تداخل معنایی واژگان مترادف در ادبیات جاهلی و واژگان قرآن

علوم قرآن و حدیث

مقاله 2، دوره 42، شماره 1 - شماره پیاپی 84، تیر 1389   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v42i1.11806

نویسندگان

اعظم پرچم^* ؛ نصرالله شاملی

چکیده

ترادف یک پدیده مشترک میان زبانهای ‌مختلف است. زبان‌شناسان دنیا نظرات گوناگونی درباره‌ی آن داشته‌اند. از این رو، این بحث ابتدا در میان زبان‌شناسان عربی بررسی و سپس درباره‌ی گستره ی آن در قرآن کریم بحث می‌شود. پدیده ترادف موافقان و مخالفانی دارد که هرکدام دلایل خاص خود را دارند و سبب پیدایش این اختلاف، نبودن تعریفی جامع و مانع از ترادف بوده است. از طرف دیگر واژگان عربی در قرآن به واسطه بافت و سیاق آیات، تحولات معنایی گسترده‌ای پیدا کرده است.
این نوشتار با پژوهش در معانی برخی از واژه‌های ‌مترادف در قرآن، درصدد است تداخل معنایی واژه‌های ‌مربوطه را به جای ترادف کامل مطرح نماید که همین امر موجب تولید و تکثیر معنایی شده است. به عنوان مثال خوف و خشیت تداخل معنایی دارند ولی به سبب تغایر مفهومی نمی‌توانند کاملاً عین هم باشند اما در انسانهایی نظیر انبیای الهی که مظهر تجلی صفات پروردگارند، خوف و خشیت مصداقاً در آنان به وحدت می رسد.از دستاوردهای تداخل معنایی، پیدایش شبکه‌های ‌معنایی واژگان در قرآن است که مجموعه‌های ‌سازمان دار با در هم پیوستگی بسیار از آن حاصل می آید. این شبکه‌های ‌معنایی معارف نهفته در آیات را روشن کرده و اندیشه نظام دار بودن آن معارف را تقویت می‌کند.
کلیدواژه‌ها‌: قرآن، ترادف، تداخل معنایی، زبان‌شناسی، معنی‌شناسی، سیاق، واژگان ترس، ادب جاهلی.