پارچه بافی در دوره تیمور (مطالعه موردی پارچه های بکار رفته در تزیین چادر مراسم طوی)

تاریخ و فرهنگ

مقاله 3، دوره 48، شماره 1 - شماره پیاپی 96، آبان 1395، صفحه 73-96   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/history.v0i0.54263

نویسندگان

مصطفی لعل شاطری^{* 1}؛ محمد علی رجبی²

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه شاهد تهران

چکیده

با توجه به جایگاه پارچه بافان در تمدن ایران و از جمله در دوره تیموری، پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی می کوشد تا به این پرسش پاسخ دهد که جلوه ‌نمایی این هنر در غالب منسوجات پارچه ای مورد استفاده در طوی های تیمور در قالب پوشش چادرها از سوی بافندگان بر اساس روایات متون و نگاره های بازمانده از مجالس تیمور مبتنی بر چه سیاستی از سوی دربار و دارای چه ویژگی های هنری از سوی بافندگان بوده است؟ یافته ها مبتنی بر تحلیل کلامی و بصریِ روایات و نگاره ها، حاکی از آن است که از سویی بنا به طبع هنردوست تیمور و از سوی دیگر به دلیل نمایاندن اقتدار و ثبات سیاسی- نظامی در عرصه ملی و فراملی، نشان دادن رشد و تعالی فرهنگی- هنری سرزمین های تحت حکومت و کسب وجه و پایگاه در میان سایر ملل، همواره سعی می شد چادرهای مربوط به طوی های تیمور که گاه سفیران سایر کشورها در آن حضور داشتند، به نحوی منحصر به فرد تزیین شود. متعاقبا در پی نیاز و سیاست حمایتی تیمور نسبت به آثار تولیدی در این حوزه، سبک های هنری پارچه بافان این دوره به اوج بالندگی و رشد خود دست یافت، چنانکه پارچه های بکار رفته در چادرهای طوی مبتنی بر نبوغ هنری پارچه بافان ایرانی تا حد بسیاری از سبک چینی فاصله و با بهره گیری از الیاف، نقوش و رنگ بندی ویژه، به استقلال هنری مطلوبی دست یافت.

کلیدواژه‌ها

دوران تیموری؛ مراسم طوی؛ چادرها؛ پارچه؛ بافندگان

مراجع

ابن عربشاه، احمدبن محمود، زندگانی شگفت‌آور تیمور، ترجمۀ محمدعلی نجاتی، بنگاه ترجمۀ و نشر کتاب، تهران، 1356.

احمدی، بتول، «سیری بر هنر پارچه بافی در ایران»، هنر، 1363، شماره 7: 139-130.

بورکهارت، تیتوس، مبانی هنر اسلامی، ترجمه محمود بینای مطلق، تهران، هرمس، 1385.

بهشتی پور، مهدی، تاریخچه صنعت نساجی ایران، ج1، اکونومیست، تهران، 1343.

پوپ، آرتور آپهام، سیری در هنر ایران، ترجمۀ نجف دریابندری، ج10، علمی و فرهنگی، تهران، 1387.

پوپ، آرتور آپهام، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز ناتل خانلری، علمی و فرهنگی، تهران، 1380.

حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله، زبدة التواریخ، تصحیح سید کمال حاج سید جوادی، ج3،2، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1380.

حبیبی، عبدالحی، هنر عهد تیموریان، بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1355.

خوافی، احمد بن جعفر، مجمل فصیحی، تصحیح سید محسن ناجی نصرآبادی، ج3، اساطیر، تهران، 1386.

خواندمیر، غیاث‌الدین، تاریخ حبیب ‌السیر فی اخبار افراد بشر، زیر نظر محمود دبیر سیاقی، ج4،3، خیام، تهران، 1380.

خواندمیر، غیاث‌الدین، مآثر الملوک به ضمیمه خاتمه خلاصه الاخبار، تصحیح میرهاشم محدث، رسا، تهران، 1372.

سمرقندی، عبدالرزاق، مطلع سعدین و مجمع البحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، ج2،1، منوچهری، تهران، 1383.

دوغلات، حیدر میرزا، تاریخ رشیدی، تصحیح عباس قلی غفاری‌فرد، میراث مکتوب، تهران، 1383.

دیماند، موریس اسون، راهنمای‌ صنایع‌ اسلامی،‌ ترجمه عبداللّه فریاد، بنگاه‌ ترجمه‌ و نشر‌ کتاب، تهران، 1336.

رجبی، محمدعلی، بهزاد در گلستان، فرهنگستان هنر، تهران، 1382.

روح فر، زهره، «پارچه بافی دوره ایلخانی»، پژوهش هنر اسلامی، 1384، شماره 3: 152-143.

رویمر، ه.ر، «تیمور در ایران»، تاریخ ایران در دوره تیمور؛ پژوهشی از دانشگاه کمبریج، ترجمه یعقوب آژند، جامی، تهران، 1390، 107-15.

زکی، محمد حسن، صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمد علی خلیلی، اقبال، تهران، 1363.

سودآور، ابوالعلا، هنر دربارهای ایران، کارنگ، تهران، 1380.

شامی، نظام الدین، ظفرنامه، از رو نسخه فیلکس تاور، با مقدمه پناهی سمنانی، تهران، بامداد، تهران، 1363.

صادقیان، حمید، طلای بدون زر، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، 1387.

عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، امیرکبیر، تهران، 1381.

کلاویخو، رویی گونسالس، سفرنامه، ترجمۀ مسعود رجب ‌نیا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1337.

گلاک، جی، سیری‌ در‌ صنایع کهن ایران، بانک ملی، تهران، 1355.

لعل شاطری، مصطفی، «موسیقی عصر تیموری، با تکیه بر نگاره ها و روایات تاریخی»، پژوهش های علوم تاریخی، 1393، شماره 10، 78-59.

لعل شاطری، مصطفی، «بررسی اوضاع موسیقی در عصر وزارت امیر علیشیر نوایی» مجموعه مقالات همایش بین المللی آثار و خدمات امیر علیشیر نوایی، دانشگاه فردوسی، مشهد، 1394(الف)، 1632-1603.

لعل شاطری، مصطفی، «تاثیر هنر چین بر مصورسازی کتب در عصر ایخانان (756-663ق)»، مطالعات تاریخی جهان اسلام، 1394(ب)، شماره 5، 109-79.

لعل شاطری، مصطفی، «هنر خراسان در دوره سلطان حسین بایقرا (911-875ق)»، مطالعات فرهنگی-اجتماعی خراسان، 1395، شماره 39، 120-91.

میرخواند، محمد، تاریخ روضة ‌الصفا، تصحیح جمشید کیان‌فر، ج9، اساطیر، تهران، 1380.

ندافی پور، مسعود، «بررسی تضادهای هفت گانه رنگی در دو نگاره از نسخه ظفرنامه تیموری شرف الدین علی یزدی 935 (ه.ق)»، مطالعات تطبیقی هنر، 1390، شماره 1، 76-59.

نطنزی، معین ‌الدین، منتخب التواریخ، تصحیح ژان اوبن، اساطیر، تهران، 1383.

واصفی، زین الدین محمد، بدایع الوقایع، ج2، با مقدمه الکساندر بالدیروف، بی نا، مسکو، 1961م.

وثوقی، محمد باقر، «پارچه های دوره مغول بر اساس نسخه خطی المرشد فی الحساب»، پژوهش های علوم تاریخی، 1392، شماره 1: 193-175.

یاوری، حسین، قلمکار اصفهان، فرهنگستان هنر، تهران، 1385.

یزدی، شرف‌الدین علی، ظفرنامه، تصحیح سید سعید میر محمد صادق و عبدالحسین نوایی، ج2،1، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران، 1387.

یزدی، غیاث‌الدین علی، سعادت‌ نامه، به کوشش ایرج افشار، میراث مکتوب، تهران، 1379.

Baker, Patricia, Islamic Textiles, British Museum Press, London, 1995.

Barber, E. G. W, Prehistoric Textile, Princeton University, Newjersey, 1991.

Binyon, Lawrence, Persian Miniature Painting, Dover, New York, 1971.

Christie, R. M, Environmental aspects of textile dyeing, England, Cambridge, 2007.

Dicosmo, Nicola, Mongols, Turks, and Others, Leiden, Bostsn, 2005.

Golden, Peter, Central Asia in World History, University Press, Oxford, 2011.

Gray, Basil, Parsian Painting, Macmillan, London, 1977.

Guenon, Rene, Symbols of Sacred Science, Sophia Perenis, United States, 2001.

Hardin, Ian, “Microanalysis of Persian textiles”, Iranian Studies, 1992, Vol 25, 43-59.

Jackson, Peter, “The Mongol Empire”, Medieval History, 2000, Vol 24, 189-210.

Kawami, Trudy, “Archaeological evidence for textiles in pre‐Islamic Iran”, Iranian Studies, 1992, Vol 25, 7-18.

Komaroff, Linda, The Legacy of Gennghis Khan: Courtly Art and Courtly Art and Culture in Western Asia,1256-1353, The Metroppolitan Muesum of Art, New York, 2002.

Liebich, Hayat Salam, “Masterpieces of Persian textiles from the Montreal Museum of Fine Arts collection”, Iranian Studies, 1992, Vol 25, 19-29.

Morgan, David, “The Mongols and the eastern Mediterranean”, Mediterranean Historical Review, 1989, Vol 4, 198-211.

Parker, Charles, Global Interactions in the Early Modern Age, 1400–1800, Cambridge University Press, United States, 2010.

Purinton, Nancy, “A Study of the Materials Used by Medieval Persian Painters”, Journal of the American Institute for Conservation, 1991, Vol 30, 125-144.

Robinson, Basil William, Islamic Painting and the Art the Book, Limited, London, 1976.

Robinson, Basil William, 1982, “A Survey of Persian painting (1350-1896)”, Art Societe dans le monde iranien, 1982, Vol 26, 13-89.

Salam, Hayat, “Masterpieces of Persian textiles from the Montreal Museum of Fine Arts collection”, Iranian Studies, 1992, Vol 25, 19-29.

Serjeant, R.B, Islamic Textiles, Material for a Histroy up to the Mongol Conquest, Librairie du Liban, Lebanon, 1972.

Sherve Simpson, Marianna, “Islamic painting and history”, Asian Art, 1988, Vol 4, Pp 3-6.

Smith, J. L, Textile Processing, Abhishek Publications, Chandigarh, 2009.

Stewart, Angus, “The Logic of Conquest: Tripoli, 1289; Acre, 1291; why not Sis, 1293, Al-Masaq”, Journal of the Medieval Mediterranean, 2002, Vol 14, Pp 7-16.

Stiver, Dan R, The Philosophy of Religious Language: Sign, Symbol and Story, John Wiley & Sons, United States, 1996.

Soucek, Svat, A History of Inner Asia, Cambridge University Press, United States, 2000.

Subtelny, Maria, Timurid in transitions: Turko-persian politics and acculturation In Medieval Iran, Brill, Leiden, 2007.

Vaughn Findley, Carter, The Turks in World History, University Press, Oxford, 2005.

Virani, Shafique, “The Right Path: A Post-Mongol Persian Ismaili Treatise”, Iranian Studies, 2010, Vol 43, Pp 197-221.

Wilkinson, J, “Persian painting”, Royal Central Asian Society, 2011, Vol 18, Pp 81-82.

Wulff, Hans, The Traditional Crafts of Persia, MIT Press, Massachusetts, 1966.