بررسی مساله «حرمت لهو»به عنوان قاعده ای فقهی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 41، شماره 2 - شماره پیاپی 83، دی 1388   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3155

نویسندگان

جواد ایروانی^{* 1}؛ محمدحسن حائری²

¹عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

²دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این نوشتار، تحقیقی درباره مساله لهو از دیدگاه فقهی است برای پاسخ به این سؤال که آیا می توان «حرمت لهو» را بسان قاعده ای فقهی اثبات نمود؟ خاستگاه بحث از آن جا است که برخی فقیهان، در مسائل گوناگون، برای اثبات حکم، به حرمت لهو استناد می کنند به گونه ای که آن را مسلَّم گرفته اند. این در حالی است که عنوان لهو در مباحث فقهی، به شدت از اجمال مفهومی و تعیین مصادیق حرام آن رنج می برد. روش بحث به شیوه فقهی و با تاکید بر "نقش گزاره های قرآنی در استنباط فقهی" و "تحلیل محتوایی روایات" است.
در این تحقیق پس از مفهوم شناسی لهو و واژه های مرتبط، آیات و روایات مربوط به بحث مورد تحلیل قرارگرفته و این نتیجه به دست آمده که عنوان "لهو" یکی از چهار حکم: حرمت، کراهت، اباحه و استحباب را ـ بر حسب مورد ـ می تواند دارا باشد. در همین راستا مواردی از استناد فقیهان به حرمت لهو برای اثبات حکم، نقد و بررسی شده و ضرورت تجدید نظر در پاره ای از آرای فقهی خاطر نشان شده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ حدیث؛ قواعد فقهی؛ لهو؛ لغو؛ لعب

مراجع

قرآن کریم.

آمدی، عبد الواحد بن محمد؛ غرر الحکم، دفتر تبلیغات اسلامی، قم 1366.

ابن براج، عبدالعزیز؛ المهذب، جامعه المدرسین، قم، 1406ق.

ابن حنبل، احمد؛ مسنداحمد، دار صادر، بیروت، بی­تا.

ابن قدامه، عبدالله؛ المغنی، بیروت، دارالکتب العربی، بی­تا.

ابن مکی،  محمد؛ الدروس الشرعیة، موسسه النشر الاسلامی، قم.

ابن منظور؛ لسان العرب، بیروت ، دارالفکر، 1410ق.

اردبیلی،  احمد؛ زبدة البیان، تحقیق محمد باقر بهبودی، المکتبة المرتضویة.

اردبیلی، احمد؛ مجمع الفائدة و البرهان، موسسه النشر الاسلامی، قم، 1411ق.

انصاری ، مرتضی؛ المکاسب، اسماعیلیان، قم، 1374.

ایروانی، جواد؛ اخلاق اقتصادی از دیدگاه  قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، 1384.

بهجت، محمد تقی؛ توضیح المسائل، شفق، قم، بی­تا.

تبریزی، میرزا جواد؛ صراط النجاة، دفتر نشر برگزیده، 1416ق.

جنابذی، محمد؛ تفسیر بیان السعادة، دانشگاه تهران، 1344.

حرانی، حسن بن علی شعبة؛ تحف العقول، موسسه انتشارات اسلامی، قم، 1404ق.

حرّ عاملی، محمدبن حسین؛ وسائل الشیعة،  المکتبة الاسلامیة، تهران، 1403ق.

حکیم، سید عبدالصاحب ؛ منتقی الاصول، الهادی، 141ق.

حکیم، سید محمدسعید؛ مصباح المنهاج، مکتبة سماحة آیة العظمی الحکیم، بی­تا.

حلّی ، ابن ادریس؛ السرائر، موسسه النشر الاسلامی ، قم 1411ق.

حلی، ابن فهد؛ المهذّب البارع، جامعة مدرسین، قم، 1407ق .

حلی، حسن بن یوسف؛ تذکرة الفقهاء المکتبه الرضویه، بی­تا.

ــــــــــــ ؛ تحریر الاحکام، اعتماد قم، 1420ق.

ــــــــــــ؛ قواعد الاحکام، موسسه النشر الاسلامی ، قم، 1413ق.

حلی ، جعفر بن حسن؛ شرایع الاسلام ، استقلال، تهران ، 1409ق.

ــــــــــــ؛ المعتبر، موسسه سید الشهداء، قم ، 1364.

خامنه ای، سید علی ؛ اجوبة الاستفتاءات، دارالنباء 1415ق.

خمینی، سید روح الله موسوی ؛ المکاسب المحرّمة ، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1410ق.

ــــــــــــ؛ توصیح المسائل، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بی­تا.

خوانساری، سید احمد؛ جامع المدارک، مکتبه الصدوق، تهران، 1355.

خویی، سید ابوالقاسم؛ منیة السائل، جمعه و رتبه موسی مفیر الدین، 1413ق.

ــــــــــــ؛ معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، 1413ق.

راغب اصفهانی؛ مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق دارالقلم و بیروت، الدار الشامیة، 1416ق.

روحانی، سید محمد صادق؛ منهاج الفقاهة، یاران، 1418ق.

زحیلی، وهبة؛ التفسیرالمنیر، چاپ اول، دارالفکر، بیروت، 1401ق.

زمخشری ، محمد بن عمر؛ الکشاف، تصحیح مصطفی حسین احمد، منشورات البلاغه، بی­تا.

سبزواری ، محمد باقر؛کفایة الاحکام، مدرسه صدر مهدوی، قم، بی­تا.

سیستانی، سید علی؛ الفتاوی المیسرة، مکتب آیه الله العظمی السیستانی، 1417ق.

سیوطی ، جلال الدین؛ الجامع الصغیر، دارالفکر، بیروت، 1401ق.

شربینی، محمد بن احمد؛ مغنی المحتاج، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1377ق.

صادقی ، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1417ق.

صدوق ، محمد بن علی بن بابویه؛ الخصال انتشارات جامعه مدرسین، قم 1403ق.

ــــــــــــ؛ عیون الاخبار الرضا(ع)، انتشارات جهان، 1378.

ــــــــــــ ؛ من لایحضره الفقیه، جامعه مدرسین، قم، 1413ق.

طباطبایی، سید محمد حسین؛المیزان، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1417ق.

طباطبایی، سید علی؛ریاض المسائل، موسسه آل البیت، قم ، 1404ق.

طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان، بیروت، دار المعرفة، 1406ق.

طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین، تحقیق سید احمد حسینی، المکتبه المرتضویه.

طوسی ، محمد بن حسن؛ تهذیب الاحکام،  دارالکتب الاسلامیه، تهران ، 1365.

ــــــــــــ ؛ اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشی، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، 1404ق.

ــــــــــــ ؛ النهایة، دار الاندلس، بیروت، بی تا.

ــــــــــــ؛ الامالی، دارالثقافه، قم، 1414ق.

ــــــــــــ؛ الخلاف، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، 1417ق.

ــــــــــــ؛ الرسائل، جامعه المدرسین، قم، 1404ق.

ــــــــــــ؛ المبسوط، المکتبه المرتضویه، تهران، بی تا.

العاملی ، زین الدین؛ مسالک الافهام ، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم، 1413ق.

فراهیدی، خلیل بن احمد؛ العین،  بیرق، موسسه الاعلمی للمطبوعات ، 1408ق.

فضل الله ، محمد حسین؛ تفسیر من وحی القرآن ، دار الزهراء، بیروت، 1405ق.

فضلی، عبد الهادی ؛ دروس فی اصول فقه الامامیة، موسسه ام القری، 1420ق.

فیض الاسلام ؛ شرح و ترجمه  نهج البلاغة.

قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لاحکام القرآن، مؤسسه التاریخ العربی، بیروت، 1405ق.

قمی، علی بن ابراهیم؛ تفسیر القمی . دارالکتاب، قم، 1404ق.

کرکی؛ الرسالة الجعفریة، مکتبة السید المرعشی، قم، 1409ق.

کلینی ،محمدبن یعقوب؛ الکافی، تهران، دارلکتب الاسلامیه، 1365ش.

لنکرانی ، محمد فاضل؛ جامع المسائل، مهر 1379.

لیثی واسطی، علی بن محمد؛ عیون الحکم و المواعظ، دارالحدیث، 1376.

مجلسی ، محمد باقر؛ بحار الانوار، بیروت، موسسة الوفاء 1403ق.

نجاشی، احمد بن علی؛ رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1416ق.

نجفی، محمد حسن؛ جواهر الکلام، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1367.

نراقی،  محمد مهدی؛ مستند الشیعه، موسسه آل البیت، مشهد، 1418ق.

نوری ، میرزا حسین؛ مستدرک الوسائل، موسسه آل البیت، قم 1408ق.