دلالت های اقتصاد نهادگرای جدید برای تجویز دولت مطلوب در الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت

اقتصاد و توسعه منطقه ای

مقاله 6، دوره 23، شماره 12، بهمن 1395، صفحه 152-169   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/erd.v23i12.62873

نویسندگان

محمدرضا حیدری^{* 1}؛ وحید مقدم²؛ ایمان باستانی فر²؛ احمد مهرشاد²

¹دانشگاه اصفهان

²اصفهان

چکیده

نهادگرایی رویکردی میان‌رشته‌ای است که از دانش‌هایی مانند روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و حقوق استفاده می‌کند تا رفتار عاملان اقتصادی را فهم کند و مفروضات دقیق‌تری برای وصف رفتار آنان ایجاد کند. ارزیابی نهادها می‌تواند یک محیط مناسب برای انطباق با راه حل‌های مبتنی بر همکاری که تغییرات و رشد اقتصادی را تسریع می‌کند به وجود آورد. اقتصاد نهادگرا بر نقش محوری نهادها در توسعه اقتصادی تأکید دارد. اقتصاد نهادگرای جدید تلاشی برای ترکیب نظریۀ نهادها در اقتصاد است. ملاحظه نقش نهادها در اقتصاد به سیاستگزاران و برنامه ریزان امکان می دهد با شناخت عناصر و اجزاء نظام اجتماعی جایگاه مؤلفه های اقتصادی را واکاوی نموده و برای تسهیل روابط اقتصادی و کاهش هزینه های مبادله برنامه ریزی نمایند. از طرف دیگر رویکرد اصلی توسعه اقتصادی در ایران پس از دفاع مقدس، تعدیل ساختاری تجویز شده از طرف صندوق بین المللی پول بوده است. بر این اساس، فقدان مبانی نظری و وابستگی به الگوهای وارداتی دو مؤلفه کلیدی سیاستگزاری اقتصادی در ایران طی سالهای پس از انقلاب است. اقتصاد نهادگرا نظر به نقش محوری که برای محیط نهادی قائل است، دلالتهای الهام‌بخشی برای شناخت نقش دولت در اقتصاد ملی دارد. نهادگرایان نه تنها در شکست‌های بازار، بلکه در اصلاح نهادهای اقتصادی ـ اجتماعی و جریان‌سازی، نقش‌های بیشتری در فرایند توسعه برای دولت قائل‌اند. اینان بیش از اندازه‌ی دولت و خصوصی‌سازی بر عنصر شفافیت، کارایی و پاسخگویی مداخلات دولت تأکید دارند. ویلیامسون با رویکرد جدید، اقتصاد نهادگرا را در چهار سطح تحلیل اجتماعی مورد بررسی قرار می‌دهد. وی تفاوت این چهار سطح را در افق تغییر آنها، تقدم و تأخر آنها نسبت به یکدیگر و تئوری‌های حاکم بر هر سطح می‌داند. این رویکرد می تواند با توجه به ساختار نهادی اقتصاد ایران امکان بررسی نقش نفت و جایگاه دولت را با شفافیت بیشتری فراهم ساخته و با شناخت آن، توصیه های سیاستی برای اصلاح وضع موجود ارائه گردد. مقاله حاضر مبتنی بر نقش نهادی نفت در اقتصاد ایران به آسیب شناسی اقتصاد ایران از منظر اقتصاد نهادگرا پرداخته و دلالت های این رویکرد برای اصلاحات نهادی در اقتصاد ایران را تبیین می‌نماید. این مقاله با استفاده از الگوی چهارسطحی ویلیامسون نقش نفت در اقتصاد ایران را در رانت‌آلودگی و بزرگ شدن دولت و در نتیجه افت کیفیت نهادی تحلیل کرده و با توجه به پدیده کوته نگری، گسترش اقتصاد غیررسمی، برون فکنی سرمایه های مولد، دیوان‌سالاری گسترده و فقدان حقوق شفاف مالکیت، پیشنهادهایی برای تمهید دولت پاسخگو و تضمین حقوق مالکیت کارگزاران اقتصادی در جهت بسترسازی برای نیل به الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و تحقق آرمانهای قانون اساسی و اهداف سند چشم انداز توسعه (پیشرفت) جمهوری اسلامی ایران ارائه می‌نماید و در پایان نتیجه می گیرد که پیش شرط ضروری پیشرفت در اقتصاد رانتی ایران، قبل از هر چیز حذف رانت نفت از طریق تغییر جایگاه نهادی آن است. این امر از طریق تدوین سیاستهای کلی اصل چهل و پنجم قانون اساسی میسر است. این اصل انفال از جمله معادن مانند نفت و گاز را در اختیار حکومت اسلامی قرار می دهد تا بر طبق‏ مصالح‏ عامه‏ نسبت‏ به‏ آنها عمل‏ نماید. تدوین و ابلاغ سیاستهای کلی بهره برداری از این منابع امکان اصلاح جایگاه نهادی نفت را فراهم ساخته و نقش نهادی دولت را بهبود می بخشد.

کلیدواژه‌ها

اقتصاد نهادگرایی جدید؛ الگوی چهارسطحی ویلیامسون؛ رانت؛ کیفیت نهادی

مراجع

[1] Dadgar, Y., (2014), The impact of property rights and contracting institutions on economic growth, Macro Strategic Policies, volume 2, No.7, pp. 1-2. (in Persian)

[2] Dauglass, N., (1998), Institutions, institutional changes and economic performance, translated by Mohammad R. Moeeni, plan and budget institution publications. (in Persian)

[3] Katoozian, H., (1995) the political economy of oil producing countries, translated by Alireza Taiieb, political-economic information, No. 95 & 96. (in Persian)

[4] Nasiri Aghdam, A., (2005), New institutional economics, Takapoo, N. 11 & 12, pp. 115-140. (in Persian)

[5] Shekari, A., (2006), Theory of rentier state and the Islamic revolution, Tehran, the center for Islamic Revolution Documents. (in Persian)

[6] Williamson, O., (2002), New institutional economics; past achivements and a view forward, translated by Mahmood Motavasseli, plan and budget, No. 73, pp. 3-43. (in Persian)

References (in English)

[7] Coase, Ronald H. (1998) “The New Institutional Economics”; American Economic Review, Vol: 88, PP: 72-4. 28.

[8] Glyfason, Thorvaldur (2001), “Lessons from the Dutch Disease: Causes, Treatment and Cures”, Faculty of Economics and Business Administration, University of Iceland.

[9] Klein, Peter G. (1999) “New Institutional Economics”; in “Encyclopedia of law and Economic”, Edited by Boudewijn Bouckaert and Gerrit De Geest, Edward Elgar.

[10] Wilber, Charles K. and Harrison, Robert S. 1978 (). The methodological basis of institutional economics: Pattern model, storytelling, and holism. Journal of Economic Issues, 12 (1), 61-89.

[11] Williamson, Oliver E. (1991) “Comparative Economic Organization: The Analysis of Discrete Structural Alternatives”, Administrative Science Quarterly; Vol:36, No.2, PP: 269-296.