تحلیل تعادل فضایی بخش خدمات و جاذبه‌های گردشگری(نمونۀ موردی: استان فارس)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 4، دوره 4، شماره 2 - شماره پیاپی 7، اسفند 1396، صفحه 63-80   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v4i2.60203

نویسندگان

سید علی علوی¹؛ حسن بهنام مرشدی^{* 1}؛ غدیر عشورنژاد²

¹دانشگاه تربیت مدرس

²دانشگاه تهران

چکیده

شناخت نابرابری‌ها و عدم تعادل‌ فضایی در بخش خدمات گردشگری در محدوده‌های جغرافیایی مختلف، پی‌بردن به اختلافات و تفاوت‌های موجود و سیاست‌گذاری جهت رفع و کاهش نابرابری‌ها از وظایف اساسی مدیران و دست‌اندرکاران بخش گردشگری به‌ شمار می‌آید. یکی از عوامل اصلی در برهم‌‌خوردن توازن بین جاذبه‌های گردشگری، عدم توجه به توزیع عادلانة خدمات در سطح جاذبه‌های گردشگری است. هدف پژوهش حاضر استفاده از شاخص‌های آماره‌‌‌های فضایی و آنالیزهای مربوطه با کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی در راه دست‌یابی به شناخت اختلافات و تفاوت‌های موجود خدمات گردشگری در منطقة مورد مطالعه است. در این تحقیق از دو واحد پایه شامل واحد پایة رسمی (واحد پایة بخش‌های سیاسی استان فارس) و واحد پایة قراردادی (شبکه‌های الگوی راست‌گوشه) استفاده شده است. آماره‌های فضایی همچون خود هم‌بستگی فضایی، شاخص موران I، آمارة عمومی G، تحلیل لکه‌های داغ، مرکز متوسط و منحنی انحراف معیار برای تحلیل داده‌های مورد نظر به کار گرفته شده است. یافته‌های تحقیق حکایت از عدم تعادل شدید خدمات در استان فارس به‌ویژه مناطق مرکزی و نزدیک شهر شیراز با مناطق جنوب و جنوب‌غرب استان دارد. نتایج آماره‌های فضایی نشان می‌دهد که خدمات معین، خدمات پذیرایی و خدمات تجاری استان دارای خودهم‌بستگی ضعیف است و همچنین از الگوی خوشه‌ای پیروی کرده‌اند و بیشترین تراکم این خدمات نیز در بخش‌های مرکزی استان و بر روی بخش‌های شیراز، مرودشت، زرقان و ارژن قرار دارد. همچنین، از نظر زیرساخت‌های انسانی نیز تراکم بیش از حد آن بر روی مناطق شمالی استان واقع شده است. از سویی تمرکز جاذبه‌های گردشگری استان نیز در بخش‌های مرکزی استان واقع شده‌اند و می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به وجود شهر شیراز که مرکز استان واقع شده است، خدمات گردشگری نیز به همان نسبت در حوالی این شهر و بخش‌های نزدیک به آن تمرکز یافته است و دیگر مناطق همچون مناطق جنوب و جنوب‌ غربی استان حداقل امکانات را دارند.

کلیدواژه‌ها

آمار فضایی؛ خدمات گردشگری؛ عدالت فضایی؛ نابرابری‌های فضایی؛ واحدهای فضایی متغیر؛ شهرستان‌های استان فارس

مراجع

1. احمدی، س. (1391). شناسایی و تحلیل فضایی کانون‌های جرم‌خیز شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مورد: منطقة 17 شهر تهران. پایان‌نامة کارشناسی ارشد رشتة جغرافیای شهری. دانشگاه تهران. تهران، ایران.

2. احمدی، ع.‌م. (1384). توسعة صنعتی و نابرابری‌های منطقه‌ای در استان لرستان. خرم‌آباد: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان لرستان.

3. انتظاری، ع. ر.، داداشی رودباری، ع.، اسدی، م. (1394). ارزیابی خودهمبستگی فضایی تغییرات زمانی- مکانی جزایر گرمایی در خراسان رضوی. جغرافیا و مخاطرات طبیعی، (16)، 146-125.

4. آهنگری، ع.ا.، سعادت‌مهر، م. (1386). مطالعة تطبیقی سطح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان لرستان. مجلة دانش و توسعه، (21)، 194-159.

5. بهنام مرشدی، ح. (1391). برنامه‌ریزی فضایی خدمات گردشگری استان فارس (نمونة موردی: محورهای اصلی استان فارس). پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی توریسم دانشگاه تهران. تهران، ایران.

6. بهنام‌مرشدی، ح.، احمدی، د.، فرجی‌سبکبار، ح.، و رضوانی، م. (1395). پهنه‌بندی فضایی کانون‌های گردشگری به منظور تعیین مناطق بهینه خدمات گردشگری در استان فارس. فصل‌نامة برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 6 (21)، 30-17.

7. پاپلی‌یزدی، م. ح.، سقایی، م. (1382). گردشگری و تبارشناسی. تحقیقات جغرافیایی، (68)، 49-24.

8. پاپلی‌یزدی، م.ح.، (1383). عدالت اجتماعی و توسعه و کاربرد فلسفه و ایدوئولوژی در آمایش سرزمین. تحقیقات جغرافیایی، (74)، 77-51.

9. پورفتحی‌فر، ج.، عاشری، ا. (1389). تحلیل نابرابری فضایی سکونت‌گا‌ه‌های روستایی شهرستان اهر. فضای جغرافیایی، (32)، 116-95.

10. تقوایی، م.، اکبری، م. (1388). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی و مدیریت گردشگری شهری. اصفهان: انتشارات پیام علوی.

11. جان، ل. (1378). گردشگری و توسعه در جهان سوم. (مترجم: الف. افتخاری؛ م. صالحی). انتشارات تحقیقات بازرگانی.

12. رسولی، ح.ر.، (1390). مدل‌های اتورگرسیو فضایی و تحلیل داده‌های معاملاتی مسکونی شهر تهران. علوم آماری، 5 (2)، 202-189.

13. شیخی، م.، شجاعی، م. (1391). تحلیل خوشه‌ایی تکنیکی برای پیاده‌سازی عدالت فضایی در برنامه‌ریزی گردشگری (استان مازندران). برنامه‌ریزی و توسعة گردشگری، 3، 65-46.

14. ضیایی، م.، جاودان، م.، کاظمی‌ازغندی، س. (1393). سامان‌دهی فضایی مقصدهای گردشگری (شهری و روستایی) در مقیاس ناحیه‌ای. اقتصاد فضا و توسعة روستایی، 3 (9)، 110-830.

15. ضیایی، م.، شجاعی، م. (1389). سطح‌بندی مقصدهای گردشگری: واکاوی مفهومی نو در برنامه‌ریزی فضایی گردشگری. مطالعات گردشگری، (13)، 46-25.

16. طالقانی، م.، فتاحی، س. (1384). کیفیت خدمات گردشگری و اهمیت آن در جلب رضایت گردش‌گر. مدیریت، (100-99)، 63-56.

17. عباسی، م.ر.، (1388). بررسی توزیع فضایی خدمات شهری در مناطق شهر شیراز (نمونه: مراکز آموزشی شهر شیراز). جغرافیا و مطالعات محیطی، (2)، 54-45.

18. عسگری، ع. (1390). تحلیل‌های آمار فضایی با ARC GIS. چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.

19. غفاری، س.ر. (1387). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی کالبدی سکونت‌گاه‌های روستایی. چاپ اول. شهرکرد: نتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر کرد.

20. محمدزاده، م. (1394). آمار فضایی و کاربردهای آن. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

21. Alden, J., & Morgan. R. (1974). Regional planning: A comprehensive view. New York: John Wiley and Sons. 364 pages.

22. Boers, B., & Cottrell, S. (2005, April). Sustainable tourism infrastructure planning: A GIS based approach. In Proceedings of the 2005 northeastern recreation research symposium (pp. 151-160). Bolton Landing, N.Y.: Gen. Tech. Rep.

23. Clennon, J. A., King, C. H., Muchiri, E. M., Kariuki, H. C., Ouma, J. H., Mungai, P., & Kitron, U. (2004). Spatial patterns of urinary schistosomiasis infection in a highly endemic area of coastal Kenya. The American Society of Tropical Medicine and Hygiene, 70(4), 443-448.

24. Dark, S. J., & Bram, D. (2007). The modifiable areal unit problem (MAUP) in physical geography. Progress in Physical Geography, 31(5), 471-479.

25. Ding, L., Wang, Y., Zhang, F., Wu, X., & Tang, S. (2011). Spatial structure of tourist attractions in Nanjing. China: IEEE.

26. Dufaux, F. (2008). Birth announcement, justice and spatial/ spatial justice. Retrieved from . 55, 101-110. https://scholar.google.com/scholar

27. Eck, E. J., Litener, M. M., & Wilson, R. (2009). Mapping crime: Understanding hot spot. : U.S Department of Justice, National Institute of Justice. Discovery. ucl. Ac.uk. www. ojp. usdoj.gov/ nij.

28. Flowerdew, R. (2011). How serious is the modifiable areal unit problem for analysis of English census data? Popular Trends, 145(1), 106-118.

29. Fourie, J., & Santana-Gallego, M. (2011). The impact of mega-sport events on tourist arrivals. Tourism Management, 32(6), 1364-1370.

30. Gehlke, C. E., & Biehl, K. (1934). Certain effects of grouping upon the size of the correlation coefficient in census tract material. Journal of the American Statistical Association, 29(185), 169-170.

31. Getis, A., & Ord, J. K. (1992). The analysis of spatial association by use of distance statistics. Geographical Analysis, 24, 189-206.

32. Giriwati, N. S. S., Riken, H., & Kazuhisa. I. (2013(. Designing a tourism space in a city context for social sustainability. The Sustainable City VIII, 1, 165-176.

33. Greg, O., & Hazel, B. (1999). Regional inequalities in the Peruvian tourist industry. The Geographical Journal, 65(1), 47-61.

34. Gunn, C. (2002). Tourism planning: Basics, concepts and cases. London: Routledge. Fourth Edition.

35. Huff, D., & McCallum, B. M. (2008). Calibrating the Huff model using ArcGIS business analyst. ESRI Inc. An ESRI, White Paper. Web. www. Esri. Com.

36. Inskeep, E. (1991). Tourism planning: An integrated and sustainable development approach. New York: Van No Strand Reinhold. First Published.

37. Kalantari, K. (1998). Identification of backward region in Iran, Tehran. Geographic Research Magazine, 48, 120-131.

38. Lees, N. (2010). Inequality as an obstacle to world political community and global social justice. Paper presented at the SGIR7th Annual Conference on International Relations. , Stockholm, Sweden.

39. Openshaw, S. (1984). The modifiable areal unit problem. Environment and planning, 23 (7), 1025-1044.

40. Ord, J. K., & Getis, A. (1995). Local spatial autocorrelation statistics: Distributional issues and an application. Geographical Analysis, 27(4), 271-368.

41. Saroyo, P., & Tatik M. G. (2015). Analysis of prospect of agro-tourism attractiveness based on location characteristics. Agriculture and Agricultural Science Procedia, 3, 72-77.

42. Soja, E. (2006). The city and spatial justice٫ justice spatial/ spatial justice. Retrived from https://www.jssj.org/wp-content/uploads/2012/12/JSSJ1-1en4.pdf. Paris. March, 12-14.

43. Thomas, R. W., & Hugget, R J. (1980). Modeling in geography, a mathematical approach. London: Harper and Row.

44. Tsou, K. W., Yu-Ting, H., & Yao-Lin, C. (2005). An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, Cities, 22(6), 424-435.

45. UNDP. (2010). 40-year trends analysis shows poor countries making faster development gains. Human development report. United nations development pragramme contacts: new York.

46. Williams, S. (1998). Tourism geography. London: Routledge. Pages: 200. https:// doi.org/ 10.1002/jtr.307.

47. Zhang, C., Luo, L., Xu, W., & Ledwith, V. (2008). Use of local Moran's I and GIS to identify pollution hotspots of Pb in urban soils of Galway, Ireland. Science of the Total Environment, 398(1), 212-221.