بررسی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی ساکنان با پایداری توسعه در محلۀ غیررسمی شمیران نو

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 2، دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 24، اسفند 1393، صفحه 1-24   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v11i2.17187

نویسندگان

غلامرضا کاظمیان^* ؛ سعید شفیعا

دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

تأکیدهای نظری و تجربی اخیر بر پایدارسازی توسعه با استفاده از سرمایه های محلی و بهبود شرایط زندگی از طریق منابع درون زا یکی از راهکارهای درخور و اثربخش برای حل مشکل محلات غیررسمی است. بهره گیری از سرمایۀ اجتماعی، یکی از روش های کم هزینه و مطمین برای دستیابی به توسعۀ پایدار در این محلات است. این پژوهش توصیفی- پیمایشی، با هدف تحلیل رابطۀ سرمایۀ اجتماعی با پایداری توسعه در یکی از محله های غیررسمی واقع در شهر تهران انجام گرفته است. هدف مطالعۀ تأیید وجود رابطۀ قابل اتکا میان سرمایه های درون زای محلی با توسعۀ پایدار سکونتگاه غیررسمی است. برای جمع آوری داده ها از پرسش نامۀ محقق ساز، برای خلاصه سازی شاخص ها از روش تحلیل عاملی و برای تحلیل نتایج و طراحی مدل تحقیق، از نظر خبرگان استفاده شده است. جامعۀ آماری تحقیق را ساکنان محله تشکیل داده اند که تعداد 390 پرسش نامه از خانوارها به صورت تصادفی طبقه ای جمع آوری شده است. نتایج نشان می دهد که میان سرمایۀ اجتماعی ساکنان و پایداری محله، رابطۀ معنی داری برقرار است. این سرمایه بیش از آن که به بهبود محیط کالبدی محله اثرگذار باشد، بر توسعۀ پایدار اجتماعی و اقتصادی محله مؤثر است. در ضمن، در تأیید نتایج پژوهش های پیشین، رابطه ای مثبت و قابل قبول میان مؤلفه های ذهنی سرمایۀ اجتماعی و تمامی مؤلفه های پایداری محلی شناسایی شده است. از سویی بر خلاف نتایج مطالعات پیشین، ساکنان مرفه تر اعتماد بیشتری به نهادهای رسمی دارند؛ بنابراین شکل گیری و استفاده از سرمایۀ اجتماعی در یک محلۀ کمتر برخوردار نسبت به محله های توسعه یافته، دارای الگویی متفاوت است.

کلیدواژه‌ها

سرمایۀ اجتماعی؛ محلۀ غیررسمی؛ پایداری محله ای؛ تحلیل مؤلفه های اصلی

مراجع

کتاب‌نامه

1. الوانی، مهدی؛ شیروانی علیرضا، (1385). سرمایۀ اجتماعی (مفاهیم، نظریه‌ها و کاربردها). تهران: انتشارات مانی.

2. ایوانس، باب؛ جوز، مارکو؛ ساندبک، سوزان؛ تئوبالد، کیت. (1390). ادارۀ شهرهای پایدار. ترجمۀ غلامرضا کاظمیان و خدر فرج کرده. تهران: انتشارات پرهام نقش.

3. برغمدی، هادی. (1387). «تأثیر تخریب محلۀ غربت بر سرمایۀ اجتماعی اهالی محلۀ خاک سفید». رفاه اجتماعی. شمارۀ 28. صص 163-183.

4. پیران، پرویز. (1381). «باز هم در باب اسکان غیررسمی مورد شیرآباد زاهدان». فصل‌نامۀ هفت-شهر. شمارۀ 9 و 10. صص 7-25.

5. پیراهری، نیر. (1388). «سرمایۀ اجتماعی در نظریات جدید». پژوهش‌نامۀ علوم اجتماعی. شمارۀ 3. صص 109-131.

6. تقوایی، علی اکبر؛ محمدی‌نژاد، هادی. (1385). «توسعۀ پایدار شهری و رفاه اجتماعی شهروندی». جستارهای شهرسازی. شمارۀ 15 و 16. صص 36-47.

7. حکمت‌نیا، حسن. (1383). «بررسی و تحلیل سطوح پایداری در محلات شهر یزد و ارایۀ راهکارهایی در بهبود روند آن». تحقیقات جغرافیایی. شمارۀ 73. صص 37-51.

8. خاکپور، براتعلی؛ مافی، عزت‌الله؛ باوان‌پوری، علیرضا. (1388). «نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ پایدار محله‌ای (نمونه: کوی سجادیۀ مشهد)». مجلّۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای. شمارۀ 12. صص 55-81.

9. ربیعی، کامران. (1383). «یک بازی یک‌نفره». کتاب ماه علوم‌اجتماعی. شمارۀ 62. ص65.

10. زاهدی، شمس‌السادات. (1386). توسعۀ پایدار. تهران: سمت.

11. زاهد زاهدانی، سید‌سعید. (1369). حاشیه‌نشینی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

12. سعیدی‌رضوانی، نوید؛ کاظمیان، غلامرضا. (1382). امکان‌سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری‌ها. جلد اول. بررسی تحولات نظری و تجارت جهانی. تهران: سازمان شهرداری‌های کشور.

13. شاهرخ‌آبادی، معصومه. (1389). توصیف محلۀ شمیران نو. تهران: شرکت اندیشه‌سرای نشر. معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری تهران.

14. شفیعا، محمد علی؛ شفیعا، سعید. (1391). «بررسی رابطۀ توسعۀ پایدار اجتماعی و سرمایۀ اجتماعی، نمونه: ساکنان محلۀ غیررسمی شمیران نو». فصل‌نامۀ جامعه‌شناسی کاربردی. جلد 23. شمارۀ 2. صص 139-164.

15. صرافی، مظفر. (1381). «به سوی نظریه‌ای برای سامان‌دهی اسکان غیررسمی از حاشیه‌نشینی تا متن شهرنشینی». فصل‌نامۀ هفت‌شهر. شمارۀ 9 و 10. صص 33-5.

16. طیبیان، منوچهر. (1378). «شاخص‌های پایداری و نماد آن در محیط‌زیست». فصل‌نامۀ محیط-شناسی. شمارۀ 12. صص 1-12.

17. عبدالرحمانی، رضا. (1384). «سرمایۀ اجتماعی و اعتماد اجتماعی». رشد آموزش علوم‌اجتماعی. شمارۀ 24. صص 23-40.

18. عبداللهی، محمد؛ موسوی، میر‌طاهر. (1386). «سرمایۀ اجتماعی در ایران، وضعیت موجود, دورنمای آینده و امکان‌شناسی گذار». فصل‌نامۀ رفاه اجتماعی. سال ششم. شمارۀ 25. صص 195-233.

19. قاسمی، وحید؛ ادیبی سده، مهدی؛ آذربایجانی،کریم؛ توکلی، خالد. (1389). «رابطۀ سرمایۀ اجتماعی با توسعۀ اقتصادی». رفاه اجتماعی. شمارۀ 36. صص 27-60.

20. فیروز آبادی. سید احمد؛ حسینی، سید رسول؛ قاسمی، روح الله. (1389). «مطالعۀ شاخص‌ها و رتبۀ توسعۀ اجتماعی در استان‌های کشور و رابطۀ آن با سرمایۀ اجتماعی». رفاه اجتماعی. شمارۀ 37. صص 57- 93.

21. فیروزآبادی، سید احمد؛ ایمانی جاجرمی، حسین. (1386). «سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ اقتصادی- اجتماعی در کلان‌شهر تهران». رفاه اجتماعی. شمارۀ 23. صص 197-224.

22. قرخلو مهدی؛ حسینی، سید هادی. (1385). «شاخص‌های توسعۀ پایدار شهری». جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای. شمارۀ 8. صص 157-177.

23. قرخلو، مهدی؛ عبدی ینگی کند، ناصح؛ زنگنه شهرکی، سعید. (1388) «تحلیل سطح پایداری شهری در سکونت‌گاه‌های غیررسمی (مورد: شهر سنندج)». پژوهش‌های جغرافیای انسانی. شمارۀ 69. صص 1-16.

24. قنبرلو، عبدالله. (1383). «در خوب و بد سرمایۀ اجتماعی». کتاب ماه علوم اجتماعی. شمارۀ 89. صص 41-76.

25. کاظمیان، غلامرضا؛ سعیدی رضوانی، نوید. (1381). امکان سنجی واگذاری وظایف جدید به شهرداری ها. جلد دوم. تهران: سازمان شهرداری‌ها.

26. کاظمیان غلامرضا؛ قربانی‌زاده، وجه‌الله و شفیعا، سعید. (1391). «ارزیابی و شناسایی کنشگران توسعۀ ناپایدار محله‌های غیررسمی، نمونۀ موردی: محلۀ غیررسمی شمیران‌نو». نامۀ معماری و شهرسازی. شمارۀ 8. صص 57-72.

27. کلمن، جیمز. (1377). بنیادهای نظریۀ اجتماعی. ترجمه: منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.

28. گیدنز، آنتونی. (1387). جامعه‌شناسی. مترجم: منوچهر صبوری. تهران: نشر نی.

29. محسنی تبریزی، علیرضا؛ آقامحسنی، مریم. (1389). «بررسی نقش سرمایۀ اجتماعی در توسعۀ شهری، مورد پژوهی: شهر محلات». مدیریت شهری. شمارۀ 26. صص 147-161.

30. موسایی، میثم؛ شیانی، ملیحه. (1389). «مشارکت در امور شهری و الزامات آن در شهر‌تهران». فصلنامۀ رفاه اجتماعی. شمارۀ 38. صص 245-268 .

31. موسوی، میرنجف؛ قنبری، حکیمه؛ اسماعیل زاده، خالد. (1391). «تحلیل فضایی رابطۀ سرمایۀ اجتماعی و توسعۀ پایدار شهری (مورد :شهرهای استان آذربایجان‌غربی)». فصل‌نامۀ جغرافیا و توسعه. شمارۀ 1. صص 1-17.

32. مهندسین مشاور عرصه. (1388). تهران: طرح تفصیلی منطقۀ 4 شهرداری تهران.

33. نوابخش، مهرداد؛ فدوی، جمیله. (1387) «بررسی ابعاد سرمایۀ اجتماعی و نقش آن در توسعۀ شهری (مطالعۀ موردی: منطقۀ 5 شهر تهران)». پژوهش نامۀ علوم اجتماعی. شمارۀ 3. صص 25-47.

34. نوغانی، محسن؛ اصغرپور ماسوله، احمدرضا؛ صفا، شیما؛ کرمانی، مهدی. (1387). «کیفیت‌زندگی شهروندان و رابطۀ آن با سرمایۀ اجتماعی در شهر مشهد». دو‌فصل‌نامۀ علوم‌اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد. شمارۀ 1. صص 111-140.

35. Bhuiyan, S. & Evers, H.-D. (2005). Social Capital and Sustainable Development،Theories and Concepts. Bonn، Department of Political and Cultural Change. ZEF Working Paper Series: University of Bonn

36. Hays, J; Landiro, C. & Rongerude, J. (2002). Neighborhood Knowledge for Change. Oakland: Pacific Institute for Studies in Development, Environment and Security.

37. Ingram, p. & Roberts, P. W. (2000). “Friendship among Competitors in the sydney Hotel Industry”. The American Journal Of Sociology . Volume 106. Number 2. pp 387-423.

38. Mathenge, M; Swallow, B. & Yatic, T. (2007). More Effective Synergies for Sustainable Development: Enhancing the Social Capital of Research Organizations Addressing Rural Poverty and Environment in Africa World Agroforestry Centre. Nairobi: ICRAF.

39. Narayan, D. & Pritchett, L. (1999). “Cents and Sociability، Household Income and Social Capital in Rural Tanzania”. Economic Development and Cultural Change. 47 (4). pp 871-897.

40. Putnam, R. (1993). Making Democracy Work، Civic Tradition in Modern Italy. Princeto: Princeton University Press.

41. Robert L; Allen, Robert Prescott-Allen. (2001). The well-bing of nations،The role of human and social capital. London: Island Press.

42. U.S. National Research Council. (1999). U.S. National Research Council, Policy Division, Board on Sustainable Development, Our Common Journey، A Transition Toward Sustainability. Washington: National Academy Press.