در آمدی بر استناد به قرآن کریم در علم اصول

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 42، شماره 1 - شماره پیاپی 84، خرداد 1389   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.3164

نویسندگان

رضا حق‌پناه^{* 1}؛ حسن نقی زاده²

¹دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

²استادیار دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

علم اصول دانشی گرانسنگ و در خدمت فهم متون دینی است؛ اما از سوی دیگر این دانش اعتبار و حجیت خود را وامدار قرآن کریم می باشد. آیات قرآن، در اعتبار بخشی و حجیت این دانش، از نقش و تأثیری ویژه برخوردار می باشند. این نقش را باید در قالب مبناسازی ملاحظه نمود که «آیات الاصول»، تجلی این مبناسازی به حساب می آیند.
بررسی به عمل آمده نشان می دهد که به رغم اهمیت شناسایی، گرد آوری و تحلیل این بخش از آیات، تا کنون پژوهش فراگیر و جامعی در این خصوص انجام نپذیرفته است. افزون بر آن، تأمل در این حوزه این نتیجه را بدست می دهد که استفاده از آیات اصولی در بستر تاریخ اسلام از روندی رو به رشد برخوردار نبوده است. این مقاله ضمن ارائة تاریخچه‌ای از بهره مندی عالمان اصولی از قرآن کریم در مقام استناد و استدلال، کارآمدی رهنمودهای قرآنی را در مورد اصالة البرائه به عنوان نمونه نشان خواهد داد.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ علم اصول؛ استنباط؛ اصالة البرائه

مراجع

قرآن کریم.

آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، مؤسسه آل‌البیت، قم،1409ق.

آقاضیاء عراقی، نهایة الافکار، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1364.

آمدی، سیف الدین علی بن ابی علی، الاحکام فی اصول الاحکام، المکتب الاسلامی، 1402ق.

ابن شهر آشوب محمـدبن علی، مـازندرانی، متشابه القرآن و مختلفه، شرکـت سهـامی

طبع کتاب، تهران، 1328 ق.

ابن عاشور تونسی شاذلی، محمدطاهر، التحریر و التنویر، [بی‌جا]، دارالتونسیة للنشر، 1428ق.

ابوحیان اندلسی، محمدبن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت، دارالفکر، 1420ق.

اردبیلی، احمد، زبدة البیان، تهران، المکتبة الرضویه، بی‌تا،  به تحقیق رضا استادی و علی اکبر زمانی نژاد، کنگره محقق اردبیلی، 1378ش.

استرآبادی، محمدامین، الفوائد المدنیة، مؤسسه النشر الاسلامی، 1424ق.

امام خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، قم، دارالفکر، [بی‌تا].

ــــــــــــ، مناهج الوصول الی علم الاصول، قم، مؤسسه عروج، 1373.

امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق حسن الامین، بیروت، دارالتعارف، 1403ق.

انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی،1427ق.

ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی تفسیر آیات الاحکام، دارالفقه للطباعه و النشر، 1425ق.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، تحقیق محمدتقی ایروانی، بیروت، دارالاضواء، 1405ق.

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، بیروت، دارالفکر، 1401ق.

بروجردی، سید حسین، جامع احادیث الشیعه، قم، المطبعة العلمیة،1399ق.

بن نامی السلمی، عیاض، استدلال الاصولیین بالکتاب و السنة علی القواعد الاصولیة، ریاض، 1418ق.

تونی، فاضل، الوافیة فی اصول الفقه، تحقیق محمد حسین رضوی کشمیری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1412ق.

جصاص، ابوبکر احمد بن علی الرازی، الفصول فی الاصول، تحقیق عجیل جاسم المنشی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405ق.

حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت، 1414ق.

حسن بن زین الدین، معالم الدین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، بی‌تا.

علامه حلی، حسن‌بن یوسف بن مطهر، مبادئ الوصول الی علم الاصول، تعلیق عبدالحسین محمد علی البقال، بیروت، دارالاضواء، 1406ق.

­­­ــــــــــــ ، تهذیب الوصول الی علم الاصول، تحقیق سید محمد کشمیری، لندن، مؤسسة امام علی (ع)، 1421ق.

حلی، محقق جعفر بن حسن، معارج الاصول، تحقیق محمدحسین رضوی، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1403ق.

حکیم، محمدتقی، الاصول العامة للفقه المقارن، مؤسسة آل‌‌البیت، 1979م.

خویی، ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1419ق.

ـــــــــ، مصباح الاصول، تقریر سید محمد سرور واعظ حسینی بهسودی، قم، مکتبة الداوری، 1417ق.

رازی، محمد بن ادریس بن منذر تمیمی، الجرح و التعدیل، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1371ق.

رازی، فخرالدین، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1420ق.

سرخسی، ابوبکر، اصول السرخسی، تحقیق ابو الوفاء افغانی، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق.

سید مرتضی، الذریعة الی علم الاصول، تصحیح و تقـدیم و تعلیـق ابوالقـاسـم گرجی،

تهران، دانشگاه تهران، 1346.

ـــــــــــ، رسائل الشریف المرتضی، تحقیق احمد الحسینی، قم، دارالقرآن الکریم، 1405ق.

شافعی، محمد بن ادریس، کتاب الام، چاپ دوم، بیروت، دار الفکر، 1403ق.

ـــــــــــ، الرسالة، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی‌تا.

شعرانی، پژوهشهای قرآنی علامه شعرانی در تفاسیر مجمع البیان، روح البیان و منهج الصادقین، قم، بوستان کتاب، 1385.

شوکانی، محمد بن علی بن محمد، ارشاد الفحول الی تحقیق علم الاصول، بیروت، مؤسسة الثقافة، 1417-1999م.

شهابی، محمود، تقریرات اصول، [بی‌نا]، تهران1321.

صدر، سید محمد باقر، دروس فی علم الاصول، یبروت، دارالکتاب اللبنانی، 1406ق.

ضمیری، محمد رضا، دانشنامه اصولیان شیعه، قم، بوستان کتاب، 1384.

ضیایی‌فر، سعید، جایگاه مبانی کلامی در اجتهاد، قم، بوستان کتاب،1382.

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی‌تفسیر القرآن، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1417ق. 

طبرسی، فضل بن سهل، مجمع البیان، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372.

طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تأویل القرآن، دارالمعرفة، بیروت، 1412ق.

طوسی، محمد بن حسن، عدة الاصول، تحقیق محمد رضا انصاری قمی، قم، ستاره، 1376.

ـــــــــــ، التبیان فی تفسیر القرآن، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1409ق.

ـــــــــــ، الامالی، قم، دارالثقافة للطباعة و النشر، 1414ق.

غزالی، محمد بن محمد، المستصفی فی علم الاصول، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.

فضلی، عبدالهادی، دروس فی اصول الفقه الامامیة، بیروت، 1420ق.

منشورات فیروزآبادی، 1385-1386.

کاظمی، محمد علی، فوائد الاصول، تقریرات درس محمد حسین نایینی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1406ق.

گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، سمت، تهران، 1385.

مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء،1403-1983م.

مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.

مصطفوی، سید محمد کاظم، مأة قاعدة فقهیة، جامعه مدرسین، 1417ق.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، قم، مکتبة الاعلام الاسلامی، 1375.

مفید، محمدبن محمد، التذکرة باصول الفقه، تحقیق شیخ مهدی نجف، بیروت، دار المفید للطباعة و النشر، 1414ق.