مکان‌یابی سایت اسکان موقت در برابر زلزله در شهرها (مطالعۀ موردی: شهر زاهدان)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 7، دوره 4، شماره 1 - شماره پیاپی 6، شهریور 1396، صفحه 155-173   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v4i1.54032

نویسندگان

خدیجه نارویی¹؛ اسماعیل آقائی زاده^{* 2}

¹دانشگاه سیستان و بلوچستان

²دانشگاه گیلان

چکیده

زلزله به عنوان یکی از مهم‌ترین مخاطرات محیطی در شهرها، سالانه خسارات مالی و جانی فراوانی به بار می‌آورد و یکی از ضروری‌ترین اقدامات در این زمینه، به‌کارگیری اصول مدیریت بحران می‌باشد. اولین و مهم‌ترین نیاز اساسی آسیب‌دیدگان ناشی از مخاطرات محیطی داشتن یک سرپناه می‌باشد و در واقع، اسکان موقت از جمله اقدامات مهم مدیریت بحران است. به این منظور در این پژوهش به مکان‌یابی بهینۀ سایت‌‌های اسکان موقت شهر زاهدان پرداخته شده است. اطلاعات مورد نیاز از طریق نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال1390، طرح‌های جامع و تفصیلی شهر و سایر یافته‌های مرتبط با موضوع استخراج شده است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیل بوده و نتایج آن جنبۀ کاربردی دارد. برای این منظور از مدل‌های ANP ، AHP و Topsis و برای تحلیل داده‌ها نرم‌افزارهای Exprt Choice، ARC GIS، Super Decisions استفاده شده است. در یافته‌های پژوهش براساس معیارهای مؤثر در امر مکان‌یابی اسکان موقت، شش لایه تراکم جمعیت، سازگاری کاربری‌ها، دسترسی به راه، مراکز درمانی، مراکز انتظامی و ایستگاه‌های آتش‌نشانی در شهر بررسی شده و سپس نقشۀ مکان‌های مناسب جهت اسکان موقت تهیه شد. با تلفیق این لایه‌ها نقشۀ نهایی مکان‌یابی بهینۀ پایگاه‌های اسکان موقت در زاهدان ارائه شد و فضاهای باز موجود در شهر بر روی نقشه منطبق شد. نتایج به‌دست‌آمده بیان‌گر آن است که در مجموع از کل شهر زاهدان بخش‌های مرکزی و شرقی دارای اولویت بالاتری برای مکان‌یابی سایت اسکان موقت برخوردار بوده و نیازمند مطالعه جهت یافتن راهکارهای اجرایی برای تأمین و تجهیز آن‌هاست.

کلیدواژه‌ها

زلزله؛ سایت اسکان موقت؛ مکان‌یابی؛ زاهدان

مراجع

1. ابراهیم‌زاده، ع و کاشفی دوست. د. (1393). مدیریت بحران و مکان‌یابی بهینۀ پایگاه‌های اسکان موقت با استفاده از منطق فازی و مدل تحلیل شبکه‌ای (مطالعۀ موردی: شهر پیرانشهر). جغرافیا و مطالعات محیطی، 3 (12). 104-85

2. احدنژاد روشتی، م.، جلیلی، ک و زلفی، ع. (1390). مکان‌یابی بهینۀ محل‌های اسکان موقت آسیب‌دیدگان ناشی از زلزله در مناطق شهری با استفاده از روش‌های چندمعیاری و GIS (مطالعۀ موردی: شهر زنجان). نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 20 (23)، 61-45

3. اسدی نظری، م. (1383). برنامه‌ریزی و مکان‌یابی اردوگاه‌های اسکان موقت بازماندگان زلزله (نمونۀ موردی: منطقۀ یک شهر شیراز). پایان‌نامۀ‌ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران. تهران، ایران

4. اشراقی، م و ایران‌منش، ف. (1385). مکان‌یابی اماکن اسکان موقت جمعیت‌های آسیب‌دیده از زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات مکانی (نمونۀ موردی: منطقۀ 2 شهرداری تهران)، مجموعه‌مقالات دومین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحران در حوادث غیرمترقبه طبیعی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری

5. امامی، ا. ع و کاشانی، س. (1391). تأمین اردوگاه‌های اسکان موقت در بوستان تهران برای آسیب‌دیدگان. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 2 (1)، 49-43

6. امینی، ا. (1384). تبیین مفهوم بافت شهری و نقش آن در کاهش خطرات ناشی از زلزله. خلاصه‌مقالات کنفرانس بین‌المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آن. تبریز: دانشگاه تبریز

7. اوزی، ر. (1390). جغرافیای مخاطرات (مخاطرات انسانی و طبیعی). (م. ظاهری، مترجم). تبریز: دانشگاه تبریز

8. آقابابائی، م. (1388). تحلیل فضایی ایستگاه‌ها و خدمات آتش‌نشانی شهر خمینی شهر (با استفاده از GIS). پایان‌نامۀ‌ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان. اصفهان، ایران

9. بهرام‌پور، م. و بمانیان، م. ر. (1391). تبیین الگوی جانمایی پایگاه‌های مدیریت بحران با استفاده ازGIS (نمونۀ موردی: منطقۀ 3 شهر تهران). مدیریت بحران، (1)، 60-51

10. پرهیزکار، ا. (1383). ارائۀ مدل و ضوابط مکان‌گزینی ایستگاه‌های آتش‌نشانی. تهران: مرکز پژوهش‌های شهری و روستایی

11. پورمحمدی، م. و مصیب‌زاده، ع. (1387). آسیب‌پذیری شهرهای ایران دربرابر زلزله و نقش مشارکت محله‌ای در امدادرسانی آن‌ها. جغرافیا و توسعه، (12)، 144- 117

12. پورمحمدی، م. (1392). برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری. تهران: انتشارات سمت

13. جودکی، ح.، طالع زاری، ز. و ملک‌حسینی، ع. (1391). مکان‌یابی مراکز امدادرسانی در شرایط وقوع بحران زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در ناحیۀ یک منطقۀ 22 شهرداری تهران. دانش پیشگیری و مدیریت بحران، 2 (2)، 120-108

14. جهانی، ع. و مسگری، س. (1380). GIS به زبان ساده. تهران: سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح

15. حسینی، س. ا.، مدیری، م. و هوشنگ، م. م. (1391). ارزیابی نحوۀ پراکنش و چگونگی دسترسی شهروندان به خدمات اضطراری در حوادث انسان ساخت با رویکرد پدافند غیرعامل (نمونۀ موردی: نواحی 117 گانه تهران). جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 2 (3)، 192-173

16. داداش‌پور، ه.، خدابخش، ح. ر. و رفیعیان، م. (1391). تحلیل فضایی و مکان‌یابی مراکز اسکان موقت با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP) و سامانۀ اطلاعات جغرافیایی (GIS). جغرافیا و مخاطرات محیطی، 1 (1)، 131-111

17. رضایی، م. (1391). کاربرد مدل‌های مکان‌مند و تحلیل شبکه در مدیریت بحران شهری با استفاده از GIS (مورد مطالعه: منطقۀ 3 شهر اصفهان). پایان‌نامۀ منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه اصفهان. اصفهان، ایران

18. زنگی‌آبادی، ع.، محمدی، ج.، صفایی، ح. و قائد رحمتی، س. (1387). تحلیل شاخص‌های آسیب‌پذیری مساکن شهری در برابر خطر زلزله (نمونۀ موردی: مساکن شهر اصفهان). جغرافیا و توسعه، (12)، 79-61

19. زیاری، ک. و داراب‌خانی، ر. (1389). بررسی آسیب‌پذیری بافت‌های شهری در برابر زلزله (مورد مطالعه: منطقۀ 11 شهرداری تهران). تحقیقات جغرافیایی، 4 (99)، 48-25

20. شجاع عراقی، م. (1390). مکان‌یابی بهینۀ پشتیبانی مدیریت بحران با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی منطقۀ 6 تهران. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 3 (10). 60-41

21. عبداللهی، م. (1383). مدیریت بحران در نواحی شهری. تهران: انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور

22. غفاری گیلانده، ع. (1377). ارزیابی نظام توسعة کالبدی شهری و ارائة الگوی مناسب توسعة کالبدی شهر با استفاده GIS در قالب مدل توسعة پایدار زمین (مطالعة موردی: شهر اردبیل). پایان‌نامة منتشرنشدۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت‌مدرس. تهران، ایران

23. فلاحی، ع. (1382). زلزلۀ بم، مروری بر فرآیند عملیات امداد و اسکان موقت. صفه، 13 (37)، 23-7

24. فلاحی، ع. (1386). معماری سکونت‌گاه‌های موقت پس از سوانح تهران. تهران: دانشگاه شهید بهشتی

25. گیوه‌چی، س. و عطار، م. ا. (1392). کاربرد مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره در مکان‌یابی اسکان موقت پس از زلزله (مطالعۀ موردی: منطقۀ 6 شیراز). مدیریت بحران، (2)، 44-35

26. مهندسین مشاور شهر و خانه. (1385). طرح جامع شهر زاهدان. زاهدان: سازمان مسکن و شهرسازی استان سیستان و بلوچستان

27. مهندسین مشاور طراحان تردد تهران. (1385). مطالعات طرح سامان‌دهی حمل‌ونقل و ترافیک شهر زاهدان. زاهدان: شهرداری زاهدان

28. نوجوان، م؛ امیدوار، ب. و صالحی، ا. (1392). مکان‌یابی اسکان موقت با استفاده از الگوریتم‌های فازی (مطالعۀ موردی: منطقۀ یک شهرداری تهران). مدیریت شهری، 11 (31)، 221-205

29. نیرآبادی، ه. و کوهبنانی،ح. ر. ( 1389). مکان‌یابی اردوگاه‌های اسکان موقت بازماندگان زلزله با استفاده از AHP، مجموعه‌مقالات همایش ژئوماتیک 89 . تهران: سازمان نقشه‌برداری

30. Bolin, R. C. (1982). Long-term family recovery from disaster. US University of Colorado: Institute of Behavioral Science

31. Brower, D. J, & Charles, B .(2000). Principle and practice of hazard mitigation Emmetsburg, MD: FEMA. Emergency management higher education college course. Retrieved 2017, May 3, from http://training.fema.gov/EMIWeb/edu/HMPrinciple.asp

32. Burby, R. J., Deyle, R. E., Godschalk, D. R., & Olshansky, R. B. (2000). Creating hazard resilient communities through land-use planning. Natural Hazards Review, 1(2), 99-106

33. Cambridge Business English Dictionary. Retrieved 2017, June 25, from http://dictionary .cambridge.org/dictionary/english/crisis-management?q=Crisis+Management

34. Hiller, J. S., & Russell, R. S. (2017). Privacy in crises: The NIST privacy framework. Journal of Contingencies and Crisis Management, 25(1), 31-38

35. Mitchell, J. K., Devine, N., & Jagger, K. (1989). A contextual model of natural hazard. Geographical Review, 79(4), 391-409

36. Mobaraki, O., & Kashaniasl, A. (2014). The role of urban planning in crisis management with an emphasis on earthquakes. International Journal of Basic Sciences & Applied Research, 3(4), 256-263

37. Parnell, J. A. (2015). Crisis management and strategic orientation in small and medium-sized enterprises (SMSE) in Peru, Mexico, and the United States. Journal of Contingencies and Crisis Management, 23(4), 221–233

38. UNDP. (2010). Urban risk management. New York: Bureau for Crisis Prevention and Recovery

39. UN-Habitat. (2006). A new start: The paradox of crisis. Journal of Habitat Debate, 12(4), 1-20

40. Waugh, W. (2000). Living with hazards dealing with disaster: An introduction to emergency management. Armonk, New York: M. E. Sharper, Inc