بررسی و نقد نظریه های تعریف ملک در حقوق اسلامی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 5، دوره 43، شماره 1 - شماره پیاپی 86، خرداد 1390   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i2.11104

نویسندگان

سعیده باقری^{* 1}؛ حیدر باقری اصل²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد پردیس دانشگاه تبریز

²دانشیار دانشگاه تبریز

چکیده

فقیهان، نظریه های گوناگونی را در تعریف مِلک ارایه داده اند. تعدد این نظریه ها، مفهوم فقهی ملک را با ابهام دچار ساخته است؛ زیرا که، همه‌ی این نظریه ها به علت تعارضشان با یکدیگر، نمی توانند با حقوق اسلامی انطباق داشته باشند و ترجیح یکی و کنار گذاشتن سایر نظریه ها، به دلیل نیاز دارد؛ در حالی که فقیهان، دلایل فقهی کافی را برای اثبات و انطباق نظریه‌ی خود با حقوق اسلامی، ارایه نداده اند. متأسفانه، تحقیق مستقلی که حاوی طرح، بررسی و ارزیابی همه‌ی این نظریه ها باشد، در این مسأله صورت نگرفته است و یک خلأ علمی در مسأله‌ی تحقیق مشاهده می شود؛ لذا ضرورت دارد محققان، این مسأله را بررسی و تبیین نمایند تا ابهام مذکور بر طرف و نظریه‌ی منطبق بر حقوق اسلامی در تعریف ملک، تحصیل گردد. ضرورت تحقیق در مسأله، آن‌گاه آشکار می شود که بدانیم تعریف ملک طبق هر نظریه ای آثار فقهی خاصی را به دنبال دارد. بنابراین، تحقیق فعلی، در صدد است تعریف فقهی ملک را بر اساس نظریه های موجود فقیهان طرح نماید و ضمن نقد و ارزیابی آن‌ها، نظریه‌ی تحقیق را بر اساس حقوق اسلامی در تعریف فقهی ملک تحصیل و تبیین کند و این مهم‌ترین یافته‌ی تحقیق، محسوب می شود.

کلیدواژه‌ها

حقوق اسلامی؛ تعریف ملک؛ سلطنت؛ حکم شرعی و عرفی

مراجع

قرآن کریم.

آنطون الیاس، آنطون؛ القاموس العصری، به اهتمام سید مصطفی طباطبایی، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ ششم، 1360.ش.

ابن ابی جمهور، محمّد بن علی بن ابراهیم احسایی؛ عوالی اللئالی، تحقیق مرعشی و مجتبی عراقی، قم، مؤسسه‌ی سید الشهداء، 1403.ق.

ابن زهرة، حمزة بن علی؛ غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، موسسه‌ی امام صادق، 1417.ق.

ابراهیم أنیس، عبد الحلیم المنتصر، عطیه الصوالحی و محمد خلف الله احمد؛ المعجم الوسیط، قم، مکتب نشر الثقاﻓﺓ الاسلامیه، چاپ چهارم، 1412.ق.

ابوالعینین بدران، بدران؛ تاریخ الفقه الاسلامی و نظریة الملکیة و العقود، بیروت، دارالنهضه العربیه للطابعه و النشر، 1968.م.

انصاری، مرتضی؛ المکاسب، تبریز، اطلاعات، چاپ دوم، 1375.ق.

ـــــــــــــ ، فرائد الاصول، قم، مؤسسه‌ی نشر اسلامی، 1407 ق.

ایروانی، حاشیه بر مکاسب، چاپ سنگی.

تبریزی، جواد؛ ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، قم، مهر، 1399.ق.

جعفری ­لنگرودی، محمدجعفر؛ ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، 1372.ق.

حر عاملی، محمدبن حسن؛ وسائل الشیعه، بیروت، تصحیح محمد رازی، احیاء دارالتراث، 1387.ق.

حسینی ­شیرازی، سیدمحمد؛ ایصال الطالب الی المکاسب، تهران، اعلمی، بی‌نا، بی‌تا.

حکیم طباطبایی، سید محسن؛ نهج الفقاهه، قم، انتشارات 22 بهمن، بی‌تا.

حلی، حسن بن یوسف؛ قواعد الاحکام، قم، دفتر نشر اسلامی، 1411ق.

ـــــــــــــ ،  تذکرﺓ الفقهاء، المکتبة الرضویة لاحیاء التراث الجعفریة، قم، چاپ سنگی، بی‌تا.

ـــــــــــــ ،  تحریر الاحکام، مشهد، موسسه‌ی آل البیت، چاپ سنگی.

خراسانی، محمدکاظم [آخوند خراسانی]؛ کفایة الاصول، محشی ابوالحسن مشکینی، کتاب فروشی اسلامی، 1366.

ـــــــــــــ ،  حاشیه بر فرائد الاصول، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، تقریرات محمدعلى توحیدی، قم، وجدانی، 1371.

راغب اصفهانی، حسن بن محمد؛ مفردات غریب القرآن، تحقیق ندیم مرعشی، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.

سیوطی، جلال­الدین؛ الاشباه و النظائر، مصر، منشورات داراحیاء الکتب العربیه، بی‌تا.

شهید اول، محمد بن مکی؛ القواعد و الفوائد، تحقیق عبدالهادی حکیم، قم، مکتبة المفید، بی‌تا.

شهیدی تبریزی، میرزا فتاح؛ هدایة الطالب الی اسرار المکاسب، تبریز، دارالصناعه، 1372.ق.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ الاسفار الاربعه، قم، مصطفوی، 1379.ق.

طباطبایی، سیدعلی؛ ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ سنگی، 1404.ق.

طباطبایی یزدی، محمّدکاظم؛ حاشیه‌ی مکاسب، قم، مؤسسه‌ی اسماعیلیان، 1378.ق.

طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان، قم، دفتر نشر اسلامی، بی‌تا.  

 ـــــــــــــ ، اصول فلسفه و روش رئالیسم، با پاورقی مرتضی مطهری، دار العلم، قم، بی‌تا.

طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، بی‌تا.

عمید زنجانی، عباسعلی؛ آیات الاحکام، تهران، مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی، 1382.ش.

غروی اصفهانی، محمدحسین؛ حاشیه‌ی مکاسب، دارالمصطفی، 1418.ق.

فاضل مقداد، جمال الدین مقداد سوری حلی، التنقیح الرائع فی مختصر الشرایع، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، 1361.  

فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف؛ ایضاح الفوائد، قم، مؤسسه‌ی مطبوعاتی اسماعیلیان، 1388.ق.

مشکینی، علی؛ اصطلاحات الاصول، قم، حکمت، 1348.ش.

موسوی ­بجنوردی، محمد؛ نقش قبض در عقد رهن، فقه اهل بیت، 3/1374.

موسوی خمینی، روح­الله، البیع، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1410.ق.

نجفی، محمدحسن؛ جواهر الکلام، تحقیق و تعلیق محمد قوچانی، بیروت، دار الإحیاء التراث العرﺑﻴه، چاپ هفتم، بی‌تا.

نراقی، احمد؛ عوائد الایام، مکتبه‌ی بصیرتی، قم، چاپ دوم، 1408.ق.