بررسی مهدویت در دولت برغَواطه بر اساس نظریه تحلیل گفتمان لکلوئو و موف

تاریخ و فرهنگ

مقاله 2، دوره 45، شماره 2 - شماره پیاپی 91، دی 1392، صفحه 65-88   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v45i8.33467

نویسندگان

زینب علیزاده جورکویه^{* 1}؛ فاطمه جان احمدی¹؛ عبدالحسین کلانتری²

¹دانشگاه الزهرا(س)

²دانشگاه تهران

چکیده

برغواطه از بربرهای صُفریّه مذهبی بودند که در نیمه اول سده دوم هجری در مغرب اقصی با تکیه بر ساده اندیشی و نارضایتی قبایل از شرایط سیاسی، با تبلیغ آیینی التقاطی و ادعای مهدویت، حکومتی تشکیل دادند که تا میانه سده پنجم هجری تداوم یافت. استراتژی های گفتمانی دولت برغواطه متکی بر اندیشه مهدویت برای مدتی در سیادت آنها تاثیر گذاشت، اما با غلبه گفتمانهای شیعه و اهل سنت که با عنوان جهاد به مقابله با آنان برخاسته بودند، تضعیف و سرانجام توسط دولت مرابطان استیلای خود را از دست دادند. این مقاله در پی تبیین چرایی و چگونگی تاثیر گفتمان مهدویت در مشروعیت و هژمونی آنان با استفاده از واکاوی نظری تحلیل گفتمان ارنستولکلوئو و شنتال موف است.

کلیدواژه‌ها

برغواطه؛ گفتمان مهدویت؛ تحول سیاسی؛ مغرب اقصی

مراجع

قرآن کریم.

ابن ابی زرع فاسی، الانیس المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوک المغرب و تاریخ مدینة فاس، دارالمنصور للطباعة و الوراقة الرباط، 1972م.

ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، داراحیاءالتراث العربی، بیروت، 1989م.

ابن حوقل، ابی القاسم، صورة الارض، بیروت، منشورات دارمکتبة الحیاة، بیروت، بی تا.

ابن خطیب، لسان الدین، تاریخ المغرب العربی فی العصر الوسیط القسم الثالث من کتاب اعمال الاعلام، تحقیق و تعلیق، احمد مختار العبادی، محمد ابراهیم الکتانی، دارالکتاب، دارالبیضاء، 1964م.

ابن خلدون، عبدالرحمن، العبر دیوان المبتدا والخبر، حواشی و مراجعه خلیل شحادة و سهیل زکار، دارالفکر، بیروت، 1421ق.

ابن عبدالحکم، فتوح مصر و المغرب، تحقیق شارلز توری، الهیئة العامه للصور الثقافه، قاهره، بی تا.

ابن عذاری مراکشی، البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، تحقیق و مراجعه ج.س. کولان و او لیفی پروفنسال،دارالثقافة، بیروت، 1983م.

ابن عذاری مراکشی، البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، تحقیق و مراجعه احسان عباس، دارالثقافة، بیروت،1983م.

ابن قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، تحقیق ابراهیم الابیاری، دارالکتاب المصری، بیروت و دارالکتاب اللبنانی، قاهره، 1989م.

باسیه، رنی، «برغواطه»، دائرة المعارف الاسلامیه،ترجمه احمد شنتاوی و دیگران، ناشر جهان، تهران، بی تا.

البستانی، بطرس، دائرة المعارف و هو قاموس عام کل فن و مطلب، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، تهران، بی تا.

بشیریه، حسین، جامعه شناسی سیاسی نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، نشر نی، تهران، 1374ش.

بکری، ابی عبید، المغرب فی ذکر بلاد افریقیه و المغرب و هو جزءٌ من کتاب المسالک و الممالک، دارالکتاب الاسلامی، قاهره، بی تا.

پاک، محمدرضا، «مهدویت در غرب اسلامی»، فصلنامه تاریخ اسلام، ش27، پاییز 1385ش.

تاجیک، محمدرضا، گفتمان، پادگفتمان و سیاست، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، تهران، 1383م.

دراجی، بوزیانی، دول الخوارج و العلویین فی بلاد المغرب و الاندلس، دارالکتاب العربی، بیروت، 2007م.

راشد محصل، محمدتقی، نجات بخشی در ادیان، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1369ش.

رحیم لو، «برغواطه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، انتشارات دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، 1381ش.

سعد، فهمی، انتشار الاسلام فی افریقیا فی العصور الوسطی، عالم الکتاب، بیروت، 2001م.

السلامی، رشید، «حول المرجعیة المذهبیة و التاریخیة لبرغواطه»، المذاهب الاسلامیة ببلاد المغرب من التعدد الی الوحدة، حسن حافظی علوی، کلیة الآداب و العلوم و الإنسانیة بالرباط، رباط، 2008م.

سلطانی، سیدعلی اصغر، قدرت، گفتمان و زبان، ساز و کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، نشر نی، تهران، 1384ش.

سلطانی، سیدعلی اصغر، «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، مجله علوم سیاسی، سال هفتم، ش28، زمستان1383ش.

صبوری، منوچهر، جامعه شناسی سیاسی، انتشارات سخن، تهران، 1381ش.

عضدانلو، حمید، آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه شناسی، نشر نی، تهران، 1384ش.

قجری، حسنعلی و جواد نظری، ‌کاربرد تحلیل گفتمان در تحقیقات اجتماعی، نشر جامعه شناسان، تهران، 1391ش.

کسرایی، محمد سالار و علی پوزش شیرازی، «نظریه گفتمان لاکلا و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده های سیاسی»، فصلنامه سیاست، دوره 39، ش3، پاییز 1388ش.

کلانتری، عبدالحسین،گفتمان از سه منظر زبان شناختی، فلسفی و جامعه شناختی، نشر جامعه شناسان، تهران، 1391ش.

مارش، دیوید و جری استوکر، روش و نظریه در علوم سیاسی، ترجمه امیرمحمد حاجی یوسفی، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران، 1378ش.

مفاخر بربر، دراسة و تحقیق عبدالقادر بوبابة، دار ابی رقراق، 2005م.

مقدمی، محمدتقی، «نظریه گفتمان لاکلا و موف و نقد آن»، فصلنامه علمی پژوهشی معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره دوم، بهار1390.

مک دانل، دایان، مقدمه ای بر نظریه های گفتمان، ترجمه حسنعلی نوذری، فرهنگ گفتمان، تهران، 1380ش.

مونس، حسین، تاریخ و تمدن مغرب، ترجمه حمید رضا شیخی، انتشارات آستان قدس رضوی و سمت، مشهد، 1384ش.

لیون افریقی، وصف إفریقیا، ترجمه محمد حجی و محمدالاخضر، دارالغرب الاسلامی، بیروت، 1983م.

لوتورنو، «برغواطه»، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، 1376ش.

الناصری الدرعی السلاوی، ابی العباس شهاب الدین، الاستقصا لاخبار دول المغرب الاقصی، تحقیق محمد عثمان، دارالکتب العلمیة، بیروت، 1971م.

یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نشر نی، 1389ش.

Burlatsky, Fyodor,The Modern state and politics, printed in the Union of Soviet Socialist Republies, 1979.

Clark,P.B.,West Africa and Islam, a study of religious development from the 8th to The 20thcentury, Landon,1982.

Fairclough, Norman,Media discourse, Hodder Amold, London, 1995.

Howarth, David, “Discourse Theory “ in the theory and methods in political science, Edited by D. Marsh and G. Stokes( londons; macmillan press).

Laclau,E.,New Reflections in Marxist theory, Landon: Verso, 1990.

Laclau,E., and Mouffe,C.,Hegemony and socialist strategy towards a redical democratic politics, Landon, New York, verso, 1985.

Laclau,E.,The making of political identities, Landon:Verso, 1994.

Laroui,A.,” Maghrib: The History”, The Encyclopaedia of islam,V.2, New Jeresey, 1977.

Nash, kate, contemporary political sociology, Blackwell, 2000.