تجلی توحید در نفس انسانی از منظر ابن عربی و ملاصدرا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 4، دوره 41، شماره 1 - شماره پیاپی 82، خرداد 1388، صفحه 116-146   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v41i1.3179

نویسنده

مرتضی شجاری^*

چکیده

دین اسلام بر توحید حق تعالی تأکید می کند و از آن جا که متفکران مسلمان غالباً انسان را خلیفه خدا می دانند که مجلای صفات الهی و دارای صورت الهی است و از طرفی حقیقت انسان را « نفس ناطقه» می دانند، بنابر این نفس انسـانی –گرچه قوای متعدد دارد- همانند حق تعالی دارای وحدت است. البته از این توحید نفس تفاسیرمتعددی که مبتنی بر مبنای فکری خاص هر متفکری است ارائه شده است. ابن عربی معتقد است چنان که حق تعالی واحدی است که در کثرات تجلی یافته است و کثرت ها نمایشگر وحدت اویند،نفس انسانی نیز واحدی است که در قوای مختلف که بمنزله اسباب و آلات او هستند تجلی کرده است. ملاصدرا رابطه نفس با قوا و افعالش را مانند مسأله توحید افعالی می داند. از نظر وی نفس انسانی، تمام قوای حسی، وهمی، خیالی و عقلی است و هر که عارف به حقیقت وجود و اطوار آن باشد، این مطلب دقیق را خواهد فهمید.
 

کلیدواژه‌ها

نفس؛ قوای نفس: افعال نفس: توحید: خلیفه الهی

مراجع

آمـلی، سیـدحیدر؛ جامـع‌الاسرار و منبع الانوار، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1368.

آمـلی، سیـدحیدر؛ المقدمات من کتاب نص النصوص فی شرح فصوص الحکم، به کوشش

هنری کربین و…، تهران: توس، 1367.

ابن سینا، حسین بن عبدالله؛ الشفاء، الطبیعیات، چاپ الاب قنواتی و….، قاهره، 1960م.

ابن عربی، محی الدین؛ اصطلاحات الصوفیه در رسایل ابن عربی، هند: جمعیه دایرة

المعارف الاسلامیه،1367ق.

ابن عربی، محی الدین؛ التدبیرات الالهیه فی اصلاح المملکة الانسانیة، همراه با دو کتاب انشاء الدوائر و عقلة المستوفز، لیدن: 1366ق.

ابن عربی، محی الدین؛ عنقاء مغرب، مصر: مکتبة محمد علی صبیح، بی تا.

ابن عربی، محی الدین؛ الفتوحات المکیه، چاپ عثمان یحیی، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1972م.

ابن عربی، محی الدین ؛ الفتوحات المکیه، بیروت: دارصادر، بی تا.

ابن عربی، محی الدین؛ فصوص الحکم، همراه با تعلیقات ابو العلاء عفیفی، بیروت: دار الکتب العربی، 1400ق.

ابن عربی، محی الدین؛ کتاب التجلیات، در رسائل ابن عربی، حیدر آباد: جمعیة دائرة المعارف العثمانیة، 1938م.

بابا افضل کاشانی؛ رباعیات، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: فارابی، 1363.

ترکه، صائن الدین علی بن محمد؛ تمهید القواعد، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران، 1360.

جیلی، عبد الکریم ؛الانسان الکامل فی معرفة الاواخر و الاوائل،  به کوشش ابو عبد الرحمن صلاح بن محمد عویضه، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1418ق.

حسن زاده آملی، حسن؛  انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه، تهران: بنیاد نهج البلاغه، 1365.

حسن زاده آملی، حسن؛ عیون مسائل النفس، تهران: امیرکبیر،1371.

سبزواری، ملاهادی؛ اسرار الحکم، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1362.

سبزواری، ملاهادی؛شرح الاسماء و شرح دعاء جوشن الکبیر، به کوشش نجفقلی حبیبی، تهران: دانشگاه تهران، 1375.

سبزواری، ملاهادی؛ شرح المنظومه، تهران: دارالعلم، بی تا.

سبزواری، ملاهادی؛ شرح المنظومه، به تصحیح و تعلیقات حسن زاده آملی، تهران: نشرناب، 1416ق.

سراج طوسی، ابونصر؛ اللمع، تحقیق عبدالحلیم محمود، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، 2002م.

شعرانی، عبد الوهاب ؛ الیواقیت و الجواهر، قاهره: بی تا.

غزالی، ابوحامد محمد؛ کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1361.

غزالی، ابوحامد محمد؛ مشکاه الانوار، به کوشش ابوالعلاء عفیفی، قاهره: الدارالقومیة للطباعة و النشر،1964م.

فرغانی، سعید الدین سعید؛ مشارق الدراری، شرح تائیة ابن فارض، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی، دانشگاه مشهد، 1357.

فناری، محمد بن حمزه؛ مصباح الانس، به کوشش محمد خواجوی، تهران: مولی، 1374.

قیصری، داود؛ شرح فصوص الحکم، به کوشش جلال الدین آشتیانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1375.

کاشانی، عبدالرزاق؛ مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، به کوشش عفت کرباسی ودکترمحمدرضا برزگر خالقی، تهران: زوار، 1385.

لاهیجی،شمس الدین محمد؛ مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز، به کوشش محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی، تهران: زوار، 1371.

مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1403ق.

ملاصدرا، صدر الدین محمد شیرازی ؛ اجوبة المسائل، در مجموعه رسائل فلسفی صدر المتألهین، به کوشش حامد ناجی اصفهانی، تهران: حکمت، 1378.

ملاصدرا، صدر الدین محمد شیرازی؛ اسرار الآیات، به کوشش محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و

تحقیقات فرهنگی،1363.

ملاصدرا، صدر الدین محمد شیرازی؛ اسفار، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1990م.

ملاصدرا، صدر الدین محمد شیرازی ؛ تفسیر القرآن الکریم، به کوشش محمد خواجوی، قم: بیدار، 1366.

ملاصدرا، صدر الدین محمد شیرازی؛ رساله شواهد ربوبیه، در مجموعه رسائل فلسفی صدر المتألهین، به کوشش حامد ناجی اصفهانی، تهران: حکمت،1378.

ملاصدرا، صدر الدین محمد شیرازی؛ المبدأ و المعاد، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی، انجمن فلسفه ایران، 1354.

ملاصدرا، صدر الدین محمد شیرازی ؛ مفاتیح الغیب، به کوشش محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.

مـولـوی، جـلال الدین؛ مثنـوی معنـوی، بـه کـوشش نیکلسـون، تهـران: امیر کبیر،1363.

نجم رازی؛ مرصادالعباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1352.