راه‌کارهای برطرف کردن التقای واکه‌ها در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 1، دوره 7، شماره 12، تیر 1394، صفحه 79-100   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v7i12.48166

نویسنده

بشیر جم^*

دانشگاه شهرکرد

چکیده

التقای واکه‌ها هنگامی روی می‌دهد که در دو هجای مجاور، هجای سمت چپ فاقد پایانه و هجای سمت راست فاقد آغازه باشد. التقای واکه‌ها در بازنمایی واجی یا در یک مرحله میانی بین بازنمایی واجی و بازنمایی آوایی رخ می‌دهد. انتظار می‌رود که این پدیده در هر زبانی وجود داشته باشد. ولی برطرف کردن آن فقط در زبان‌هایی که وجود آغازه در آنها ضروری است الزامی می‌باشد. التقای واکه‌ها معمولاً با بهره‌گیری از پنج راهکار برطـرف مـی‌شود: درج همـخوان میـانجی، حذف یکی از واکه‌ها، ادغام دو واکه، تشکیل غلت و سرانجام تبدیل دو واکه به یک واکۀ مرکب. در این پژوهش توصیفی- تحلیلی شرایط و امکان رخداد هر پنج راهکار در زبان پارسی مورد بررسی قرار گرفته و فقط آن راه‌کارهایی که در این زبان رایج هستند، با بهره‌گیری از نظریۀ بهینگی (پرینس و اسمولنسکی، 2004 /1993) تبیین شده‌اند. هدف این مقاله دست‌یابی به یک رتبه‌بندی دربرگیرندۀ نهایی از محدودیت‌های مختلف بوده که تبیین کنندۀ همۀ راهکارهای رایج در برطرف کردن التقای واکه‌ها در زبان پارسی باشد. نتایج این پژوهش بالغ بر ده مورد است که هر یک واقعیتی را پیرامون فرایندها و راهکارهای رایج در برطرف کردن التقای واکه‌ها در زبان پارسی بیان می‌کند.

کلیدواژه‌ها

(برطرف کردن) التقای واکه‌ها؛ درج همـخوان میـانجی؛ حذف واکه؛ ادغام واکه‌ها؛ تشکیل غلت

مراجع

استاجی،اعظم؛ نامور فرگی،مجتبی؛ کرامتی یزدی،سریرا(1389). «تحلیل اکوستیکی همخوان انسدادی چاکنایی و بررسی امکان وجود دو واکۀ پیاپی در دو هجای متوالی در گفتارسریعو پیوسته در زبان فارسی».پژوهش‌‌های زبان و ادبیات تطبیقی. دورۀ 1، شماره 4 صص27-50.

اشرف‌زاده افشار، فریبا و نوربخش، ماندانا (1393). «مرکز تجمع انرژی،پارامتر تعیین جایگاه تولید همخوان‌های انسدادی بدنه‌ای در زبان فارسی:یک تحلیل صوت‌ شناختی». در مجموعه مقالات نهمین همایش زبان شناسی ایران. به کوشش محمد دبیر مقدم. انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی. جلد اول، صص117-132.

بی‌جن‌خان، محمود (1384). واج‌شناسی : نظریة بهینگی. تهران: سمت.

بی‌جن‌خان، محمود (1392). نظام آوایی زبان فارسی. سمت.

ثمره، یدالله (1364). آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجا. تهران: مرکز نشر دانشگاهی

جم، بشیر (1393). «پیرامون کسرۀ اضافه و تکیه در تلفظ نام و نام خانوادگی». ادب پژوهی.شمارۀسی‌ام، زمستان. صص 61-80.

سپنتا، ساسان (1377). آواشناسی فیزیکی زبان فارسی. اصفهان: نشر گلها.

صادقی، علی اشرف (1365).«التقای مصوت‌ها و مسألۀ صامت‌های میانجی».مجلةزبانشناسی، شمارة 6، صص3– 22.

فتاحی، مهدی (1393). «غلت سازی واکه به عنوان راه‌کاری برای رفع التقای واکه‌ها: بررسی نمونه‌ای در کردی کلهری». پژوهش‌های زبان شناسی تطبیقی. سال چهارم، شماره 7، بهار و تابستان

کامبوزیا، عالیه ک. ز. (1385). واج‌شناسی : رویکردهای قاعده بنیاد. تهران: سمت.

کامبوزیا، عالیه ک. ز. و داوری، حسین(1391).«بررسی وجود واکة مرکب در فارسی». ادب وزبان.دورة جدید، شمارة 31(پیاپی28) صص 261- 276.

لازار، ژیلبر (1384). دستور زبان فارسی معاصر،(مترجم:مهستی بحرینی) تهران: انتشارات هرمس.

هادیان، بهرام و علی نژاد، بتول (1392). «فرایندهای واجی لهجة اصفهانی و زبان فارسی در چارچوب نظریة بهینگی». فصل نامة جستارهای زبانی. دوره 4، شماره(پیاپی 15) صص 219-235.

Carr, P. (1993).Phonology. London: Macmillan.

Carr, P. (2008). A Glossary of Phonology. Edinburgh: EdinburghUniversity Press.

Casali, R. F. (1996). Resolving Hiatus. Doctoral dissertation, UCLA

Davidson, L. & Erker, D. (2014). "Hiatus resolution in AmericanEnglish: the case against glide insertion. " Language, Vol. 90, No 2: 482-514

Hayes, B. )1989(. "Compensatory lengthening in moraic phonologyLinguistic Inquiry, 20: 253-306

Hildebrandt, K. A. (2006)."The areal & geneaological dimensions of hiatus. "Workshop on Areal Typology, DGfS, Bielefeld Germany

Jensen, J. T. & Jensen,M. S. )2012(."Sanskrit vowel hiatus. "McGill Working Papers in Linguistics, 22.1.

Kang, O. )1999(."A correspondence analysis on hiatus resolution in Korean."Studies inPhonetics, Phonology and Morphology, 5: 124.

Marlo, M. R. )2008(."Tura verbal tonology. "Studies in African Linguistics 37(2): 153-243

McCarthy, J. )2002(. A thematic guide to optimality theoryCambridge: Cambridge University Press.

McCarthy, J. (2008).Doing Optimality Theory. Oxford: Blackwell

McCarthy, J., & Prince, A. )1993(."Generalized alignment. " InYearbookof morphology, eds. GeertBooij and Jaap van Marle,79–153.Dordrecht: Kluwer.

McCarthy, J., & Prince, A. (1995). " Faithfulness and reduplicativeidentity." InJ. Beckman; L. Walsh Dickey & S. Urbanczyk, (eds.).University of Massachusetts occasional papers in linguistics18Optimality theory (249–384). Amherst: GLSA.

Mudzingwa, C. & Kadenge, M. (2011)."Comparing hiatus resolution in Karanga and Nambya: An optimality theory account. " Nordic Journal of African Studies 20(3): 203–240

Odden, D. (1995). "The Status of Onsetless Syllables in Kikerewe. "Ohio State University working papers in linguistics, 47: 89- 110. Prince, A., & Smolensky, P. (1993/2004). Optimality theory constraint interaction is generative grammar. Blackwell

Tanner, D. (2006). "Context insensitive vowel hiatus resolution in Ciyao. " In S. Moran (Ed.), University of Washington Working Papersin Linguistics (Vol. 25). Seattle, WA

Whitney, W. D. (1889). Sanskrit Grammar (2nd edition). Cambridge,MA: Harvard University Press.