درنگی در محرومیت زوجین از حق قصاص

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 7، دوره 41، شماره 2 - شماره پیاپی 83، دی 1388   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3160

نویسندگان

علی کشاورز^{* 1}؛ حسین ناصری مقدم²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در نظام جزایی اسلام برای بستگانِ مقتولی که به قتل عمد کشته شده است، حقّی در مقابله ی به مثل با عنوان «حقّ قصاص» پیش بینی شده است. اما از بستگان مقتول، زوجین استثنا شده اند و چنین حقّی برای آنان به رسمیّت شناخته نشده است، اگر چه که آن ها در صورت توافق بازماندگان بر دیه، از آن بهره مند می شوند. بر همین اساس، ماده ی 261 ق.م.ا. مقرر می دارد: « اولیای دم که قصاص و عفو در اختیار آن ها است همان ورثه ی مقتول اند مگر زن و شوهر که در قصاص و عفو و اجرا، اختیاری ندارند».
مهم ترین دلیل این حکم، اجماع است اما دلایل دیگری مانند برخی روایات، فقدان انگیزه ی تشفّی در زوجین، انقطاع زوجیّت با مرگ، برتری خویشاوندیِ نَسَبی از سَببی و... نیز اقامه شده است که هیچ کدام قابلیّت اثبات چنین حکمی را که با عمومات و اطلاقات کتاب و سنّت، مخالف است را ندارند. از آن سو، افزون بر عمومات و اطلاقاتِ یاد شده، تأکیدهای بسیار قرآن و روایات بر رابطه ی ویژه ی زوجین، گواهی بر همسانی آنان با خویشاوندان نَسَبی در استیفای حقِّ قصاص است.

کلیدواژه‌ها

قتل؛ عمد؛ قصاص؛ دیه؛ ارث؛ زوجین؛ جزا؛ اولیای دم

مراجع

قرآن کریم.

ابن حزم، ابو محمد علی بن احمدبن سعید؛ المحلّی، بیروت، دارالفکر، بی­تا.

ابن داود، تقی الدین حسن بن علی؛ رجال ابن داود، نجف، المطبعة الحیدریة، 1392ق.

ابن الشهید الثانی، حسن بن زین الدین؛ التحریرالطاوسی، قم، مکتبه آِیة الله مرعشی، 1411ق.

ابن الغضائری، احمدبن عبیدالله بن ابراهیم؛ رجال الغضائری، قم، دارالحدیث، 1422ق.

ابن قدامة موفق الدین ابی محمد عبدالله؛ المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی للنشر و التوزیع، بی­تا.

ابوبکر کاشانی، علاء الدین؛ بدائع الصنایع، پاکستان، المکتبة الحبیبیة، 1409ق.

اردبیلی(محقق)، احمـد؛ مجمـع الفائدة و البرهان فی شـرح ارشـاد الاذهـان، تحقیق

مجتبی عراقی و... قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1416ق.

بکری دمیاطی، ابن السید محمد شطا؛ اعانة الطالبین، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر، 1418ق.

بهوتی، منصوربن یونس؛ کشاف القناع، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1418ق.

تفتازانی، سعدالدین؛ مختصرالمعانی، قم، دارالفکر، 1411ق.

تمیمی مغربی، قاضی نعمان بن محمد بن منصور بن احمد حیّون؛ دعائم الاسلام، مصر، دارالمعارف، بی­تا.

حُرّ عاملی، محمدبن الحسن؛ وسایل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1414ق.

حسینی عاملی، محمد جواد؛ مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، دار احیاء التراث العربی، بی­تا.

حلی، ابوجعفر محمد بن منصوربن احمدبن ادریس؛ السرائر، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1410ق.

خویی، ابوالقاسم؛ معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة، 1413ق.

سرخسی، محمدبن احمد ابی سهل؛ المبسوط، بیروت، دارالمعرفة، للطباعة و النشر، 1406ق.

شافعی، ابوعبدالله محمدبن ادریس؛ الاُمّ، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1403ق.

شربینی، محمدبن احمد؛ مغنی المحتاج، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1377ق.

شوکانی، محمدبن علی بن محمد؛ نیل الاوطار، بیروت، دارالجیل، 1973م.

شهید ثانی، زین الدین بن علیّ العاملی؛ مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1418ق.

صانعی، یوسف؛ فقه الثقلین فی شرح تحریر الوسیلة( کتاب قصاص)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1382ش.

طوسی، ابوجعفر محمدبن الحسن؛ الاستبصار، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1390ق.

ـــــــــــــــــــ ؛ التهذیب، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1365ق. 

ـــــــــــــــــــ ؛ الخلاف، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1420ق.

ـــــــــــــــــــ ؛ رجال الطوسی، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1415ق.

ـــــــــــــــــــ ؛ المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، 1393ق.

ـــــــــــــــــــ ؛ النهایة، قم، انتشارات قدس محمدی، بی­تا.

علامة حلی، ابو منصور حسن بن یوسف بن مطهر؛ ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1410ق.

ـــــــــــــــــــ ؛ تحریر الاحکام الشرعیة، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1422ق.

ـــــــــــــــــــ ؛ خلاصة الاقوال فی معرفة الاقوال، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1417ق.

فاضل هندی، بهاء الدین محمد بن الحسن الاصفهانی؛ کشف اللثام، قم، مکتبة آیت الله مرعشی، 1405ق.

فخرالمحققین، ابوطالب محمدبن الحسن یوسف بن مطهر حلی؛ ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1389ق.

قانون مجازات اسلامی،؟؟؟

کلینی، محمدبن یعقوب؛ کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1367ق.

گلدوزیان، ایرج؛ حقوق جزای اختصاصی(جرایم علیه اشخاص)، تهران، نشر جهاد دانشگاهی، 1372ش.

محقّق حلّی، ابوالقاسم نجم الدین؛ شرایع الاسلام، تهران، انتشارات استقلال، 1403ق.

نجاشی، ابوالعباس احمدبن علی بن العباس؛ رجال النجاشی، قم، مکتبة الداوری.

نجفی، محمد حسن؛ جواهرالکلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404ق.

نوری، میرزا حسین تبریزی؛ مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.

نَوَوی، محیی الدین نووی؛ المجموع، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بی­تا.