انواع عموم در اصول فقه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 42، شماره 2 - شماره پیاپی 85، دی 1389   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.7926

نویسنده

اسدالله فلاحی^*

استادیار دانشگاه زنجان

چکیده

منطق‌دانان مسلمان و دانشمندان اصول فقه، چندین نوع عموم و کلیت را شناسایی کرده‌ و آن‌ها را «عموم بدلی»، «عموم مجموعی» و «عموم استغراقی» نام داده‌اند. در این مقاله، قصد داریم با بحثی تاریخی- تحلیلی، دیدگاه‌های اصولیان را گردآوری و تا حد توان خویش، تحلیل کنیم. ابتدا، پیشینة بحث در آثار منطق‌دانان مسلمان و اصولیان متقدم را بررسی می‌کنیم. در این دوره، انواع عموم نه دارای اصطلاحات جاافتاده هستند و نه دارای تعریف‌های دقیق. در دورة دوم، که از زمان شیخ بهایی آغاز می‌شود و تا زمان معاصر ادامه می‌یابد، وضعیت کاملاً متفاوت است و تعریف‌ها، بحث‌ها، و نزاع‌های بسیاری پیرامون انواع عموم درمی‌گیرد. در این مقاله، به گزارش این تعریف‌ها و نزاع‌ها، دسته‌بندی آنها و در برخی موارد به داوری میان طرف‌های نزاع می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

عموم مجموعی؛ عموم استغراقی؛ عموم بدلی؛ اطلاق؛ سور کلی؛ سور جزیی

مراجع

ابن‌سینا، اشارات و تنبیهات، قم، نشر البلاغه، 1375.

اعتمادی، مصطفی، شرح معالم الدین، قم، مکتبة المصطفوی، 1377 ق.

انصاری، شیخ مرتضی، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1372.

جاهد، محسن، تصحیح و تحقیـق شرح مطالع الانـوار، رساله دکتری بـه راهنمـایی نجفقلی حبیبی و احد

فرامرز قراملکی، تهران، دانشکده الهیات دانشگاه تهران، 1384.

حائری، شیخ مرتضی، الخمس، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1418ق.

حکیم، سیدمحسن، حقائق الاصول (تعلیقه بر کفایه)، قم، مکتبه بصیرتی، 1408ق.

خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، 1417ق.

خمینی، سید مصطفی، تحریرات فی علم الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418ق.

ــــــــــــ، تفسیر القرآن الکریم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418ق.

خوئی، ابوالقاسم، اجود التقریرات (تقریرات درس میرزا محمد حسین غروی اصفهانی نائینی)، قم، انتشارات مصطفوی، 1368.

سبحانی، جعفر، تهذیب الاصول، تقریرات السید الخمینی، قم، انتشارات دار الفکر، 1410ق.

سهروردی، یحی بن حبش، حکمه الاشراق، در شرح حکمه الاشراق اثر قطب الدین شیرازی، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383.

شهرزوری، شمس الدین محمد، شرح حکمه الاشراق، تصحیح و تحقیق و مقدمه از دکتر حسین ضیائی تربتی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1372.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، العده، قم، چاپخانه ستاره، 1417 ق.

شیرازی، قطب الدین، شرح حکمه الاشراق، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383.

صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، قم، انتشارات دارالفکر، 1372.

طوسی، نصیرالدین، اساس الاقتباس، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1367.

ـــــــــ ، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغه، 1375.

عاملی، جمال الدین حسن، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1370.

فیاض، محمد اسحاق، تقریرات السید الخوئی، قم، دار الهادی للمطبوعات، 1410 ق.

قطب الدین رازی، محاکمات، در ابن سینا، اشارات و تنبیهات، قم، نشر البلاغه، 1375.

ــــــــــــ ، لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار، قم، انتشارات کتبی نجفی، 728 ق.

ــــــــــــ ، لوامع الاسرار فی شرح مطالع الانوار، تهران، در پایان نامه محسن مجاهد، 1384.

کاظمی الخراسانی، محمدعلی، فوائد الاصول، تقریرات درس میرزا محمدحسین غروی اصفهانی نائینی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1421 ق.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات حوزة علمیة قم، 1370.

میرزای قمی، قوانین الاصول، قم، کتابفروشی علمیة اسلامیه، 1378.

نجفی، محمدحسن (صاحب جواهر)، جواهرالکلام، قم، دار الکتب الاسلامیه، 1367.