بررسی تطبیقی ارادۀ الهی در فلسفۀ اسپینوزا و استاد مطهری

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 5، دوره 40، شماره 2 - شماره پیاپی 81، آبان 1387، صفحه 130-167   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v40i2.3173

نویسندگان

زهرا رسولی^* ؛ محمد کاظم علمی

چکیده

این نوشتار به بررسی ارادة الهی از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ، استاد مطهری و باروخ اسپینوزا می پردازد و هدف آن روشن کردن شباهت ها و تفاوت های موجود در دیدگاه های آن دو در بارة این پرسش است که آیا خداوند دارای اراده است یا نه، و در صورت داشتن اراده آیا اراده او مطلق و آزاد است. جستار حاضر در این راستا به مقایسة نظریات این دو فیلسوف در مسائل زیر می پردازد: عقل الهی، اراده الهی، نسبت عقل و اراده به خداوند، قدرت خداوند، نسبت اختیار به خداوند یا قضا و قدر الهی، موجَب یا واجب بالغیر، اراده آزاد خداوند و فعلی بودن علم خداوند.

کلیدواژه‌ها

اراده الهی؛ علم الهی؛ قضا و قدر؛ قدرت خداوند؛ جبر و اختیار

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبدالله؛ المبدأ و المعاد، مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران، تهران، 1363.

اسپینوزا، باروخ بندیکت؛ اخلاق، ترجمه محسن جهانگیری، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، 1376.

اسپینوزا، باروخ بندیکت؛ شرح اصول دکارت و تفکرات مابعد الطبیعی، ترجمه محسن

جهانگیری، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)، تهران، 1382.

اله بداشتی، علی؛ اراده خدا از دیدگاه فیلسوفان، متکلمان و محدثان، بوستان کتاب قم، 1381.

انوری ، حسن ؛ فرهنگ بزرگ سخن ، سخن، تهران ،1381.

بهشتی، احمد؛ «علم واجب الوجود از دیدگاه صدرالمتألهین» در مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، تهران، 1378.

پارکینسون، جی.ایچ.آر؛ عقل و تجربه از نظر اسپینوزا ،ترجمة محمد عبد اللهی، بوستان کتاب، قم ،1383.

پارکینسون، جی.ایچ.آر؛ نظریة شناخت اسپینوزا، ترجمة مسعود سیف، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1380 .

جهانگیری، محسن؛ مجموعه مقالات(بیست مقاله)، حکمت، تهران، 1383.

حلبی، علی اصغر؛ تاریخ سیر فلسفه در اروپا، قطره، تهران، 1383 .

دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه، چاپ دوم از دوره جدید، مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1377.

رادا کریشنان، سروپالی؛ تاریخ فلسفه غرب و شرق، ترجمه خسرو جهانداری [جواد یوسفیان]، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1382 .

صدر الدین شیرازی، محمد؛  الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، ج 6،  داراحیاء الترات العربی، بیروت، 1410ق.

صدری افشاری ، غلامحسین ( نسرین ، و نسترن حکمی) ، فرهنگ زبان فارسی امروز، کلمه، تهران، 1369.

صدوق، محمد بن علی؛ اسرار توحید یا ترجمه کتاب توحید، ترجمه محمد علی اردکانی علمیه اسلامیه، تهران، [بی‎تا].

طباطبایی، سید محمد حسیـن؛ نهـایة الحکمـه، مؤسسـه النشر الاسلامی التابعة لجماعة

المدرسین، قم،1362.

طباطبایی، سید محمد حسیـن؛ نهایة الحکمه، تصحیح و تعلیقه عباس علی زارعی سبزواری، مؤسسه نشر اسلامی، قم، 1424ق.

کاپلستون، فردریک؛ تاریخ فلسفه، ترجمه غلامرضا اعوانی، انتشارات علمی و فرهنگی و سروش،تهران،1380.

عمید، حسن؛ فرهنگ فارسی عمید، امیرکبیر، تهران، 1375.

مطهری، مرتضی‌؛ آشنایی با قرآن، صدرا، تهران، 1370.

مطهری، مرتضی‌؛ انسان و سرنوشت،  صدرا،تهران،1378.

مطهری، مرتضی‌؛ تکامل اجتماعی انسان، صدرا، تهران، 1374 .

مطهری، مرتضی‌؛حماسه حسینی،‏ٌُ‏ صدرا ،قم ، 1377.

مطهری، مرتضی‌؛ درسهای الهیات شفا، حکمت.

مطهری، مرتضی‌؛ شرح مبسوط منظومه، حکمت،تهران،1404ق.

مطهری، مرتضی‌؛ عدل الهی، صدرا، تهران، 1384 .

مطهری، مرتضی‌؛ علل گرایش به مادیگری، صدرا، تهران، 1384.

مطهری، مرتضی‌؛ کلیات علوم اسلامی، صدرا، تهران، 1384 .

مطهری، مرتضی‌؛ مجموعه آثار (اصول فلسفه و روش رئالیسم)، ج 5 و6، صدرا، تهران،1380.

مطهری، مرتضی‌؛ نبوت، صدرا، قم، 1384.

معین ، محمد ؛ فرهنگ فارسی، امیر کبیر ، تهران ، 1380 .

نفیسی، علی اکبر ؛ فرهنگ نفیسی، کتابفروشی خیام ، بی­جا ، 1355.

هگل،گئورگ ویلهلم فردریش؛  اسپینوزا از نگاه هگل، ترجمه مسعود سیف، گفتمان، تهران، 1379.

یاسپرس، کارل؛ اسپینوزا، فلسفـه، الهیات و سیاسـت، ترجمة محمد حسن لطفی، طرح

نو، تهران، 1375 .

Morgan, Michael L.(Edit.); Spinoza Complete Works, Translations by Samuel Sherley, Hackett Publishing Copany, Inc., Indianapolis /Cambridge, 2002.