تحلیل خطبة پنجاه و یکم نهج البلاغه براساس طبقه بندی سرل از کنش های گفتاری

علوم قرآن و حدیث

مقاله 4، دوره 43، شماره 1 - شماره پیاپی 86، خرداد 1390   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/naqhs.v43i1.7939

نویسندگان

سیده مریم فضائلی^{* 1}؛ محمد نگارش²

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در این مقاله برآنیم تا به بررسی خطبة پنجاه و یکم نهج البلاغه براساس تحلیل کنش گفتاری که در حوزة تحلیل گفتمان قرار دارد، بپردازیم. با تحلیلی که بر روی خطبة یاد شده برمبنای دسته بندی جان سرل (1999) از کنشهای گفتار انجام دادیم، دریافتیم که امام علی(ع) در این خطبه برای تحریک و تشجیع لشگریانشان در جهت حمله به سپاهیان معاویه و پیروز شدن بر آنان که در واقع بازپس گیری و آزادسازی شریعة فرات از دست آنان بود، کنشهای گفتار اظهاری و ترغیبی را به میزان زیادی به کار برده اند و کنش گفتار عاطفی را به میزان کمتری. امام با کاربرد کنش اظهاری قصد دارند در یارانشان نسبت به جنگ، مرگ، زندگی، معاویه و سپاهش بصیرت پیدا ایجاد کنند تا آنها به سوی پیروزی بر سپاه دشمن گام بردارند. کاربرد زیاد کنش ترغیبی نشانگر این است که امام سعی دارند از طریق هشدار دادن، دستور دادن، تشویق کردن، نصیحت کردن، اطمینان دادن و روحیه و اعتماد به نفس دادن سپاهیانشان را در جهت حمله بر سپاه دشمن تحریک و ترغیب نمایند. اساساً نوع گفتمان جنگ گفتمانی است که کاربرد زیاد این دو نوع کنش را می طلبد. کاربرد کم کنش عاطفی نیز در این خطبة حماسی بدین دلیل است که گفتمان جنگ گفتمانی نیست که در آن از مسائل عاطفی و احساسی به میزان زیادی استفاده شود. در خطبة مورد بحث امام (ع) کنشهای گفتار تعهدی و اعلامی را به کار نبرده اند. در غالب پاره گفتارها کنشهای صوری و واقعی برهم منطبق نیستند و از بین کنشهای گفتار اظهاری، ترغیبی و عاطفی، در اکثر پاره گفتارها کنش اظهاری به صورت کنش صوری ظاهر شده است. در این خطبه تمام پاره گفتارهای امام (ع) پاره گفتارهای کنشی ضمنی می باشد.

مراجع

قرآن کریم.

نهج­البلاغه، تصحیح صبحی صالح، دارالهجره، بیروت، ۱۳۸۷ ه. ق.

ابن میثم بحرانی، میثم بن علی؛ شرح نهج­­البلاغه، الجزء الثانی، منشورات موسسه­النصر، تهران، ۱۳۷۸ ه. ق.

ابن هشام الانصاری، عبدالله بن یوسف؛ مغنی اللبیب ، الجزء الثانی، به تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، المکتبه التجاریه الکبری، قاهره، ۱۹۶۴ م.

ادریسی، محمد حسین؛ «علم و علما در نهج­البلاغه»، مجله تاریخ اصفهان، شماره­های ۱۷ و ۱۸، صص ۵-۱۷، ۱۳۷۹ ه. ش.

بهرام­پور، شعبان­علی؛ «گفتمان و تحلیل گفتمانی»، درآمدی بر تحلیل گفتمان، مجموعه مقاله هایی از محمدرضا تاجیک و دیگران، به اهتمام محمدرضا تاجیک، انتشارات فرهنگ گفتمان، تهران، صص ۲۱-۶۴، ۱۳۷۸ ه. ش.

جعفری، محمد مهدی؛ «مدیریت قبیلگی و مدیریت مدنی در نهج­البلاغه»، مجله مدرس علوم انسانی، شمارة ۴۴، صص ۹۱-۱۱۰، ۱۳۸۵ ه. ش.

حاوی، ایلیا سلیم؛ فن الخطابه و تطوره عندالعرب، دارالثقافه، بیروت، ۱۹۹۷ م.

حسن، عباس؛ النحو الوافی، الجزءالاول، دار المعارف، مصر، ۱۹۶۶ م.

شایب، احمد؛ الاسلوب دراسه بلاغیه تحلیلیه لاصول الاسالیب الادبیه، مکتبه النهضه المصریه، قاهره، بی­تا.

صفوی، کورش؛ درآمدی بر معنی شناسی، سوره مهر، تهران، ۱۳۸۳ ه. ش.

فرج بخش، فریده؛ «روش عقلی در تربیت دینی از دیدگاه نهج­البلاغه»، مجله کوثر، شمارة ۳۲، صص ۶۳-۷۰، ۱۳۸۸ ه. ش.

فرکلاف، نورمن؛ تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمة فاطمه شایسته پیران و دیگران، دفتر مطالعات و توسعة رسانه­ها، تهران، ۱۳۸۷ ه. ش.

فیض الاسلام اصفهانی، علی­نقی؛ ترجمه و شرح نهج­البلاغه، بی­نا، ۱۳۵۱ هـ. ش.

کلینی، محمد بن یعقوب؛ فروع الکافی، الجزء الخامس، تصحیح یوسف البقاعی، تحقیق محمدجواد الفقیه، دارالضواء، بیروت، ۱۴۱۳ ه. ق.

مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار: الجامعه الدرر أخبار الأئمه الأطهار، الجزء الرابع و الأربعون. دار إحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ ه. ق.

مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ پیام امیرالمومنین (ع) : شرحی تازه و جامع بر نهج­البلاغه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۹ ه. ش.

میر ابوالقاسمی، رقیه؛ «فلسفة تاریخ در نهج­البلاغه»، مجله تاریخ اسلام، شمارة ۲۱، صص ۵-۳۲، ۱۳۸۴ ه. ش.

نصر بن مزاحم منقری؛ وقعه صفین، تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون، مطبعه المدنی، قاهره، ۱۳۸۲ ه. ق.

نگارش، محمد؛ حماسه در خطبه های نهج­البلاغه امام علی (ع)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، ۱۳۷۵ ه. ش.

یاقوت حموی، یاقوت بن عبد الله؛ معجم البلدان، الجزءالثالث، دارصادر، بیروت، ۱۳۷۶ ه. ق.

 

Allan, K. “Meaning and Speech acts”, 2007, Retrieved at 1 August 2010 From http://arts.monash.edu.au/linguistics/staff/kallan-speech-acts.php.

Asher, N. and Lascarides, A. “Indirect Speech Acts”, (2006) , Retrieved at 30 September2010Fromhttp://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.106.2978&rep=rep1&type=pdf

Austin, J. L. How to Do Things with Words, Oxford University Press, Oxford, 1962.

Brinton, L. J. The Structure of Modern English: A Linguistic Introduction, Vol.1, John Benjamins Publishing Co, Amsterdam, 2000.

Brown, G. and Yule, G. Discourse Analysis, Cambridge University Press, Cambridge, New York and Oakleigh, 1989.

Crystal, d. A dictionary of Linguistics and Phonetics, Basil Blackwell Ltd, New York, 1985.

Levinson, S.C. Pragmatics, Cambridge University Press, New York, 1997.

Lyons, J. Language and Linguistics, Cambridge University Press, Cambridge, New York and Oakleigh, 1990.

Poythress, V. R. “Canon and Speech Act: Limitations in Speech-Act Theory, with Implications for a Putative Theory of Canonical Speech Acts”, Westminster Theoretical Journal, 70, pp. 337-354, 2008, Retrieved at 16 November 2010 From http://www.frame- poythress.org/poythress_articles/2008Canon.pdf.

Sadock, J. “Speech Acts”, In L.R. Horn and G. Ward (Eds.), The Handbook of Pragmatics. Blackwell Publishing Ltd, Malden, Oxford and Carlton, pp. 53-73, 2004.

 Safont Jordá, M. P. Third Language Learners: Pragmatic Production and Awareness, Multilingual Matters Ltd, UK, USA and Canada, 2005.

Sbisá, M. “Speech Acts in Context”, Language and Communication, 22, pp. 421-436, 2002.

Searle. J. R. Speech Acts: An Essay in the Philosophy of Language, Cambridge University Press, Cambridge, New York and Melbourne, 1999. 

Sperber, D. and Wilson, D. Relevance, Blackwell, Oxford, 1986.

Verschueren, J. Understanding Pragmatics, Arnold, London, 2003.

Wodak, R. “The discourse -historical approach”, In Methods of critical discourse analysis, (Ed.), by R. Wodak and M. Meyer, SAGE publications Ltd, London , pp. 63-94, 2001.

 Wortham, S. “Methods of discourse analysis”, 2007, Retrieved April 13 2009, From

  http://www.ges.upenn.edu/~stantonw/pdf/da/pdf.