تأملی فقهی در ماده‌ی 63 قانون مجازات اسلامی و تبصره‌ی 1 ماده‌ی 1-221 لایحه‌ی پیشنهادی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 43، شماره 1 - شماره پیاپی 86، خرداد 1390   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i2.11105

نویسندگان

محمد محسنی دهکلانی^{* 1}؛ محمد حسن حائری²؛ سیدمحمد تقی قبولی درافشان³

¹استادیار دانشگاه مازندران

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ماده‌ی 63 قانون مجازات اسلامی، زنا را این گونه تعریف کرده است: «زنا عبارت است از جماع مرد با زنی کـه ذاتاً بر او حـرام است، گرچه در دبر باشـد، در غیر مـوارد وطی شبهه». تبصره‌ی 1 ماده‌ی 1-221 لایحه‌ی جدید پیشنهادی نیز با تأیید مفاد ماده‌ی مذکور آورده است: « جماع با دخول رجولیت به اندازه‌ی ختنه‌گاه در قبل یا دبر زن محقق می‌شود». همان طور که از دو ماده‌ی مذکور بر می‌آید، تحقق زنا به وطی در قبل و یا دبر زن منوط شده است. قابل ذکر است که مفاد این دو ماده مستظهر به موافقت مشهور امامیه است؛ چراکه فقیهان امامیه زنا را به ایلاج در فرج تعبیر نموده‌اند و مشهور ایشان مصداق فرج را مطلق آن و اعم از قبل و دبر دانسته‌اند، اما در مقابل، نظریه‌ای به شواذی از فقها منسوب است که معتقدند ایلاج در غیر قبل، مصداق ایلاج در فرج نیست و لذا، به نظر ایشان دخول در غیر آن، موجب تحقق عنوان زنا نیست. اگر چه به نظر دسته‌ی اخیر، دخول در دبر و لو زن، خود مصداق جرم دیگری به نام لواط است. با این توضیحات مشخص می‌شود، محل نزاع دخول در دبر انثا است که مطابق دیدگاه مشهور امامیه، مصداق جرم زنا و مطابق رأیی نادر محقق عنوان لواط است.
نگارندگان با بازخوانی هر دو رأی پیش‌گفته و با ارزیابی مستندات فقیهان، نظر سومی را در مسأله برگزیده است. وی معتقد است که دخول در دبر انثا نه محقق عنوان زنا و نه محصل جرم لواط است، بلکه می‌تواند جرم مستقلی باشد که تبیین حدود و میزان و نوع مجازات آن محتاج به بازجستی دیگر در ادله خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

ایلاج؛ قبل؛ دبر؛ زنا؛ لواط

مراجع

ابن ادریس حلـی، محمد بن منصـور؛ السـرائر، قم، موسسـه النـشر الاسـلامی، 1410ق.

ابن حمـزه، محمـد بن علی؛ الوسیـلة الی نیل الفضیلة، مکتبة آیة الله المرعشی، 1408ق.

ابن عابدین، محمد امین؛ رد المحتار، بیروت، دارالفکر للطباعه والنشر، 1415ق.

ابن فهـد، احمـد بن محمـد؛ المهـذب البارع، قـم، مـوسـسة النشر الاسـلامی، 1407ق.

ابن قدامه، عبد الله؛ المغنی، بیروت، دار الکتاب العربی.

ابن قدامه، عبد الرحمن؛ الشرح الکبیر، بیروت، دار الکتاب العربی.

حرّ عاملی، محمد بن حسن؛ وسائل الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

خوانساری، احمد؛ جامع المدارک، طهران، مکتبة الصدوق، 1355.

دسوقی، محمد؛ حاشیة الدسوقی ، بی‌جا، دار إحیاء الکتب العربیة، بی‌تا.

زحیلی، وهبه؛ الفقه الاسلامی و ادلته، بیروت، دار الفکر، 1997م.

شربینی، محمـد بن أحمد؛ مغـنی المحـتاج، بیـروت، دار إحیاء التراث العربی، 1377ق.

مفید، محمد بن محمد؛ المقنعة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1410ق.

طباطبایی، سید علی؛ ریاض المسائل، قم، مؤسسة آل بیت، 1404ق.

طوسی، محمد بن حسن؛ النهایه، قم، انتشارات قدس محمدی.

عسکری، ابو هلال؛ الفروق اللغویة، قم، جامعه‌ی مدرسین، 1412ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف؛ إرشاد الأذهان، قم، مؤسسة النشر الاسلامی،1410

ـــــــــــــ ،   تیصرة المتعلمین، تهران، احمدی، 1368.

ـــــــــــــ ، تحریر الاحکام، قم، مؤسسة الامام الصادق (ع)، 1420ق.

ـــــــــــــ ، قواعد الاحکام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ‍1413ق.

ـــــــــــــ ، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1412ق.

فاضـل آبی، حسن بن أبـی طالـب؛ کشـف الرمـوز، قـم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.

فاضل لنکرانی، محمد؛ تفصیل الشریعة، قم، مرکز فقهی ائمه‌ی اطهار، 1384.

فاضل هندی، محمد بن الحسن؛ کشف اللثام، قم، مکتبة سید المرعشی، 1405ق.

کاشانی، أبو بکر؛ بدائع الصنائع، المکتبة الحبیبیة، پاکستان، 1409ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن؛ شرایع الاسلام، تهران، انتشارات استقلال، 1409ق.

ـــــــــــــ ، المختصر النافـع، طهران، الدراسات الاسلامیة فی مؤسسة البعثة، 1402ق.

مکارم شیرازی، ناصر؛ انوار الفقاهة فی احکام العترة الطاهرة، قم، مدرسه‌ی امام علی بن ابی طالب (ع)، 1387.

28- مکرم، علی؛ نرم افزار بانک اطلاعات آراء دادگاه‌ها و نظریات مشورتی، نسخه‌ی 4/5 اول زمستان 1378.

نجفی، محمد حسن؛ جواهر الکلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367.

نووی، محیى الدین؛ المجموع، بیروت، دار الفکر.