موضوع خمس: فوائد مکتسبه یا مطلق فوائد

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 1، دوره 44، شماره 1 - شماره پیاپی 88، خرداد 1391، صفحه 53-75   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.7882

نویسنده

سیدجعفر علوی^*

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

گسترة «فوائد» به عنوان موضوع خمس از مباحث اختلافی بین فقهیان امامی است که به لحاظ کاربردی بودن آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. دو نظریة مهم در بحث موضوع خمس، «فوائد مکتسبه» و «مطلق فوائد» است. در این پژوهش، ادلة هر یک از این دو نظریه، نقد و بررسی شده است. برای نظریة نخست، دو دلیل(آیه و روایات) و برای نظریة دوم، چهار دلیل(آیه، روایات، فحوای عرفی، الغای خصوصیت) مطرح شده است. به نظر نویسنده، از میان این دلایل، آیة خمس و برخی روایات بر نظریة مطلق فوائد دلالت دارد.

کلیدواژه‌ها

خمس؛ مطلق فایده؛ فوائد مکتسبه؛ ارباح مکاسب؛ ادلة خمس؛ موضوع خمس

مراجع

قرآن کریم

نهج البلاغه، سخنان گوهربار امیرالمؤمنین(ع)

ابن فارس، معجم مقائیس اللغة، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، ذوالحیل، بیروت، بی­تا.

ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، دار الفکر، بیروت، 1414ق.

ابوترابی، سید عباس، زبدة المقال، تقریر: حسین طباطبایی بروجردی، بی نا، بی جا، بی­تا.

ابن ابی جمهور، محمد بن زید الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، تحقیق: مجتبی عراقی، چاپ اول، بی نا، قم، 1403ق.

ابن ادریس، محمد بن احمد، النوادر او مستطرفات السرائر، تحقیق: گروه تحقیق، چاپ دوم، مؤسسه نشر اسلامی، قم، 1411ق.

اردبیلی، احمد، مجمع الفائدة والبرهان، تحقیق: مجتبی عراقی و علی پناه اشتهاردی و حسین ایزدی، چاپ اول، موسسة النشر الاسلامی، قم، 1411ق.

استرآباذی، رضی الدین، شرح شافیة ابن حاجب، تحقیق: محمد نور الحسن و محمد زفزاف و محمد محیی الدین عبد الحمید، بی چا، دارالکتب العلمیة، بیروت، 1395ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، تحقیق: محمد تقى ایروانی، بی چا، مؤسسة النشر الاسلامی، قم، بی‌تا.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق: احمد به عبد الغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ چهارم، 1407ق.

حائری، مرتضی، الخمس، تحقیق: محمد حسین امر اللهی، مؤسسة نشر اسلامی، اول، قم، 1418ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، چاپ دوم، تحقیق و نشر:  موسسه آل البیت(ع)، قم، 1414ق.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، چاپ دوم، دارالکتب العلمیة، قم، 1390ق.

خویی، سید ابوالقاسم، مستند العروة الوثقی(کتاب الخمس)، تقریر: مرتضی بروجردی، لطفی، قم، 1407ق.

ـــــــ ، معجم رجال الحدیث، چاپ پنجم، بی‌نا، بی‌جا، 1413ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، چاپ دوم، دفتر نشر الکتاب، بی‌جا؛ 1404ق.

طباطبایی حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، انتشارات کتابخانة مرعشی نجفی، قم،1404ق.

طبرسی، حسن بن فضل، مجمع البیان، لجنة من العلماء والمحققین الاحصائیین، چاپ اول، بیروت، 1415ق.

ـــــــ ، مکارم الاخلاق، چاپ ششم، منشورات الشریف الرضی، بی جا، 1392ق.

طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: سیّد احمد حسینی، دفتر نشر فرهنگ إسلامی، تهران، چاپ دوم، 1408ق.

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار، تحقیق و تعلیق: سید حسن موسوی خرسان، بی چا، دار الکتب الاسلامیة، تهران، بی تا.

ـــــــ ، تهذیب الاحکام، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، چاپ چهارم، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1365.

علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، تحقیق: جواد قیومی، چاپ اول، نشر الفقاهة، قم، 1417ق.

خلیل بن احمد، العین، چاپ اول، اسوه، قم، 1414ق.

فیاض، محمد اسحاق، تعالیق مبسوطة‌ علی العروة الوثقی، بی چا، محلاتی، بی جا، بی‌نا.

 فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط و القابوس الوسیط فی اللغة، بی‌چا، المؤسسة العربیة، بیروت، بی‌تا.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تعلیق: علی اکبر غفاری، چاپ سوم، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1367.

مصطفوی، محمد کاظم، القواعد: مأۀُ قاعدة فقهیة معنی و مدرکاً و مورداً، چاپ سوم، نشر اسلامی، قم، 1417ق.

منتظری، حسین‌علی، دراسات فی ولایة الفقیه، چاپ دوم، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1409ق.

میلانی، سید محمد هادی، محاضرات فی فقه الامامیة، تحقیق: فاضل حسینی میلانی، چاپ اول، مؤسسه چاپ و نشر فردوسی، 1395ق.

نجاشی، ابوعباس، رجال النجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری، چاپ پنجم، موسسه نشر اسلامی، قم، 1416ق.

نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: عباس قوچانی، دارالکتب إلاسلامیة، تهران، چاپ سوم، 1367.

نراقی، احمد، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، چاپ اول، قم، 1415ق.

نوری همدانی، حسین، الخمس فی ضوء مدرسة اهل البیت(ع)، چاپ دوم، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1419ق.

هاشمی شاهرودی، سید محمود، بحوث فی الفقه(کتاب الخمس)، چاپ سوم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، قم، 1429ق.

همدانی، رضا، مصباح الفقیه، بی‌چا، مکتبة الصدر، تهران.