پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهرها در مقابل خطر زمین لرزه (نمونه موردی: شهر تبریز)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 5، خرداد 1392، صفحه 21-36   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v2i1.15617

نویسندگان

ابوالفضل قنبری^{* 1}؛ محمد علی سالکی ملکی²؛ معصومه قاسمی²

¹دانشگاه تبرز

²دانشگاه تبریز

چکیده

هدف اصلی این مقاله شناسایی و پهنه بندی محدوده شهر تبریز از نظر میزان آسیب پذیری در مقابل خطر زمین لرزه است. تحقیق حاضر از نظر نوع جز تحقیقات کاربردی- توسعه ای و از نظر روش جز تحقیقات توصیفی- تحلیلی است. در این راستا ابتدا با استفاده از نظریات کارشناسان رشته های مرتبط با زلزله و رویکردی جامع و سیستمی 15 معیار طبیعی و انسان ساخت مؤثر در میزان آسیب پذیری شهر در مقابل خطر زمین لرزه شناسایی شد. سپس با استفاده از توابع تحلیلی نرم افزار AacGIS و مدل‌های وزن دهی معیار، تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و شاخص همپوشانی (OI) و تلفیق این دو مدل و همپوشانی لایه‌هایی که منتج از معیارهای مؤثر در میزان آسیب پذیری بوده‌اند، نقشه نهایی پهنه بندی آسیب پذیری شهر در مقابل خطر زمین لرزه بر اساس دو مدل ذکر شده استخراج شد. نتایج دو مدل، شباهت زیادی با هم داشتند؛ با این تفاوت که نواحی با خطر بسیار بالا در مدل تحلیل سلسله مراتبی پراکندگی بیشتری نسبت به مدل شاخص همپوشانی داشته و بیشتر قسمت‌های شهر در مدل شاخص همپوشانی در پهنه های خطر متوسط قرار گرفتند. در یک نتیجه گیری کلی می‌توان گفت شهر تبریز از نظر خطر زمین لرزه وضعیت مطلوبی نداشته و بیشتر قسمت‌های پر تراکم شهری، بخصوص قسمت‌های شمالی و مرکزی شهر، در پهنه های آسیب پذیری و خطر بسیار بالا و بالا قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

واژگان کلیدی: زلزله؛ پهنه بندی؛ آسیب پذیری؛ تبریز؛ AHP؛ OI

مراجع

آژانس همکاری‌‌های بین‌‌المللی ژاپن؛ 1378. طرح ریز‌ پهنه بندی لرزه‌ای تهران بزرگ. گزارش نهایی. صص 1-390

حبیبی، کیومرث و همکاران؛ 1378. تعیین عوامل سازه ای/ساختمانی مؤثر در بافت کهن شهری زنجان با استفاده از FUZZYLOGIC & GIS. نشریه هنرهای زیبا. شماره 33. صص 27-36.

حقیقی، همایون؛ 1348. امواج زلزله. نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران. دوره 106. صص 84-106.

خوب آیند، سعید؛ 1379. روش‌های تأمین مسکن گروه‌های کم درآمد در ایران (نمونه موردی: تبریز). رساله کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی. گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری. دانشگاه تبریز.

روستائی، شهرام؛1390. پهنه بندی خطر گسل برای کاربری‌های مختلف اراضی شهری. جغرافیا و توسعه. شماره 21. صص 27-41.

روزنامه کیهان؛ 1391. دوره 11. شماره 20260.

زیاری، کرامت الله؛ 1378. اصول و روش‌های برنامه ریزی منطقه‌ای. چاپ پنجم. یزد: انتشارات دانشگاه یزد.

فرجی، امین و همکاران؛ 1389. زلزله و مدیریت بحران شهری (نمونه موردی شهر بابل). جغرافیا. دوره جدید. سال هشتم. شماره 25. صص 143-164.

فرید، یدالله؛ 1371. کاربرد جغرافیا در روش تحقیق شهر و روستا. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

قنواتی، عزت الله و همکاران؛ 1388. توانمندسازی مدیریت بحران شهری در جهت کاهش بلایای طبیعی (نمونه موردی: خرم آباد). فصلنامه جغرافیای طبیعی. سال اول. شماره 4. صص 15-24.

کرمی، محمدرضا؛ 1382. مکان‌یابی هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونه موردی: تبریز). رساله کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی و اجتماعی. رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری. دانشگاه تبریز.

محمودزاده، حسن؛ 1385. ارزیابی و پهنه بندی درجه تناسب توسعه فیزیکی شهر تبریز با استفاده از GIS. مجموعه مقالات همایش ژئوماتیک 85. صص 1-9.

زارع، مهدی؛ 1380. خطر زمین لرزه و ساخت و ساز در حریم گسل شمال تبریز و حریم گسلش گسل‌های زمین لرزه‌ای ایران. پژوهشگاه مؤسسه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله ایران. سال چهارم. شماره دوم و سوم. صص 46-57.

مهندسین مشاور تهران پادیر؛ 1389. طرح ریز پهنه بندی خطر زمین لرزه‌ای شهر تبریز. جلد پنجم شهرسازی. صص 1-98.

مهندسین مشاور نقش محیط؛ 1391. طرح جامع شهر تبریز. گزارش وضع موجود. صص 1-397

میثمی، علی؛ 1353. زلزله در ایران. نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران. دوره 29. صص 158-164.

نتایج تفضیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385.

نوروزی ، علی اصغر و همکاران؛ 1359. ضرایب زلزله خیزی و حوزه‌های شدت نسبی زلزله ایران، نشریه دانشکده فنی دانشگاه تهران. شماره 42. صص 93-105 .

ولیزاده کامران، خلیل؛ 1380. پهنه بندی خطر زلزله در شهرستان تبریز با استفاده از GIS & RS. نشریه فضای جغرافیایی. شماره 4.

Alecxander, D.,1999. Earthquakes and Volcanism, Applied Geography, PP: 66-82.

Cuny.F. C.,1983. Disasters & development, Oxford University Press.

FOURNIER DALE, E., 1982. An Approach to Earthquake Risk, Management, Engineering Structures,Volume 4, issue 3, PP:147-152.

Kreimer, A; Arnold, A and Carlin, A., 2003. Building Safer Cities, The Future of Disaster Risk, Disaster Risk Management Series, Vol. 3, The World Bank, PP:1-299.

Lantada Nieves, Pujades Luis, Barbat, Alex., 2008. Vulnerability Index and Capacity Spectrum Based Method for Urban Seismic Risk Evaluation, Journal of Nathazards, DOI 10. 007/s11069-007-9212-4.

UNDP ., 2004. Reducing Disaster Risk, A Challenge for Development. A Global Report, PP: 1-146.

Alecxander, D , (1999), Earthquakes and Volcanism, Applied Geography, PP: 66-82.

Cuny.F. C (1983), Disasters & development, Oxford University Press.

Faraji, Amin et al (1389), Earthquake and Urban risk Management (Case Babol) Geography, New Era, Year eighth, No. 25, pp. 143-164.

Farid, Yadu'llah (1371), Applications of geography in methodology of urban and rural, Tabriz: Tabriz University.

FOURNIER DALE, E (1982), An Approach to Earthquake Risk, Management, Engineering Structures,Volume 4, issue 3, PP:147-152.

Ghanavati, Ezzatollah et al (1388), enabling city risk management to reduce disaster (Case Study: Khorram Abad), Journal of Physical Geography First Year, No. 4, pp. 15-24.

Habibi, Qumars et al (1378), The determining factors the structure / building in the context of the ancient city of Zanjan FUZZYLOGIC & GIS, Fine Art Magazine, No. 33, pp. 27-36.

Haghighi, Humayun (1348), seismic waves, Journal of Faculty of Engineering, Tehran University, Vol 106, pp 84-106.

Japan International Cooperation Agency (1378), Seismic micro-zoning plan of Tehran, Final Report, pp. 1-390.

Karami, Mohammad Reza (1382), The locational of vocational and technical schools by using of GIS (Case Tabriz), Master's thesis, Faculty of Humanities and Social Sciences, Geography and Urban Planning, University of Tabriz.

Kayhan newspaper (1391), Volume 11, Issue 20260.

Khobayand, S. (1379), The methods of providing housing for low-income groups in Iran (Case Study: Tabriz), MSc thesis, Faculty of Humanities and Social Sciences, Department of Geography and Urban Planning, University of Tabriz.

Kreimer, A; Arnold, A and Carlin, A (2003), Building Safer Cities, The Future of Disaster Risk, Disaster Risk Management Series, Vol. 3, The World Bank, PP:1-299.

Lantada Nieves, Pujades Luis, Barbat, Alex (2008), Vulnerability Index and Capacity Spectrum Based Method for Urban Seismic Risk Evaluation, Journal of Nathazards, DOI 10. 007/s11069-007-9212-4.

Mahmoodzadeh, H. (1385), An assessment and zoning degree of appropriate and physical development Tabriz by using of GIS, Articles Collections in Geomatics 85, pp. 1-9.

Meysami, A. (1353), Earthquake in Iran, Tehran University Faculty of Engineering Journal, Volume 29, pp. 158-164.

Nagsh Mohit Consulting Engineers (1391), Tabriz comprehensive plan, existing status report, pp. 1-397.

Norouzi, AA et al (1359), The seismicity coefficients and relative intensity of earthquake in Iran, Journal of Faculty of Engineering, Tehran University, No. 42, pp. 93-105.

Padir Tehran Consulting Engineers (1389), Seismic hazard zoning plan of Tabriz, Urban Volume V, pp. 1-98.

Rostaei, Shahram (1390), Fault hazard zoning of land for urban land uses, Geography and Development, No. 21, pp. 27-41.

The results of detail Census Population and Housing in 1385.

UNDP (2004), Reducing Disaster Risk, A Challenge for Development. A Global Report, PP: 1-146.

Valizadeh K., Khalil (1380), The zoning of earthquake risk in the city of Tabriz by using of GIS & RS, Journal of geographical space, number 4.

Zare, M. (1380), The earthquake hazard and construction in the boundary the fault zone north and of Tabriz and faulting earthquake faults, the research Institute International Institute of Seismology and Earthquake Engineering of Iran, fourth, second and third numbers, pp. 46-57.

Ziyari, Karamat Ullah (1378), Principles and Methods of Regional Planning, Fifth Edition, Yazd Yazd: University Press