نقش اسماء و صفات خداوند در مراتب معنایی وعد و وعیدهای الهی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 1، دوره 42، شماره 1 - شماره پیاپی 84، خرداد 1389، صفحه 10-49   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v42i1.11238

نویسندگان

اعظم پرچم^* ؛ سمیه عمادی اندانی

چکیده

از روش های بیان افعال خداوند در قرآن، تعلیل نمودن هر یک از آن ها به اسماء و صفات الهی است. وعد و وعید به عنوان فعلی از افعال خداوند، نیز از این امر مستثنا نیست. بنابر آیات قرآن اسماء و صفات خداوند در صدور وعد و وعید نسبت به انسان نقش اساسی دارد، گاهی این امر مستقیماً صورت می گیرد، یعنی به همراه وعد و وعید اسم یا صفتی از پروردگار بیان می گردد و گاهی از مضمون آیاتِ وعد و وعید، مفهوم صفات الهی در بیان مفسران آمده است. این پژوهش در پی دست یابی به این پرسش است که آیا مضامین وعد و وعید از مجرای صفات پروردگار دارای مراتب معنایی متفاوتی در انسان ها است؟ این مقاله درصدد است که یک یا دو اسم خاص را در مراتب مختلف وعد و وعید مربوط به انسان ها بررسی کند، به عنوان مثال: ارتباط دو اسم «غفور، رحیم» در مراتب گوناگون انسانی برای رسیدن به کمال نقش مهمی دارد، زیرا هر کدام از آنان بهرۀ متفاوتی از این دو اسم می برند. از این رو، نام های دیگر خداوند نظیر: خالق، فاطر، رازق، مصور و ... نمی توانند جانشین این دو اسم گردند، چون معنای بسط و کمال وجود در واژة رحمت به طور کامل وجود دارد. بنابراین، پیامبران بهرة بالاتری از این دو اسم نسبت به دیگران دارند. (اعراف/23). در مرتبة بعد، مومنان و مجاهدانی هستند که به رحمت الهی امیدوارند و خداوند نیز لغزش های احـتمالی آنـها را می بخشاید و آنها را غریق رحمت و مغفرت خویش می گرداند. (بقره/2/218). در مرتبة دیگر، گنه کارانی که متنبه شده و به سوی خدا توبه کردند نیز از رحمت و مغفرت او به میزان ظرفیت خویش برخوردار می شوند. (آل عمران/86-89). در مرتبة دیگر، رحمت الهی در مورد گنه کارانی که در گناه خویش باقی ماندند به گونه ای است که فرصت توبه برای آنان باقی مانده است و دچار عذاب استیصال نمی شوند. (کهف/57و58).

کلیدواژه‌ها

اسماءالحسنی: وعد و وعید: حکیم؛ غفور: رحیم: عزیز: غنی

مراجع

 قرآن کریم.

مفاتیح الجنان.

آلوسى، سید محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، تحقیق على عبدالبارى عطیة، بیروت، دارالکتب العلمیه‏‏، چاپ1‏، 1415ق.

ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی­جا،بی­نا، بی­تا.

ابن عربی،محی الدین، کشف المعنی عن سرّ اسماءالله الحسنی، شرح و ترجمة علی زمانی قمشه­ای، تصحیح وسام الخطاوی، قم، مطبوعات دینی،1383.

ابن عربی،محی الدین، ابوعبدالله محیى الدین محمد، تفسیر ابن عربى‏، تحقیق سمیر مصطفى رباب، بیروت‏، دار احیاء التراث العربى‏، چاپ1‏، 1422‏ ق.

ابن­فارس، ابوالحسین احمد بن زکریا، معجم مقاییس اللغة، تحقیق و ضبط عبدالسلام محمد هارون، بی­جا، مکتب الاعلام السلامی، 1404 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم‏، لسان العرب‏، بیروت‏، دار صادر،چاپ3‏، 1414 ق.

امین، سیده نصرت‏، مخزن العرفان در تفسیر قرآن‏، تهران‏،نهضت زنان مسلمان، 1361.

امین، سیده نصرت، سیر وسلوک، کتابفروشی ثقفی، اصفهان، بی­تا.

اندلسى ابو حیان محمد بن یوسف، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق، صدقی محمد جمیل‏، بیروت‏، دار الفکر،1420ق.

ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمة احمد آرام،تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1361.

بحرانی،ابن میثم، قواعدالمرام، ترجمه و شرح زهرا مصطفوی، تهران،اطلاعات، 1386.

پالمر،فرانک، نگاهی تازه به معنی­شناسی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران، نشر مرکز، 1366.

حقى بروسوى، اسماعیل‏،  تفسیر روح البیان‏، بیروت‏، دارالفکر، بی­تا.

جوهری،اسماعیل بن حماد، الصحاح ، بیروت-لبنان، دار العلم الملایین، 1407 ق.

خمینی، روح الله ، شرح دعای سحر، ترجمه سید احمد فهری، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ چهارم، 1373.

خمینی، روح الله، تفسیر سورة حمد، موسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1375.

درویش، محیى الدین، اعراب القرآن و بیانه‏، سوریه‏، دارالارشاد، چاپ4، 1415.

رازى، فخرالدین محمدبن­عمر، مفاتیح الغیب‏، بیروت‏، دار احیاءالتراث العربى‏، 1420 ق.

راغب اصفهانى حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن‏، تحقیق، صفوان عدنان داودى‏، دمشق- بیروت، دارالعلم الدار الشامیة‏، چاپ1، 1412‏ ق.

رحیم پور، فروغ السادات، توحید از دیدگاه امام خمینی، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول، 1387.

زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر، اساس البلاغة، بیروت- لبنان، دارالفکر، 1409 ق.

صدرالمتالهین، محمد بن ابراهیم‏، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق، محمد خواجوى، قم‏، انتشارات بیدار،چاپ2‏، 1366.

صفوی ، کورش، درآمدی بر معنی شناسی ، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1379.

طباطبایى، سید محمد حسین‏، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم‏، دفتر انتشارات اسلامى جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‏، چاپ5‏، 1417 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، با مقدمة محمد جوادبلاغى‏،تهران، ‏انتشارات ناصر خسرو، ‏چاپ3‏، 1372.

طریحى، فخر الدین‏، مجمع البحرین‏، تحقیق سید احمد حسینى‏، تهران، کتابفروشى

مرتضوى‏، چاپ3، 1375‏.

طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏،تهران‏، انتشارات اسلام‏، 1378.

فارسی،جلال الدین، نظام هستی، تهران ، امیرکبیر، 1370.

فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین‏، قم‏، انتشارات هجرت‏، چاپ2‏، 1410 ق.

فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب، قاموس المحیط، بیروت-لبنان، دار احیاء التراث العربی، چاپ1، 1412 ق.

قرطبی،محمد بن احمد، الاسنی فی شرح أسماءالله الحسنی، تحقیق و تعلیق شیخ عرفان بن روح سلیم دمشقی، صیدا-بیروت، المکتبه العصریه، 1427 ق.

قشیرى، عبدالکریم بن هوازن‏، طایف الاشارات‏، تحقیق، ابراهیم بسیونی،مصر، الهیئة المصریة العامه للکتاب‏، چاپ3 بی­تا.

قیصری،داوود بن محمد، شرح قیصری بر فصوص الحکم،خواجوی محمد، تهران، مولی، چاپ 1، 1382.

کلینى‏، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، اسلامیه، چاپ 2، 1382.

گنابادى، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فى مقامات العبادة، بیروت ،مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، ‏چاپ2‏،  1408 ق.

محقق،محمدباقر، اسماء و صفات الهی فقط در قرآن، تهران، انتشارات اسلامی، 1372.

مدرسى، سید محمدتقى‏، من هدى القرآن‏، تهران، دار محبى الحسین‏، چاپ1، 1419 ق.

مصطفوى، حسن‏، التحقیق فی­کلمات القرآن الکریم‏، تهران‏، بنگاه ترجمه و نشر کتاب‏، 1360.

مکارم شیرازى، ناصر، الأمثل فى تفسیر کتاب الله المنزل‏، قم‏،مدرسه امام على بن ابى

طالب، چاپ1، 1421 ق.

میبدى، رشیدالدین احمد بن ابى سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق على اصغر حکمت،‏ تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ5، 1371.

ویلیام چیتیک، عوالم خیال، ابن عربی و مسئله اختلاف ادیان، کاکایی قاسم، تهران،

هرمس، مرکز بین المللی گفتگوی تمدنها،چاپ دوم، 1385.