد عبد القادر، التعددیة فی ظلّ الدولة الاسلامیة، لبنان، الریان، 1994م.

اصفهانی، راغب، معجم المفردات لالفاظ القرآن، تهران، المکتبه المرتضویه، 1362.

ایازی، سید محمد علی ، «مقدمه ای بر شناخت جایگاه تحزّب در اسلام» (مندرج در تحزّب و توسعه سیاسی، کتاب سوم: اسلام و تحزّب، تهران، انتشارات همشهری، زمستان 1378.

ایوبی ، حجت الله ، پیدایی و پایایی احزاب سیاسی در غرب، تهران، سروش، 1379.

البنّاء، حسن، مکتوبات الامام الشهید حسن البناء، اسکندریة، دارالدعوة، بی تا.

الحر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج 11، بیروت، دار الحیاء التراث العربی،

بی تا.

خسروپناه، عبدالحسین، «جایگاه احزاب در حکومت ولایی»، (مندرج در تحزّب و توسعه سیاسی، کتاب سوم،پیشین).

روحانی، محمد، المعجم الإحصایی لالفاظ القران کریم، فرهنگ آماری کلمات قران کریم، جلد دوم، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی، 1366،

سجّادی، عبدالقیوم، «مبانی فقهی تحزّب در السلام»، (مندرج در؛ تحزّب و توسعه سیاسی، کتاب سوم، ،پیشین).

شیرازی، سیّد محمّد، الفقه السیاسی فی الاسلام، قم، مطبعه رضایی، 1403 ق.

الصاوی، صالح، التعددیة فی الدولة الاسلامیة، قاهره، دار الاعلام الدولی، م1993.

صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج اول، تهران، اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1364.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ج 14، قم، انتشارات اسلامی، 1368.

الطبرسی، الفضل الابن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج2، تهران، بی جا، 1390 ق، 1349 ش.

طوسی ؛محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القران ،نجف ،  چاپ آخوندی ،1957 م.

العلائلی، عبدالله، برترین هدف در برترین نهاد، ج2، ترجمه سید محمد مهدی جعفری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، 1374.

فیرحی، داود، «مبانی آزادی و حزب در مذهب شیعه»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 3 زمستان 1377.

الکلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، قم، دارالکتب الاسلامیة، 1365ش.

لطیفی، محمود، «عاشورا، محور سازماندهی سیاسی»، حکومت اسلامی، شماره 27، بهار 1382.

مجتهد شبستری، محمد، «امتناع مبانی فقهی و کلامی تحزّب»، (مندرج در تحزّب و

توسعه سیاسی، کتاب سوم، پیشین).

مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج2، قم، دارالکتب الاسلامیه، بی تا.

المحدث القمی، سفینة البحار، بیروت، دارالمرتضی،  بی تا.

محمدی، ری شهری، محمد، میزان الحکمة، قم، دارالحدیث، 1375ش.

مدیرشانه چی، محسن ،احزاب سیاسی ایران، تهران، مؤسسه فرهنگی رسا، 1375.

مصطفـوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران الکریم، ج2، تهران، مرکز نشر کتاب، بی­تا.

مطبعه چی، مصطفی، تحزّب از دیدگاه یک اندیشمند مسلمان عرب (مندرج در: احزاب سیاسی در ایران، قم، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی، 1378.

مودودی، ابوالاعلی، تئوری سیاسی اسلام، ترجمه محمد مهدی حیدرپور، تهران، انتشارات بعثت، بی تا.

واعظی، احمد، جامعه دینی، جامعه مدنی، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ چهارم، 1381.

وکیلی، محمد علی، «در جایگاه و کارکردهای احزاب در نظام سیاسی، (مندرج در تحزّب توسعه سیاسی، کتاب سوم،پیشین).