ارزیابی طیف آسیب پذیری لرزه ای در شهرها بر اساس سناریوهای شدت مختلف با استفاده از مدل هایµd ، TOPSIS و GIS (نمونة موردی شهر یزد)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 2، شماره 1 - شماره پیاپی 5، خرداد 1392، صفحه 127-142   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v2i1.21220

نویسندگان

سعید ملکی¹؛ الیاس مودت^{* 2}

¹شهید چمران اهواز

²دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

آسیب پذیری اصطلاحی است جهت نشان دادن میزان و وسعت آسیب و خساراتی که در اثر سوانح طبیعی به جوامع در ابعاد مختلف(اجتماعی، کالبدی-فیزیکی و غیره) وارد آمده است. بنابراین میزان حساسیت محیط در مقابل سوانح، آسیب پذیری آنرا مشخص می کند. در بین سوانح طبیعی زلزله می تواند دامنة وسیعی از خسارات را به خصوص برای مناطق کویری داشته باشد. بنابراین جهت هرجه بیشتر کاهش و جلوگیری از خسارات آن نیازمند مطالعه و بررسی در ابعاد متفاوت می باشد. پژوهش حاضر با ماهیت توسعه ای- کاربردی و روش توصیفی- تحلیلی به بررسی موضوع در شهر یزد پرداخته است. و از آنجا که پیش بینی لرزه ای بر پایه روش های آماری می تواند نتایج قابل قبولی ارائه دهد؛ این پژوهش با بهره گیری از مدل های کمی ، TOPSIS و GIS، نرم افزارهای Excel و SPSS به بررسی موضوع پرداخته است. همچنین به منظور کاهش ضریب خطا و تعیین دقیق تر پیش بینی ها، 50 متغیر از شاخص های اجتماعی-کالبدی در تجزیه و تحلیل ها دخیل و مورد ارزیابی قرار داده است. نتایج حاصل از مدل نشان می دهد خسارت ساختمانی در اثر زلزله تا شدت 5 مرکالی تقریباً آسیبی ندارند و یا خیلی ناچیز است. اما اگر میزان شدت زلزله بیشتر از 7 ریشتر باشد بیش از 50 درصد ساختمان های منطقه 2 در معرض آسیب زلزله قرار دارند. و در مدل TOPSIS میانگین آسیب پذیری اجتماعی در مناطق برابر 412/0 درصد بوده که منطقه 2 و 1 به ترتیب با میزان TOPSIS، 642/0 و 183/0 درصد بیشترین و کمترین آسیب پذیری اجتماعی شهر را در در برابر زلزله در مناطق شهر یزد دارا می باشند.

کلیدواژه‌ها

آسیب؛ زلزله؛ مدل و تکنیک؛ µd؛ TOPSIS؛ GIS؛ شهر یزد

مراجع

ابلقی، علیرضا؛ 1384. یاداشت سردبیر. مجله هفت شهر. سازمان عمران و بهسازی شهری. شماره 18.

احد نژاد روشتی، محسن؛ 1389. ارزیابی آسیب پذیری اجتماعی در برابر زلزله نمونه موردی شهر زنجان. مجله مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای. سال دوم. شماره 7.

احدنژاد، محسن، و همکاران؛ 1389. مدل سازی آسیب پذیری ساختمانی شهرها در برابر زلزله با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی نمونه موردی شهر زنجان. مجله جغرافیا و توسعه. شماره 19.

احدنژاد، محسن و همکاران؛ بی تا. بر آورد آسیب پذیری شهرها در برابر شدت های مختلف زلزله با استفاده از مدل AHP نمونه موردی شهر خرمدره. دومین کنفرانس مدیریت بحران. نقش فناوری نوین در کاهش آسیب پذیری ناشی از حوادث غیر مترقبه.

احمدی، حمید و بوچانی، محمد حسین؛ 1382. پیشینه زلزله در ایران. ماهنامه شماره 58 شهرداری‌ها.

جایکا- آژانس همکاری بین اللمللی ژاپن؛ 1380. پروژه ریز پهنه بندی لرزه ای تهران بزرگ. سازمان مدیریت بحران، تهران.

جعفری، علی محمد؛ 1377). آمادگی در برابر زلزله، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، تهران.

حاتمی نژاد، حسین و همکاران؛ 1388. ارزیابی میزان آسیب یذیری لرزه ای در شهر، نمونه موردی منطقه 10 شهر تهران. مجله پژوهش های جغرافیای انسانی. شماره 68.

حسین زاده دلیر، کریم؛ 1387. برنامه‌ریزی ناحیه‌ای. چاپ اول. انتشارات سمت.

زیاری، کرامت ا...؛ 1381. طرح پژوهشی بررسی تأثیر حضور و عدم حضور افاقنه در ساختار اشتغال شهر یزد. دانشگاه یزد. یزد.

زینالی، امیرحمزه؛ 1384. جایگاه سازمان های دولتی مسوول بحران‌ها و تهدیدهای. اجتماعی در ایران فصلنامه رفاه اجتماعی،.شماره 16.

سالنامه آماری استان یزد؛ 1375. استانداری یزد.

سالنامه آماری استان یزد؛ 1385. استانداری یزد.

سیلاوی، ط؛ 1385. ارزیابی آسیب پذیری شهر تهران با به کارگیری مدل فازی شهودی. پایانامه کارشناسی ارشد. دانشکده فنی تهران.

شریف‌زادگان، محمد حسین و فتحی، حمید؛ بی‌تا. طراحی و کاربرد مدل‌های فضایی ارزیابی و تحلیل آسیب‌پذیری لرزه‌ای در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری. در قسمت آرشیو مجلات sid.

عبداللهی، مجید؛ 1382. مدیریت بحران در نواحی شهری(زلزله و سیل). انتشارات شهرداری‌ها. تهران.

عزیزی، محمد مهدی و اکبری، رضا؛ 1387. ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب پذیری شهرها از زلزله. نشریه هنرهای زیبا، شماره 34.

علیدوستی، سیروس؛ 1371. کاربرد مدیریت بحران در کاهش ضایعات زلزله. انتشارات دانشگاه تهران.

کلانتری خلیل‌آبادی، حسین؛ 1378. برنامه‌ریزی بافت تاریخی شهرها مطالعه موردی شهر یزد. پایانامه کارشناسی ارشد شهرسازی. دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی.

کلانتری خلیل‌آبادی، حسین و همکاران؛ 1387. آسیب‌پذیری بافت تاریخی شهر یزد در برابر زلزله. مجله سپهر. شماره 16.

مرندی، سید مرتضی؛ 1382. تحلیل ساختمان‌های آسیب دیده زلزله شهر بم و حومه. شرکت ساختمان و راهسازی 115.

مفضلی، اردشیر و صحفی، ندیمه؛ 1389. تبیین روش شناسی استفاده از مدل ریسک در مدیریت بحران در مناطق شهری، مطالعه موردی استفاده از ارزیابی نیمه کمی ریسک و دارار مدل در تعیین میزان ریسک زلزله در منطقه 13 شهرداری تهران. فصلنامه مدیریت شهری. سال دوم. شماره دوم.

مهرشاهی، داریوش و مهرنهاد، حمید؛ 1383. مورفوتکتونیک و منطق عمده گسلی استان یزد. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شماره 72.

مودت، الیاس؛ 1390. بررسی پویش مسکن در شهر یزد. پایان نامه کارشناسی. استاد راهنما دکتر محمد حسین سرایی. دانشگاه یزد.

مومنی، مهدی؛ 1377. اصول و روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای. انتشارات گویا.

میرحسینی، محمد حسن؛ 1375. تاریخ یزد، یزد نگین کویر. انجمن کتابخاته های عمومی یزد.

Birkmann J., 2005. Research brief, danger need not spell, but how vulnerable.

Canadian standards association., 1997. Risk management: guideline for decision-makers, canadian standards association. Rexdale, ontario.

Cannon T., 2000. Vulnerability analysis and disasters, Floods,

Cannon T., Twigg J., Rowell J., 2003. Social vulnerability, Sustainable Livelihoods and Disasters, London: Department for international development DFID; Government oftheUnited Kingdom.

Chapman, c.b., 1991. Risk, in investment, procurement and performance in construction. E. & f.n. spon (chapman & hall), london.

Coburn Andrew., Spence, Robin., 2002. Earthquake Protection, second edition John Wiley &son, Ltd.

Cutter S. L., Mitchell J.T., Scott M.S., 2000. Revealing the vulnerability of peopleand places: A case study of Georgetown County, South Carolina, Annals of the Association of American Geographers, No. 90.

Cutter, S., Boruff, B., Shirley, w., 2003. Social vulnerability to environmental hazards, Journal of social quarterly 34(2).

Ebert, A., Kerle, N., Stein, A., 2008. Urban social vulnerability assessment with physical proxies and spsial metrics derived form air-and spaceborne imagery and gis data, Journal of Nathazards, 48(2).

ECHO., 1999. The Geography of Disasters; Geography in Humanitarian Assistance, European Community Humanitarian Office.

Giovinazzi, S., Lagomarsino, S., & Pampanin, S., 2006. Vulnerability Methods and Damage Scenario.

Japanese standards association., 2001. Jisq 2001: guidelines for development and implementation of risk management system. Japanese standards association, japan.

Journal of the International Society for the Presentational Mitigation of Natural Hazard 7(2).

Kreimer, A., Arnold ,A., Carlin ,A., 2003. Building safer cities, The future of disaster risk, Disaster risk management series, Vol. 3, The World bank.

Lantada, N., Pujades, L., & Barbat, A., 2009 .Vulnerability index and capacity spectrum based methods for urban seismic risk evaluation. A comparison, Nat Hazards 51:501–524.

Milutinovic Zoran V, Trendafiloski Goran S., 2003. an Advanced Approach to Earthquake Risk Scenarios with Applications to Different European Towns, RISK-UE – EVK4-CT-2000.

Nakabayashi, Itsuki.,1994. Urban Planning Based on Disaster Risk Assessment. In Disaster Management in Metropolitan Areas for the 21st Century, Proceedings of the IDNDR Aichi/Nagoya International Conference, Nagoya, Japan: 225-239.

Parker, george., 1995. Dimension of risk management : definition and implication for financial service. Risk management problems and solution journal, Mcgraw hill. Vol 51.

Pmbok guide., 2004. A guide to the project management body of knowledge, Project management institute, usa.

Raftery, jhon., 1994. Risk analysis in project management. Chapman & hall , London.

Seismic Risk Analysis as Support to Retrofit Strategies: a European Perspective, NZSEE Conference.

Smith K., 2000. Environmental hazards: Assessing risk and reducing disaster, 3rd Ed,

Tavakoli, B. & Tavakoli, S., 1993. Estimating the Vulnerability and Loss functions of Residential Buildings,

UNDP., 2004.” Reducing disaster risk”, A challenge for development. A global report, New York, Prevention and Recovery, NY 10017, USA: Bureau for Crisis.

UNDRO., 2000. Natural Disasters and Vulnerabilit Nations Disasters Ref.

UNISDR., 2005. Living with Risk: A global review of disaster reduction initiatives. United Nations International Strategy for Disaster Reduction (UN/ISDR). United Nations Publications, New York and Geneva -Vol. 2.

Weichselgartner J., 2001. Disaster mitigation: the concept of vulnerability revisited. Disaster Prevention and Management, Vol. 10, No. 2.

WWW.airmic.com.2002