تأثیر سرمایۀ اجتماعی بر سلامت سالمندان 60 سال و بالاتر در مناطق شهری مشهد

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 4، دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 27، شهریور 1395، صفحه 109-129   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jss.v13i1.52668

نویسندگان

مجید کوششی؛ محمّد میرزایی؛ ابوالقاسم پوررضا؛ غلامرضا حسنی درمیان^*

دانشگاه تهران

چکیده

بررسی حاضر به منظور تبیین تأثیر عوامل جمعیتی و اجتماعی بر سطح سلامت سالمندان 60 سال و بالاتر در شهر مشهد صورت گرفته است. چارچوب نظری با رویکردی بین رشته‌ای مبتنی بر نظریۀ گذار جمعیتی و سرمایۀ اجتماعی است. روش تحقیق پیمایشی و شیوۀ نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای بوده است. حجم نمونۀ آماری 570 نفر و ابزار سنجش، پرسش‌نامۀ استاندارد سلامت SF36 بوده که برای جمع آماری اطلاعات از تکنیک مصاحبه استفاده شده است. سازۀ سنجش سرمایۀ اجتماعی براساس مفاهیم نظریۀ پاتنام و کلمن تنظیم شده است و در سنجش اعتبار سازه‌های پرسش‌نامه، علاوه بر استفاده از شیوۀ اعتبار محتوا از طریق تحلیل عاملی، سازه‌ها تأیید شده است. همچنین، تأیید پایایی درونی پرسش‌نامه توسط ضریب الفای کرنباخ بوده و تجزیه‌و‌تحلیل دادها از طریق روش‌های آماری (آزمون‌های تک‌متغیّره، رگرسیون چندمتغیّره، و در انتها، معادلات ساختاری و تحلیل مسیر) با کمک دو نرم‌افزار SPSS و EQS انجام شده است. نتایج تحقیق نشان داده است که سلامت سالمندان در شهر مشهد در حدّ متوسط است؛ امّا سلامت مردان بیش‌تر از زنان است. تحصیلات بالاتر، دارای‌همسر‌بودن، وضعیت اقتصادی مطلوب‌تر، بر سلامت تأثیر مثبتی دارد. افزیش میزان انزوای اجتماعی و سنّ، رابطۀ منفی با میزان سلامت سالمندان داشته است. سرمایۀ اجتماعی به عنوان مؤثّرترین متغیّر، 20 درصد از تغییرات سلامت سالمندان را تبیین کرده و در مجموع، 37 درصد تغییرات سلامت توسط متغیّرهای تحقیق حاضر، تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

سلامت؛ سال‌خوردگی؛ سالمندان؛ سرمایۀ اجتماعی؛ مشهد

مراجع

1. اجتهادی، م. (1386). سرمایۀ اجتماعی. پژوهش‌نامۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی (ویژه‌نامۀ جامعه‌شناسی)، (53)، 12-1.

2. احمدی، و. و بهشتی، م. (1386). بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و رفاهی سالمندان در ایران. فصل‌نامۀ جمعیت، (61و62)، 38-19.

3. ازکیا م.، فیروزآبادی، س. ا. (1387). بررسی اجتماعی در نظام‌های بهره‌برداری از زمین و عوامل مؤثّر بر تبدیل بهره‌برداری‌های دهقانی به تعاونی. نامۀ علوم اجتماعی،16 (1)، 98-76.

4. امیری، م. و رحمانی، ت. (1385). بررسی آثار سرمایۀ اجتماعی درون و برون گروهی بر رشد اقتصادی استان‌های ایران. دوفصل‌نامۀ علمی- پژوهشی جستارهای اقتصادی، 3 (6)، 152-111.

5. پاتنام، ر. (1385). سرمایۀ اجتماعی، اعتماد، دموکراسی و توسعه. (ا. خاکباز و ح. پویان، مترجمان). تهران: انتشارات شیرازه.

6. ریاحی، م. ا.، علی‌وردی‌نیا، ا. و پورحسین، ز. (1389). بررسی رابطۀ بین حمایت اجتماعی و سلامت روان. فصل‌نامۀ رفاه اجتماعی، 39 (10)، 121-85.

7. سام آرام، ع. (1370). مسائل سالمندی در ایران (مطالعه‌ای در جمعیت‌شناسی سالمندان ایران. فصل‌نامۀ علوم اجتماعی، (2،1)، 128-113.

8. سلطانی، ط. و جمالی، م. (1387). بررسی رابطۀ بین سرمایۀ اجتماعی و سلامت روانی (مورد مطالعه: دانشجویان دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه شیراز. مجله فرایند مدیریت و توسعه، شماره 68-69، صص 108-121.

9. شارع‌پور، م. (1379). سرمایۀ اجتماعی در حال فرسایش است. کتاب ماه علوم اجتماعی. (36 و 37)، 17-15.

10. شریفیان ثانی، م. (1380). سرمایۀ اجتماعی: مفاهیم اصلی و چارچوب نظری. فصل‌نامۀ رفاه اجتماعی، 1 (2)، 18-5.

11. عباسی شوازی، م. ج. (1380). هم‌گرایی رفتارهای باروری در ایران، میزان، روند و الگوی سنّی باروری در استان‌های کشور در سال‌های 1375-1351. نامۀ علوم اجتماعی،‌ (18)، 231-201.

12. غفاری، غ.ر. و اونق، ن. م. (1385). سرمایۀ اجتماعی و کیفیت زندگی. مطالعات اجتماعی ایران، 1 (1)، 199-159.

13. قاسمی، ح.، حریرچی، م.، مثنوی، ع.، رهگذر، م. و اکبریان، م. (1389). مقایسۀ کیفیت زندگی سالمندان مقیم خانوادۀ مقیم سرای سالمندان شهر اصفهان. فصل‌نامۀ رفاه اجتماعی، 10 (39)، 200-177.

14. کلانتری م.، (1386). مجموعه مقالات کنگره بررسی مسائل سالمندی در ایران .اندیشه کهن. تهران: مؤسّسۀ اندیشۀ کهن‌پرداز.

15. کوششی، م. (1386). رفتارهای جمعیتی و الگوهای حمایت اجتماعی سالمندان شهر تهران. نامۀ انجمن جمعیت‌شناسی ایران،4 (8)، 172-149.

16. کوششی، م. (1373). فرضیۀ مقدمّاتی در مورد تغییرات باروری در ایران. فصل‌نامۀ جمعیت، (56)، 39-7.

17. ماجدی، س.م. و لهسایی‌زاده، ع. (1385). بررسی رابطۀ بین متغیّرهای زمینه‌ای، سرمایۀ اجتماعی و رضایت از کیفیت زندگی: مطالعۀ موردی در روستاهای استان فارس. فصل‌نامۀ روستا و توسعه، 9 (4)، 135-91.

18. محمدی تقی زاده، ا.، مرادی، گ. م. و حسینی رودبارکی، س. (1387). بررسی تطبیقی سرمایۀ اجتماعی و سلامت روانی دانشجویان غیربومی دانشگاه‌های تهران و شیراز. فصل‌نامۀ رفاه اجتماعی، 8 (30 و31)، 170-143.

19. مرکز آمار ایران. (1394). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، سال‌های 1365، 1375، 1385 و 1390. تهران: مرکز آمار ایران.

20. مؤمنی، خ. م. و کریمی، ح. (1389). مقایسۀ سلامت عمومی سالمندان مقیم و غیرمقیم سرای سالمندان. فصل‌نامۀ سالمندان ایران، 5 (17)، 29-23.

21. میرزایی م. و شمس قهفرخی، م. (1386). جمعیت‌شناسی سالمندان در ایران براساس سرشماری 1385-1335. سالمندان ایران، 2 (3)، 331-326.

22. میرزائی، م. و کاوه فیروز، ز. (1388). کیفیت زندگی سالمندان شهر تهران و مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی آن‌ها با تأکید بر جنس. نامۀ انجمن جامعه‌شناسی ایران، 4 (8)، 148-123.

23. میرزمانی، م.، حلی ساز، م. ت.، سدیدی، ا. صفری، ا. (1387). مقایسۀ میزان تأثیر درد بر ابعاد مختلف زندگی سالمندان و افراد مبتلا به درد مزمن. سالمندی ایران، 3 (7)، 55-48.

24. ناطق‌پور، م. ج. و فیروزآبادی، س. ا. (1385). شکل‌گیری سرمایل اجتماعی و فراتحلیل عوامل مؤثّر بر آن. نامۀ علوم اجتماعی. (پیاپی 28). 190-160.

25. Abbasi-Shavazi, M. J., McDonald, P. (2005). National and provincial –level fertility trends in Iran, 1972-2000. Working Papers in Demography , No.94. Canberra, Australia: Australian National University.

26. Abbasi-Shavazi, M. J., McDonald, P., & Hosseini-Chavoshi, M. (2009). The fertility transition in Iran: Revolution and reproduction. Amsterdam, The Netherlands: Springer.

27. Barry, P. P. (2000). An overview of special considerations in the evaluation and management of the geriatric patient. The American Journal of Gastroenterolog, 95(1), 8-10.

28. Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. G. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of capital (pp. 241 – 258). New York, NY: Greenwood Press.

29. Bourdieu, P. (1997). The forms of capital. London, England: Oxford University Press.

30. Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology, 94, S95-S120.

31. Folland, S. (2007). Does “community social capital” contribute to population health? Social Science & Medicine, 64(11), 2342-2354.

32. Kawachi, I., Kennedy, B. P., Lochner, K., & Prothrow-Stith, D. (1997). Social capital, income inequality, and mortality. American Journal of Public Health, 87(9), 1491-1498.

33. Kawachi, I., Kennedy, B., & Glass, R. (1999). Social capital and self-rated health: A contextual analysis. American Journal of Public Health, 89(8), 1187-1193.

34. King, L. A., Hicks, J. A., Krull, J. L., & Del Gaiso, A. K. (2006). Positive affect and the experience of meaning in life. Journal of Personality and Social Psychology, 90(1), 179-196.

35. Lutz, W., Skirbekk, V., & Testa, M. R. (2006). The low-fertility trap hypothesis: Forces that may lead to further postponement and fewer births in Europe. Vienna Yearbook of Population Research, 4, 167-192.

36. Mitchell, C. U., & LaGory, M. (2002). Social capital and mental distress in an impoverished community. City & Community, 1(2), 199-222.

37. Putnam, R. D., Leonardi, R., & Nanetti, R. Y. (1993). Making democracy work: Civic traditions in modern Italy. New Jersey, NJ: Princeton University Press.

38. The United Nations (2005). World population prospects: The 2004 Revision New York, NY: The Department of Economic and Social Affairs of the United Nations.

39. The United Nations (2006). World population ageing: 1950-2050. New York, NY: The Department of Economic and Social Affairs of the United Nations.

40. The United Nations (2007). 2007 world population data sheet. New York, NY: Population Reference Bureau.

41. The United Nations (2010). World population prospects, the 2010 revision. New York, NY: The Department of Economic and Social Affairs of the United Nations.

42. Thompson, W. S. (1929). Danger spots in world population. New York, NY: Alfred A. Knopf.

43. Veenstra, G. (2000). Social capital, SES and health: An individual-level analysis. Social Science & Medicine, 50(5), 619-629.

44. Veenstra, G., & Lomas, J. (1999). Home is where the governing is: Social capital and regional health governance. Health Place, 5(1), 1-12.

45. Walker, A. (1998). Combating age barriers in employment—A guide to good practice. Dublin, Ireland: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions.

46. Walker, A. (2002). A strategy for active ageing. International Social Security Review, 55(1), 121–139.

47. Walker, A. (2012). Combating age barriers in employment: European research report. Dublin, Ireland: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions.

48. Ware, J. J., & Sherbourne, C. D. (1992). The MOS 36-item short-form health survey (SF-36). I. Conceptual framework and item selection. Medical Care, 30(6), 473-483.

49. Wilkinson, R. (1991). Income inequality, social cohesion, and health: Clarifying the theory--A reply to Muntaner and Lynch. International Journal of Health Services, 29(3), 525-543.

50. World Health Organization (2004). Promoting mental health: Concepts, emerging evidence, practice. Geneva, Switzerland: WHO Library Cataloguing-in-Publication Data.