پژوهشی در ماهیت، آثار و کاربردهای مهایات از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی و حقوق موضوعه

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 44، شماره 1 - شماره پیاپی 88، خرداد 1391، صفحه 9-37   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.12915

نویسندگان

محمدعلی خورسندیان^{* 1}؛ مریم نصراصفهانی²

¹استادیار دانشگاه شیراز

²کارشناس ارشد حقوق خصوصی

چکیده

تقسیم منافع اموال مشترک که در فقه اسلامی «مهایات» نامیده می‌شود راه حلی مناسب برای رفع ضرر ناشی از اشاعه است، امکان استیفای عادلانه از مال را فراهم آورده و موجب حفظ و جلوگیری از معطل ماندن آن می شود و راهی خردمندانه برای ادامۀ شرکت است. با وجود این قانون مدنی و قوانین دیگر ایران، به موضوع تقسیم منافع نپرداخته‌اند، هدف این تحقیق آن است که ابعاد مختلف این تأسیس را بررسی نموده و برای پاره‌ای از ابهامات راه حل‌هایی ارایه کند.
این مقاله به پاسخ این سئوال خواهد پرداخت که این نوع تقسیم از دیدگاه حقوق مذاهب اسلامی در چه محدوده و با چه شرایطی امکان پذیر است و ماهیت و آثار آن چه خواهد بود؟
در بخش اول مقاله تعریفی از مهایات و عناصر آن ارائه شده‌ و در پی آن، گرایش‌های متفاوتی که در تبیین ماهیت این نهاد مطرح شده، برشمرده شده و انواع مهایات ذکر شده و در واپسین بخش، آثار این نوع تقسیم تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

مهایات؛ مهابـات؛ مناوبه؛ تهایؤ؛ افراز منافع مال مشترک؛ مال مشاع

مراجع

آل کاشف‌الغطا، محمد حسین، تحریرالمجله، مکتبه‌النجاح، تهران 1361.

ابن علامه(فخرالمحققین)، ایضاح الفوائد، موسسه اسماعیلیان، جلد چهارم، قم 1389 ق.

ابن قدامه، عبداله، المغنی، دار احیاء التراث‌العربی، بیروت،  1404 ق.

ابن منظور، محمد، لسان‌العرب، دار احیاء التراث‌العربی، چاپ اول، بیروت، 1988م.

اسماعیل، عبدالکریم بن محمد،  المهایاه و اثرها فی الفقه الاسلامی، [online]<http://www.islamtoday.net>[1386/8/15]

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، انتشارات اسلامیه، چاپ پانزدهم، تهران، 1379.

انصاری، اعظم، بررسی تطبیقی تایم شرینگ در حقوق ایران و انگلیس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز، 1383.

انصاری‌القرطبی، احمد، الجامع لأحکام القران، دارالفکر،  بیروت ، 1419ق.

بازاللبنانی، سلیم رستم، شرح المجله، دار احیاءالتراث‌العربی، چاپ سوم، بیروت، 1986م.

برهان‌پوری، نظام‌الدین، فتاوی‌الهندیه، بیروت، 1400ق.

به نژاد، عباس، دایرة ‌المعارف جامع اسلامی، تهران، 1370.

بینایی، اباصلت، «تایم شرینگ»، مجله کانون وکلای مرکز، شماره 188 و 189، 1384.

حائری شاهباغ، سید علی، شرح حقوق مدنی، گنج دانش، چاپ اول، تهران 1379.

حیدر، علی، درر الاحکام فی شرح مجلة الاحکام ، دارالجیل، بیروت، 1991م.

حنفی، محمد بن احمد، العنایة فی شرح الهدایة، قابل دسترسی در:

http://feqh.al-islam.com/BookHier.asp?DocID=41>/[online]<

خمینی، روح الله،  تحریر الوسیلة، دارالکتب‌الاسلامیه، چاپ اول، قم، 1409ق.

دردیر، ابی البرکات، الشرح الکبیر ، دار احیاء الکتب‌العربیه، قاهره، بی‌چا، بی‌تا.

دسوقی، شمس‌الدین محمد، حاشیة ‌الدسوقی علی‌الشرح‌الکبیر، دار احیاءالکتب‌العربیه، بیروت،1418ق.

دهخدا، علی اکبر،  لغت نامه، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، تهران 1373.

رعینی، الحطاب، مواهب الجلیل فی شرح مختصرالجلیل، دارالکتب‌العلمیه، بیروت، 1416ق.

زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دارالفکرالمعاصر، چاپ دوم، دمشق، 1418ق/1997م.

زیلعی، عثمان بن علی ، تبیین الحقایق فی شرح کنز الدقایق، قابل دسترسی در:

 http://feqh.al-islam.com/Bookhier.asp?Mode=0&DocID=32&MaksamID=1>/[online] <

سرخسی، محمد، المبسوط، دارالفکر، بیروت، 1421ق.

سرخی، علی، تقسیم اموال مشترک، انتشارات فکر سازان، چاپ اول، تهران، 1384.

سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون‌المدنی، دار النهضه‌العربیه، قاهره، 1976م.

سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، مکتب آیه‌الله سیستانی، چاپ اول، قم، 1416ق.

سیواسی، محمد بن عبدالواحد، شرح فتح القدیر، 1424/ 2003 قابل دسترسی در:

http://www.waqfeya.net/category.php?cid=/>81 [online]<

شریعتی، سعید، «بیع زمانی»، مجله فقه اهل بیت(ع)، شماره 26،  1384.

الشریف، مهران، انحلال اشاعه و تقسیم مال مشاع، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 1375.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک ‌الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، موسسه‌المعارف‌الاسلامیه، قم 1414ق.

ــــــــ ،  الروضه البهیه فی شرح اللمعۀ الدمشقیه، انتشارات اسلامی، قم 1410ق.

شهیدی، مهدی، حقوق مدنی 6، عقود معین 1، انتشارات مجد، چاپ چهارم، تهران 1384.

صافی، لطف الله. هدایة العباد، موسسه السیده‌المعصومه، نشر سپهر، قم ، 1420ق.

طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، مکتب نشر الثقافه‌الاسلامیه، بیروت، 1408ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط، چاپ اول، المکتبه‌المرتضویه، قم ، 1387ق.

عاملی، محمد جواد، مفتاح الکرامه، بی‌چا، دارالتراث، بیروت 1418ق/1998م .

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام، موسسه‌الامام‌الصادق، قم، 1422ق.

ـــــــ ، قواعد الاحکام، موسسه نشر اسلامی، چاپ اول قم. 1413 ق.

عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، انتشارات امیر کبیر، تهران ، 1365.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الامامیة، بی‌چا، مکتبه آیه‌الله المرعشی، قم، 1403ق.

فاضل هندی، محمد بن الحسن، کشف اللثام عن قواعد الاحکام، موسسه‌النشرالاسلامی، قم، 1424ق.

فتح‌الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری ، قم، 1415ق.

قدس گویا، فرید، «مالکیت زمانی»، مجله کانون وکلای مرکز، شماره پیاپی 177، 1381.

قربانوند، محمد باقر، مهایات (افراز زمانی و مکانی سرقفلی)،  فقه و حقوق تطبیقی، انتشارات سمت، تهران، 1387.

قرطبی، ابن رشد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، دار الکتب‌العلمیه، چاپ دهم، بیروت، 1988م.

قنواتی، جلیل، حسن وحدتی شبیری و ابراهیم عبدی پور، حقوق قراردادها در فقه امامیه، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت، 1379.

کاتوزیان، امیر ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی (اموال و مالکیت)، نشر میزان، چاپ ششم، تهران، 1382.

ـــــــ ، حقوق مدنی(مشارکت­ها و صلح)، گنج دانش، چاپ چهارم، تهران، 1376.

کاسانی، ابوبکر، بدایع الصنایع، المکتبه‌الحبیبیه، کویته پاکستان، 1421ق .

کاشانی، محمود، اندیشه‌هایی در حقوق امروز، نشر حقوقدان، تهران، 1376.

محقق کرکی، علی بن الحسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، موسسه آل البیت، بیروت، 1411ق.

گلپایگانی، محمد رضا موسوی، هدایة العباد، دارالقرآن‌الکریم، چاپ اول، قم، 1413ق .

لنگرودی، محمد جعفر جعفری، دائرة ‌المعارف حقوق مدنی و تجارت، انتشارات مشعل آزادی، تهران ،1357.

ـــــــ ، مجموعه محشی قانون مدنی، گنج دانش، تهران، 1379.

ـــــــ ، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، تهران، 1378.

ـــــــ ، ترمینولوژی حقوق، بنیاد راستاد، تهران، 1362.

ـــــــ ، «مهایات»، مجله دانشکده حقوق دانشگاه تهران، سال اول، شماره اول، 1349.

ـــــــ ، حقوق مدنی (رهن و صلح)، گنج دانش، تهران، 1370.

ـــــــ ، دانشنامه حقوقی، انتشارات ابن سینا، تهران 1352.

مدنی، سید جلال الدین، حقوق مدنی، انتشارات پایدار، چاپ اول، تهران، 1383.

مطلبی، محمد بن اسحاق، سیره ابن هشام، مکتبه محمدعلی صبیح و اولاده، 1383ق.

مصری الحنفی، ابن‌نجیم، البحر الرائق شرح کنز الدقایق، دارالکتب‌العلمیه، بیروت، 1418ق.

معلوف، لویس،  المنجد، انتشارات ایران، تهران 1384.

مغنیه، محمد جواد، فقه الامام جعفرالصادق(ع)، موسسه انصاریان، قم، 1383.

مق‍ری‌ الف‍ی‍وم‍ی‌، اح‍م‍دب‍ن‌ م‍ح‍م‍د،‌ مصباح المنیر فی غریب شرح الکبیر، دارالکتب‌العلمیه، بیروت، 1398ق.

ملاخسرو، محمد، درر الاحکام فی شرح غرر الاحکام، استانبول، 1301.

موسوعة الفقه الاسلامیه المعروفه بموسوعة جمال عبدالناصر، وزارة‌الاوقاف، المجلس‌الاعلی للشئون الاسلامیه، قاهره، 1986م .

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسین، جامع الشتات، تصحیح مرتضی رضوی، انتشارات کیهان، تهران، 1371.

نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، دارالکتب الاسلامیه، چاپ ششم، تهران، 1394 ق.

نگینسا، مالکیت زمانی، قابل دسترسی در:

 [online]<http://www.neginsa.com/images/vila09>.

نووی، محیی الدین بن شرف، المجموع (شرح المهذب)، دارالفکر، دمشق ، 1403 ق.

نوین، پرویز، «بیع زمانی»، مجله کانون وکلای مرکز،شماره 196 و 197، بهار و تابستان 1386.

 Georges Rouhette, Civil Code, (French Civil Code Trancelated in english) [on line] Available in: <http://www.legifrance.gouve/codes.