نقدی بر «بازجستی در ادله عبادیت زکات و خمس»

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 42، شماره 1 - شماره پیاپی 84، خرداد 1389   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3162

نویسنده

جواد ایروانی^*

عضو هیأت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

یکی از محققان، با مخدوش دانستن ادله فقیهان، عبادیت زکات و خمس را نفی کرده تا از این ره گذر، یکی از مهمترین موانع اجرایی کردن این دو را از سر راه بردارند. هر چند به نظر می رسد پاره ای از مستندات فقیهان در اثبات عبادیت زکات و خمس، نااستوار است، لیک دلایلی دیگر – به ویژه از آیات و روایات- وجود دارد که عبادیت آنها را به اثبات می رساند. در این نوشتار، پس از بیان دو مقدمه، ادله و مویدات مثبت این مدعا ارائه و مورد تحلیل قرار گرفته و به اشکالات و پرسش ها در این باره پاسخ داده شده و سپس، نقدهای دیگری بر پژوهش پیش گفته مطرح گردیده است.

کلیدواژه‌ها

زکات؛ خمس؛ عبادات؛ اقتصاد اسلامی

مراجع

قرآن کریم.

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، تحقیق شیخ سامی خفاجی، قم، انتشارات لقمان، 1413ق.

آل عصفور بحرانی، حسین بن محمد، عیون الحقائق الناظرة فی تتمة الحدائق الناظرة، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1410ق.

ابن ابی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزة فی الاحادیث الدینیة، تحقیق سید مرعشی و مجتبی عراقی، قم، مطبعه سید الشهداء، 1403ق.

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر، قم، جامعه مدرسین، 1410ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، المقنع، تحقیق لجنة التحقیق التابعة لمؤسسة الامام الهادی(ع)، قم، مؤسسة الامام الهادی(ع)، 1415ق .

ــــــــــ، علل الشرایع، نجف، المکتبة الحیدریة، 1386ق.

ــــــــــ، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی­اکبر غفاری، قم، جامعه­ مدرسین، 1404ق.

ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند احمد، بیروت، دارصادر، بی تا.

ابن رشد، محمد بن احمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، بیروت، دارالفکر، 1415ق.

ابن شهید ثانی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، موسسه النشر الاسلامی، بی­تا.

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.

ابن قدامه، عبدالرحمن، الشرح الکبیر، بیروت، دارالکتاب العربی، بی تا.

ابن قدامه، عبدالله، المغنی، بیروت، دارالکتاب العربی، بی تا.

ابن مرتضی، احمد بن یحیی، شرح الازهار، صنعا، مکتبه غمضان، بی تا.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، درالفکر، 1410ق.

اردبیلی، احمد، زبدة البیان فی احکام القران، تهران، المکتبة المرتضویة، بی­تا.

استر آبادی، محمد بن علی، آیات الاحکام، تهران، مکتبه المعراجی، 1394ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب  الزکاة، قم، المؤتمر العالمی بمناسبة ذکری المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الانصاری، 1415ق.

ــــــــــ، کتاب  الطهارة، قم، موسسة الهادی، 1415ق.

ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی تفسیر آیات الاحکام، قم، دارالفقه، 1381.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضره، تحقیق محمدتقی ایروانی، قم، جامعه مدرسین، بی­تا.

بخاری، محمد بن اسماعیل، دارالفکر، بیروت، 1403ق.

برقی، احمدبن محمدبن خالد، المحاسن، تحقیق سیدجلال­الدین حسینی، دارالکتب الاسلامیه، بی تا.

تمیمی، ابی حنیفه نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، دارالمعارف، 1383ق.

جصاص، احمد بن علی، احکام القران، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.

حائری، مرتضی، الخمس، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1418ق.

حاکم نیشابوری، محمد بن محمد، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق یوسف مرعشلی، بیروت، دارالمعرفه،1406ق .

ابن فهد حلّی، احمد بن محمد، المهذب البارع، تحقیق مجتبی عراقی، قم، جامعه مدرسین، 1407ق.

حّر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تحقیق عبد الرحیم ربانی شیرازی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

حکیمی، محمدرضا و دیگران، الحیاة، تهران، مکتب نشر الثقافه الاسلامیه، 1368.

حکیم، سید محسن، مستمسک العروه الوثقی، قم، مکتبة السید المرعشی، 1404ق.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم، دارالکتب العلمیه، 1409ق.

ـــــــــــ، کتاب البیع، قم، مطبعه مهر، بی­تا.

خویی، سید ابوالقاسم، الزکاة، قم، لطفی، 1413ق.

ـــــــــــ، معجم رجال الحدیث، 1413ق.

ـــــــــــ، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، 1410ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، دمشق، دارالقلم، و بیروت، الدارالشامیه، 1416ق.

رافعی، عبدالکریم بن محمد، فتح العزیز، بیروت، دارالفکر، بی تا.

روحانی، سید محمد صادق، فقه الصادق(ع)، قم، دارالکتاب، 1412ق.

زحیلی، وهبه، تفسیر المنیر، بیروت، دمشق، دارالفکر المعاصر، 1418ق.

زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القران، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، مکتبه العصریه، بی­تا.

سایس، محمد علی،  آیات الاحکام، بی جا، دار ابن کثیر، دار قادری، 1422ق.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر،  الدر المنثور، بیروت، دارالمعرفه، 1365ق.

شافعی، محمد بن ادریس، کتاب الام، بیروت، دارالفکر، 1403ق.

شهید اول، محمد بن مکی، البیان، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه، بی­تا.

ـــــــــــ، الدروس الشرعیه، قم، موسسة النشر الاسلامی،1412ق.

ـــــــــــ، القواعد و الفوائد، قم، مکتبه المفید، بی تا.

شهیدثانی، زین­الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، 1413ق.

صادقی، محمد، الفرقان فی تفسیر القران، قم، انتشارات فرهنگی اسلامی، 1365ش.

طباطبائی کربلائی، علی بن محمد علی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1412ق .

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1417ق.

طبرانی، سلیمان بن احمد، المعجم  الکبیر، قاهره، مکتبه ابن تیمیه، بی تا.

طبرسی، احمدبن­علی، الاحتجاج، تحقیق سیدمحمدباقر الخرسان، منشورات دارالنعمان، بی تا.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1406ق.

طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تاویل آی القران، بیروت، دارالفکر، 1415ق.

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، قم، دارالکتب الاسلامیه، بی تا.

ـــــــــــ، التبیان فی تفسیر القران، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

ـــــــــــ، الخلاف، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1417ق.

ـــــــــــ، الفهرست، موسسه نشر الفقاهه، 1417ق.

ـــــــــــ، المسبوط فی فقه الامامیه، تحقیق محمد تقی کشفی، تهران، المکتبه المرتضویه، 1387ق.

ـــــــــــ، النهایة، بیروت، دارالاندلس، بی­تا.

ـــــــــــ، تهذیب الاحکام، دارالکتب الاسلامیه، 1365. 

عاملی، سید محمد جواد، مفتاح الکرامه، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1419ق.

عاملی، سید محمد، نهایة المرام، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1413ق.

عسکری، مرتضی، معالم المدرستین، بیروت، موسسه النعمان، بی تا.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت(ع)، 1415ق.

ـــــــــــ، مختلف الشیعه، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1412ق.

ـــــــــــ، منتهی المطلب، تبریز، حاج احمد،  1323.

علم الهدی، علی بن حسین، الانتصار، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1415ق.

فاضل جواد، جواد بن سعید، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، 1423ق.

فاضل­مقداد، مقدادبن­عبدالله، کنزالعرفان فی­فقه­القرآن، قم، انتشارات­مرتضوی، 1373.

فخرالمحققین، ابن العلامه، ایضاح الفوائد، قم، 1378.

فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، بیروت، داراحیاء  التراث العربی، 1420ق.

فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1408ق.

فضلی،عبدالهادی، دروس­فی­اصول فقه­الامامیه، موسسه­ام­القری­للتحقیق والنشر،1420 ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، التفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، قم، مؤسسه الهادی، 1416ق.

قرطبی، محمدبن­احمد، الجامع لاحکام القران، بیروت، موسسه التاریخ العربی، 1405ق.

قطب راوندی، سعید الدین هبه الله، فقه القران، قم، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، 1405ق.

قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، موسسه دارالکتاب، 1404ق.

قمی، علی بن محمد، جامع الخلاف و الوفاق، تحقیق حسین حسنی بیرجندی، پاسدار اسلام، بی تا.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح  علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1367.

کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، قم، العلمیه، 1399ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت، موسسه الوفاء، 1403ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام، تحقیق سید صادق شیرازی، تهران، انتشارات الاستقلال، 1409ق.

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، 1408ق.

محلی، جلال الدین محمد بن احمد؛ سیوطی، عبد الرحمن، تفسیر الجلالین، بیروت، دار المعرفه، بی تا.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، تحقیق عباس­علی زارعی سبزواری، قم، بوستان کتاب، 1442ق.

مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، جماعه المدرسین فی حوزه العلمیه، بی تا.

ـــــــــــ، المقنعه، قم، جامعه مدرسین، 1410ق.

مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1373.

ـــــــــــ، القواعد الفقهیه، قم، مدرسه امام امیر المؤمنین(ع)، 1411ق.

موسوی عاملی، محمد بن علی، مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام، قم، موسسه آل البیت(ع)، 1410ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1416ق.

نجفی، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، تحقیق عباس قوچانی، دارالکتب الاسلامیه، 1365.

نسائی، احمد بن شعیب، سنن النسائی، بیروت، دارالفکر، 1348ق.

نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، موسسه آل­البیت(ع)، 1408ق.

نووی، یحیی بن شرف، المجموع فی شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بی تا.

یزدی، محمد کاظم بن عبد العظیم، العروة الوثقی، بیروت، موسسه الاعلمی، 1409ق