تعیین اولویت احیاء بافت های فرسوده شهری با استفاده از روش های تصمیم گیری چند معیاره (نمونه: محله سرشور مشهد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 3، دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 6، شهریور 1396، صفحه 23-39   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v4i1.40376

نویسندگان

محمد رحیم رهنما؛ سلمان حیاتی؛ زهرا شیرزاد؛ مهدی کاظمی بی نیاز؛ محمد قنبری^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

شهر مشهد به عنوان دومین شهر پرجمعیت ایران با 2245 هکتار بافت فرسوده شهری که یک سیزدهم مساحت شهر را شامل می-شود، با معضلی بزرگ برای احیا این بافت مواجه می‌باشد. محله سرشور مشهد که در محدوده اطراف حرم مطهر امام‌رضا(ع) قرار گرفته، با وسعتی حدود 61 هکتار و شامل 2166 قطعه است. هدف پژوهش، اولویت‌بندی قطعات محله سرشور برای احیاء می‌باشد تا جهت‌دهی مناسبی برای دستگاه‌های متولی، ساکنین و سرمایه‌گذاران وجود داشته باشد. روش تحقیق، توصیفی/ تحلیلی است و برای رسیدن به هدف، پنج شاخص قدمت، تعداد طبقات، کاربری، مصالح و دوام، انتخاب و از طریق برداشت میدانی از محدوده جمع‌آوری گردید. برای تعیین وزن هر یک از معیارها و زیر معیار‌ها، تعداد 50 عدد پرسشنامه در دو مرحله از متخصصان این حوزه گردآوری و سپس این اوزان یکسان برای هر یک از معیارها و زیر معیار‌ها به همراه اطلاعات برداشت شده، به صورت جداگانه در مدل‌های تحلیل سلسله مراتبی، تحلیل شبکه‌ای، فازی و همپوشانی وزنی در نرم‌افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی وارد و اجرا شد که خروجی نهایی نقشه‌ها به صورت قطعاتی با بیشترین تا کمترین اولویت جهت احیاء به تفکیک هر مدل و کاربری طبقه‌بندی گردید. نتایج حاصل از پژوهش بیان‌گر آن است که در محله سرشور اولویت اول احیا، قطعات با کاربری مسکونی (52 قطعه) و در مرحله بعد قطعات با کاربری تجاری/ اداری (132 قطعه) قرار دارد. همچنین مشخص گردید که مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره جهت تعیین اولویت احیا قطعات بافت‌های فرسوده شهری کارایی داشته و مدل فازی در مقایسه با سایر مدل‌های مورد بررسی دقت بیشتری دارد.

کلیدواژه‌ها

بافت فرسوده؛ تصمیم‌گیری چند معیاره؛ مدل فازی؛ محله سرشور مشهد

مراجع

1. احدنژاد روشنی، م. و حیدری، ع. (1388). مکان‌یابی مراکز ثانویه خدمات شهری در نیمه شمالی شهر زنجان به منظور کاهش فشار ترافیکی بر محدوده مرکزی شهر با استفاده از GIS. اسلام شهر: اولین همایش منطقه‌ای ژئوماتیک

2. حسینعلی، ف.؛ ملک، م.ر. و سیلاوی، ط. (1392). واکاوی روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره AHP و ANP در مکان‌یابی بهینه پل عابر پیاده در محیط GIS. نشریه مهندسی فناوری اطلاعات مکانی، 1(1)، 41-31.

3. حیاتی، س. (1391). تحلیل شاخص‌های رشد هوشمند شهری در مشهد. (پایان‌نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد)، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

4. خاکپور، ب.؛ حیاتی، س.؛ کاظمی بی‌نیاز، م. و ربانی ابوالفضلی، غ. (1392). مقایسه تطبیقی/ تحلیلی میزان آسیب‌پذیری بافت‌های شهری در برابر زلزله با استفاده از مدل‌های تحلیل سلسله مراتبی و فازی (نمونه موردی: شهر لامرد). فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، 6(22)، 38-21

5. داوود پور، ز. و نیک نیا، م. (1390). بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری راهبردی به ‌سوی دستیابی به ابعاد کالبدی توسعه پایدار شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده کوی سجادیه). فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، 4 (15)، 59-31

6. دویران، ا. (1389). راهبرد مدیریت یکپارچه شهری جهت مداخله در بافت‌های فرسوده شهری. فصلنامه آبادی، 32(67)، 17-10

7. رهنما، م.ر. (1387). اثرات اجرای طرح‌های بهسازی و نوسازی مرکز شهر مشهد بر محله پائین خیابان. جغرافیا و توسعه، 6(11)، 180-157

8. رهنما، م.ر. (1388). برنامه‌ریزی مناطق مرکزی شهرها (اصول، مبانی، تئوری‌ها، تجربیات و تکنیک‌ها). چاپ اول. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد

9. رهنما، م.ر. و کاظمی بی‌نیاز، م. (1390). مقایسه تطبیقی/ تحلیلی مدل‌های سلسله مراتبی، محاسبه‌گر رستری و هم‌پوشانی وزن برای شناسایی و اولویت‌بندی توسعه بافت‌های مرکزی شهرها (مطالعه موردی: محلۀ عیدگاه مشهد). فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 43(78)، 116-101

10. سعیده زرآبادی، ز. س. و ضیائی، م. (1387). محله سرشور کارکردی نو در کالبدی فرسوده (الگوی هدایتگر اقتصادی شیوه نوین در برخورد با بافت فرسوده شهری). مشهد: اولین همایش بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری

11. شفیعی دستجردی، م. (1392). نوسازی بافت‌های فرسوده و ضرورت تغییر نگرش در تهیه و اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی (نمونه موردی: شهر اصفهان). فصلنامه باغ نظر، 10(24)، 104-91

12. شکویی، ح. (1389). جغرافیای کاربردی و مکتب‌های جغرافیایی. چاپ هشتم. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی (به نشر)

13. طاهری، م. (1378). آشنایی با نظریه مجموعه‌های فازی. چاپ دوم. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی

14. عندلیب، ع. (1389). اصول نوسازی شهری رویکردی به نوسازی بافت‌های فرسوده. چاپ اول. تهران: انتشارات آذرخش

15. فاضل نیا، غ.؛ کیانی، ا. و رستگار، م. (1389). مکان‌یابی فضاهای ورزشی شهر زنجان با استفاده از مدل تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 1(1)، 20-1

16. فرج زاده اصل، م.؛ احد نژاد روشنی، م. و امینی، ج. (1390). ارزیابی آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: منطقه 9 شهرداری تهران). فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 3(9)، 36-19

17. فرجی سبکبار، ح.؛ بدری، ع.؛ مطیعی لنگرودی، ح. و شرفی، ح. (1389). سنجش میزان پایداری نواحی روستایی بر مبنای مدل تحلیل شبکه، با استفاده از تکنیک به بردا؛ مطالعه موردی: نواحی روستایی شهرستان فسا. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 42(72)، 155-135

18. محمدی، ج.؛ پور قیومی، ح. و قنبری، م. (1391). تلفیق مدل همپوشانی شاخص‌ها و تحلیل سلسله مراتبی در مکان‌یابی مراکز آموزشی (نمونه موردی: مدارس راهنمایی شهر کازرون). فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 23(1)، 128-113

19. نراقی، ف. (1379). حقوق شهری؛ مجموعه‌ها، مراکز تاریخی و سیر تحول جنبش حفاظت و صیانت از آثار معماری. فصلنامه هفت شهر، 2(2)، 84-77

20. Aragones, B., Chaparro, G. F., Pastor, F. J. P., & Rodrıguez, P. F. (2010). An ANP based approach for the selection of photovoltaic solar power plant investment projects. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 14(1), 249–264

21. Beskese, A., Kahraman, C., & Irani, Z. (2004). Quantification of flexibility in advanced manufacturing systems using fuzzy concept. International Journal of Production Economics, 89(1), 45–56

22. Bonneville, M. (2005). The ambiguity of urban renewal in France: Between continuity and rupture. Journal of Housing and the Built Environment, 20(20), 229-242

23. Cengiz, K., Ufuk, C., & Ziya, U. (2003). Multi-criteria supplier selection using fuzzy AHP. Logistics Information Management, 6(6), 382-394

24. Guzey, O. (2009). Urban regeneration and increased competitive power: Ankara in an era of globalization. Cities, 26(1), 27-37

25. Lee, S. K., Mogi, G., Kim, J. W., & Gim, B. J. (2008). A fuzzy analytic hierarchy process approach for assessing national competitiveness in the hydrogen technology sector. International Journal of Hydrogen Energy, 33(23), 6840–6848

26. Liu, C., & Lu, H. (2005). Study on a parking planning method based on GIS: A case analysis. Proceeding of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, 5, 900- 906

27. Lodwick, W. (2008). Fuzzy surfaces in GIS and geographical Analysis: Theory, analytical methods, algorithms and applications. London: CRC Press

28. Marinoni, O. (2007). Some word on the analysis hierarchy process and the provided Arc GIS extension, Retrieved July 9, 2011, from http// www.tudarmstadt/ fb/ geo/ members/ marinonien. html

29. Saaty, T. L. (2004). Fundamentals of the analytic network process-dependence and feedback in decision-making with a single network. Journal of Systems Science and Systems Engineering, 13(2), 129-157

30. Tufan, E., & Hamarat, B. (2003). Clustering of financial ratios of the quoted companies through fuzzy logic method. Journal of Naval Science and Engineering, 1(2), 123-138

31. Tuzkaya, U. R., & Onut, S. (2008). A fuzzy analytic network process based approach to transportation-mode selection between Turkey and Germany: A case study. Information Sciences, 178(15), 3133–3146

32. Wey, W. M., & Wu, K. Y. (2007). Using ANP priorities with goal programming in resource allocation in transportation. Mathematical and Computer Modelling, 46(7-8), 985–1000

33. Whitaker, R. (2007). Validation examples of the analytic hierarchy process and analytic network process. Mathematical and Computer Modelling, 46(7-8), 840-859

34. Wolfslehner, B., & Vasik, H. (2008). Evaluating sustainable forest management strategies with the analytic network process in a pressure-state-response framework. Journal of Environmental Management, 88(1), 1–10

35. Yuksel, I., & Dagdeviren, M. (2007). Using the analytic network process (ANP) in a SWOT analysis-: A case study for a textile firm. Information Sciences, 16(15), 3364-3382