بررسی مبانی فقهی حکم قصاص مادر در قتل فرزند

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 44، شماره 1 - شماره پیاپی 88، خرداد 1391، صفحه 77-100   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.12918

نویسندگان

فاطمه قدرتی^{* 1}؛ فریبا حاجیعلی²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

²استادیار دانشگاه الزهراء

چکیده

قتل جزو قبیح‌ترین اعمال انسانی و جنایت‌بارترین رفتار بشری است و در فقه شیعه مجازات قتل عمد به طور عام قصاص می‌باشد. بر این اصل کلی، قتل فرزند توسط پدر استثنا شده است که به تبع آن، حکم مادر در این مسئله مطرح می‌شود و با توجه به استحکام ادلة مخالفان قصاص مادر، ضرورت بررسی دوبارة مبانی فقهی آن احساس می‌شود. بدین منظور این مقاله به تنقیح مناط حکم پدر از طریق الغای خصوصیت او پرداخته و بر خلاف نظر مشهور که «رابطة ابوّت» را ملاک حکم می‌داند، «رابطة والدیت » به عنوان مناط حکم از ادلة مزبور استنباط شده است و با توجه به دیگر مناقشات وارده در ادلة موافقان قصاص مادر و همچنین ادلة ارائه شده در مدعای بحث، مادر را در حکم عدم قصاص در قتل فرزند، ملحق به پدر دانسته و حتی با توجه به شمول روایات نسبت به مادر، شمولیت حکم نسبت به مادر، از همان ابتدا بدون نیاز به الحاق ممکن دانسته شده است.

کلیدواژه‌ها

قتل فرزند؛ قصاص پدر؛ قصاص مادر؛ جد پدری

مراجع

ابن بابویه(شیخ صدوق)، محمدبن علی، من لایحضره الفقیه، به کوشش محمد جوادغفاری، تهران، نشر صدوق، 1367.

ابن قدامه المقدسی، عبدالله بن احمد بن محمد بن قدامه المقدسی، المغنی، دار التراب العربی، بی تا.

احمد رضا، معجم متن اللغه(موسوعه لغویه حدیثیه)، بیروت، دار مکتبه الحیاه، 1380 ق.

اسحاقی، محمد، مجازات پدر و مادر در جرم کشتن فرزند، تهران: سفیر صبح، چاپ اول، 1380.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الاصول، بی جا، نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407 ق.

انیس ابراهیم، المعجم الوسیط، بیروت، دار الامواج، چاپ دوم، 1407 ق.

بروجردی، حسین طباطبایی، حاشیة علی الکفایة الاصول، تقریر حجتی بروجردی،بی جا، نشر انصاریان، چاپ اول، 1412ق.

بهبهانی، وحید، الفوائد الحائریة، تحقیق: لجنة تحقیق مجمع الفکر الاسلامی، قم، بی نا،  1415 ق.

تهانوی، محمد اعلی، کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، کلکته، چاپ محمد وجیه،  1862 م.

جزیری، عبد الرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دارالفکر، 1411ق.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر ، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ اول، 1378.

ـــــــــــ ، دانشنامه حقوقی، تهران، بی نا، 1374.

جهانگیری، محسن، بررسی تمایزات فقهی زن و مرد، قم، مؤسسه بوستان کتاب، 1385.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1412ق.

حسینی شیرازی، محمد، الفقه، کتاب القصاص، قم، دار القرآن الحکیم، بی تا.

الحلی، محمد ابن ادریس، السرائر الحاوی لتحیر الفتاوی، قم، موسسه النشر الاسلامی، بی تا.

خراسانی، محمد کاظم، کفایة الاصول، موسسه آل البیت، چاپ اول، 1409 ق.                          

خمینی، روح الله، انوار الهدایة فی تعلیقات علی الهدایة، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1415ق.

ـــــــــــ ، تحریر الوسیله، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1379.

خوانساری، محمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، قم، اسماعیلیان، بی تا.

خویی، ابو القاسم،  مبانی تکملة المنهاج، بی جا، موسسه احیاء آثار امام خویی، 1386.

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین وسید جعفر شهیدی، دانشگاه تهران، 1377.

رحمتی، محمد، کتاب القصاص، قم، ‌المطبعه لعلمیّه، 1377ق.

رحیمیان، سعید، فقه و زمان(فلسفه فقه)، شیراز، انتشارات نوید، چاپ اول، 1379.

زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دار الفکر، چاپ سوم، 1409 ق.

زراعت، عباس، «قتل فرزند توسط مادر در فقه امامیّه»، مجله بازتاب اندیشه در مطبوعات، شماره 50، خرداد 1383،  صص31 – 25.

سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، استامبول، دارالدعوه، 1403 ق.

شافعی، محمد بن ادریس، الأم، بیروت، دار المعرفه، بی تا.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضۀ البهیۀ فی شرح اللمعۀ الدمشقیۀ، قم، دار الهادی للمطبوعات، چاپ اول، 1403ق.

ـــــــــــ ، شرح اللمعۀ الدمشقیه، ترجمه و تبیین علی شیروانی، قم، دار العلم، 1384.

ـــــــــــ، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم،موسسه المعارف الاسلامیه، 1419ق.

صادقی، محمد هادی، حقوق جزای اختصاصی 1، تهران، نشر میزان، 1376.

صانعی، یوسف، فقه الثقلین فی شرح تحریر الوسیله: کتاب القصاص، بی جا، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1386.

ـــــــــــ ، منتخب الاحکام، قم، میثم تمار، 1379.

صنعانی، محمد بن إسماعیل، سبل السلام شرح بلوغ المرام، بی جا، مکتبة مصطفى البابی الحلبی، چاپ چهارم، 1960م.

طوسی، ابوجعفر، الخلاف فی الفقه، تهران، مطبعه تابان، چاپ دوم، 1382ق.

ـــــــــــ ، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران،  المکتبه المرتضویه، 1378.

عبد العزیز، امیر،  الفقه الجنایی فی الاسلام، قاهره، دار الاسلام، چاپ اول، 1417ق.

عراقی، ضیاء الدین، نهایة الافکار، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417 ق.

علامه حلی،حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، 1410ق.

ـــــــــــ ، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، شریف رضی، بی تا.

علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الوصول الی علم الاصول، بی جا، موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق(ع)، 1384.

عوده، عبدالقادر، التشریع الجنایى الاسلامى، تهران، مؤسسه البعثه، چاپ دوم، 1402ق.

غزالی، محمد، المستصفی، قم، بی نا،  1368.

فاضل آبی، حسن بن أبی طالب، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.