نیت و مصارف موقوفات واقفان مشهد در دوره پهلوی اول و دوم (با تکیه بر وقفنامه‌های اداره اوقاف خراسان رضوی وآستان قدس رضوی)

تاریخ و فرهنگ

مقاله 3، دوره 45، شماره 2 - شماره پیاپی 91، دی 1392، صفحه 109-131   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v45i8.20164

نویسندگان

اسدااله نیک مهر¹؛ هادی وکیلی^{* 2}

¹دانشگاه فردوشی مشهد

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

وقف و مسایل مربوط به آن سابقه‌ای دیرینه در تاریخ شهر مشهد دارد و به اشکال گوناگون در دوره های مختلف تاریخی ادامه داشته است. اوج گسترش موقوفات در مشهد در دوره صفوی می باشد که این روند در تاریخ ایران بی نظیر بوده است. وقف در مشهد دوره پهلوی همچنان ادامه داشته است و البته این پدیده تا حد زیادی استمرار سنتی تاریخی بود که از زمان های دور در این شهر وجود داشته است.با توجه به اینکه موقوفات در بیشتر سلسله ها تابع سیاست های حکومت مرکزی بود، در رژیم پهلوی نیز این روند ادامه داشت.از طرف دیگر با توجه به برخی اقدامات ضد مذهب حکومت پهلوی تغییراتی نیز در روند موقوفات اتفاق افتاد؛ بطوری که در برهه ای از زمان موقوفات کاهش و در برخی مواقع، افزایش داشت که این مورد اهمیت موضوع را بیشتر نمایان می کند. مقاله حاضر برآنست با تکیه بر اسناد و وقفنامه های اداره اوقاف و آستان قدس رضوی، پراکندگی موقوفات و نوع نیت واقفان این دوره را مشخص کند و با تحلیل محتوایی و آماری، تصویری روشن از وضعیت وقف در این دوره ارائه دهد.

کلیدواژه‌ها

وقف؛ مشهد؛ پهلوی؛ اداره اوقاف؛ آستان قدس

مراجع

احمدی، اشرف، ایران در گذشته و حال، بی نا، بی جا،1350.

اداره تدوین و تنقیح قوانین و مقررات، انتشارات معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات، تهران، 1380.

باستانی پاریزی، محمد ابراهیم،سیاست و اقتصاد در عصر صفوی، چاپخانه صفی علیشاه، تهران، 1357.

بصیرت منش، حمید،مجموعه مقالات تاریخ معاصر ایران، انتشارات بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، تهران، 1357.

رهنما، محمد رحیم، شناسایی و وجه تسمیه معابر، محلات، و اماکن عمومی و بافت قدیم شهر مشهد، انتشارات اداره کل روابط عمومی وبین المللی شهرداری مشهد باهمکاری انتشارات سخن گستر، مشهد، 1390.

ریاحی سامانی، نادر، وقف و سیر تحولات قانونگذاری در موقوفات، انتشارات نوید، شیراز، 1378.

شاه حسینی، پروانه، وقف شناسی جغرافیایی شهر تهران در دوره های قاجار و پهلوی، مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره 24، 1375.

شجاع فتح آبادی، مهدی، بررسی نفش اراضی وقفی در توسعه فیزیکی شهر مشهد(مطالعه موردی، اراضی آبکوه)، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران، 1382.

شهابی، علی اکبر، تاریخچه وقف در اسلام، دانشگاه تهران، تهران،1343.

صادقی گلدر، احمد،مقدمه ای بر فرهنگ وقف، انتشارات بنیاد پژوهش و توسعه، تهران، 1385.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی(عقود معین)، انتشارات کتابخانه گنج دانش، تهران، 1377.

منصوری، پروین،تاریخ شفاهی کانون نشر حقایق اسلامی، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، 1384.

مرکز بررسی تاریخی وزارت اطلاعات، رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (عبدالعظیم ولیان)، انتشارات وزارت اطلاعات. تهران، 1379.

موتمن، علی، راهنما یا توصیف دربار ولایتمدار رضوی، انتشارات چاپخانه بانک ملی ایران، مشهد، 1348.

نوائیان رودسری، جواد، «مدرنیسم و مشکل جدید وقف»، ویژه نامه تحلیلی دفتر پژوهش فرهنگی هنری خراسان، انتشارات موسسه فرهنگی هنری خراسان با مشارکت اداره اوقاف خراسان، شماره 18، 1390، صص37 -37.

نیک مهر، اسدالله، وقف در مشهد عصر پهلوی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، 1391.

وقفنامه های اداره اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی، اداره اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی، مشهد مقدس.

وقفنامه های اداره موقوفات آستان قدس رضوی، سازمان مرکزی آستان قدس، اداره امور موقوفات آستان قدس رضوی.

یوسفی، سکینه، ویژه‌نامه نقش اصناف در انقلاب اسلامی(بازار مشهد).

مشهد در انقلاب اسلامی، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، 1389.