ثغور اندلس و کارکردهای آنها

تاریخ و فرهنگ

مقاله 3، دوره 48، شماره 2 - شماره پیاپی 97، دی 1395، صفحه 65-86   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v0i0.64572

نویسنده

عبدالله همتی گلیان^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مسلمانان در سده های میانه با پی ریزی تمدنی پویا نفوذ فراوانی برسایر جوامع، به ویژه بر جامعه غرب مسیحی داشتند. این تأثیرات از طرق مختلف و نواحی گوناگون انجام گرفته که یکی از مهمترین آنها اندلس خاصه ثغور آن بوده است. در این ثغور روابط بین مسلمانان و پیروان مسیح چه به صورت اصطکاک و چه به شکل صلح آمیز بسیار گسترده بود که نتیجه آن تأثیرات قابل توجهی بوده که طرفین در زمینه های نظامی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بر همدیگر داشته اند. از آنجا که در دوره مورد بحث مسلمانان از جنبه های مختلف نسبت به غرب مسیحی برتری داشتند، نفوذ تمدن اسلامی از رهگذر ثغور اندلس بر جامعه مسیحی بسیار چشمگیرتر بوده است. این مقاله ضمن آن که به ثغر و واژه های مرتبط با آن پرداخته، در صدد برآمده به این پرسش پاسخ دهد که این ثغور به جز عملکرد دفاعی دارای چه کارکردهای دیگری بوده اند؟فرضیه پرسش یاد شده چنین است که ثغور، افزون بر نقش دفاعی، کارکردهای دیگری همچون فرهنگی، سیاسی و اقتصادی نیز داشته اند که آنها به واسطه تماس های گسترده ای بوده که در مناطق ثغور بین مسلمانان و پیروان مسیح رخ می داده است.

کلیدواژه‌ها

ثغور؛ اندلس؛ مسلمانان؛ مسیحیان

مراجع

ابن الابار، ابی عبدالله محمدبن عبدالله، الحلة السیراء، تحقیق حسین مؤنس، دارالمعارف، قاهره، 1985م.

ابن بسام، ابی الحسن علی، الذخیره فی محاسن اهل الجزیره، لجنه التألیف والترجمه والنشر، قاهره، 1364ق/1945م.

ابن بشکوال، ابوالقاسم، کتاب الصله،تصحیح عزت العطار الحسینی، قاهره، 1374ق/1955م.

ابن خرداذبه، ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله، المسالک والممالک، بریل، لیدن، 1889م.

ابن خطیب، ابوعبدالله محمد، تاریخ اسپانیة الاسلامیة او کتاب اعمال الاعلام، تحقیق لوی پروونسال، دارالمکشوف، بیروت، 1956م.

ابن حوقل، ابوالقاسم، صورة الارض، بریل، لیدن، 1938م.

ابن سعیدمغربی، علی بن موسی، المغرب فی حلی المغرب، تحقیق شوقی ضیف، دارالمعارف، قاهره، 1953م.

ابن الفقیه، ابی عبدالله احمدبن محمد، البلدان، تحقیق یوسف الهادی، عالم الکتاب، بیروت،1430ق/2009م.

ابن قوطیه، ابوبکر محمد بن عمر قرطبی، تاریخ افتتاح الاندلس، تحقیق عبدالله انیس، دارالنشر للجامعیین، بیروت، بی‌تا.

ابن عذاری مراکشی، البیان المغرب فی اخبارالاندلس و المغرب، تحقیق ج.س. کولان و لوی پروونسال، دارالثقافه، بیروت، 1983م.

ابن الکردبوس، تاریخ الاندلس، تحقیق احمد مختار العبادی، معهد الدراسات الاسلامیه، مادرید، 1971م.

ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل بن محمد، تقویم البلدان، پاریس،1840م.

ادریسی، ابی عبدالله محمد، نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق، عالم الکتاب، بیروت، 1409ق/1989م.

بلوخ، مارک، جامعه فئودالی، ترجمه بهزاد باشی، انتشارات آگاه، تهران، 1363.

پروونسال، لوی، حضارة العرب فی الاندلس، ترجمه ذوقان قرقوط، دارمکتبة الحیاة، بیروت، بی‌تا.

حدودالعالم من المشرق الی المغرب، به کوشش منوچهرستوده، دانشگاه تهران، تهران،1340.

حمیری، محمد بن عبدالمنعم، الروض المعطار فی خبرالاقطار، تحقیق احسان عباس، مکتبة لبنان، بیروت، 1984م.

رانسیمان، استیون، تاریخ جنگ های صلیبی، ترجمه منوچهرکاشف، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1381.

زرین کوب، عبدالحسین، پیرگنجه در جستجوی ناکجاآباد، انتشارات سخن، تهران، 1374.

سجادی، صادق، «ثغور و عواصم»، دایره المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، 1388.

دمشقی، شمس الدین محمد، نخبة الدهر فی عجائب البر و البحر، لایپزیگ، 1923م.

السامرایی، د. خلیل ابراهیم و دیگران، تاریخ العرب و حضارتهم فی الاندلس، دارالکتب العربیه، بنغازی، 2004م.

ضبی، احمدبن یحیی، بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، مطبع روخس، مادرید، 1884م.

العبادی، احمدمختار، تاریخ المغرب والاندلس، دارالنهضة العربیة، بیروت، بی‌تا.

عبدالحلیم، رجب محمد، العلاقات بین الاندلس الاسلامیة و اسبانیا النصرانیه فی عصر بنی امیه و ملوک الطوائف، دارالکتاب المصری، قاهره، بی‌تا.

عقیقی، نجیب، المستشرقون، دارالمعارف، قاهره، 1964م.

عنان، محمد عبدالله، تاریخ دولت اسلامی در اندلس، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات کیهان، تهران، 1366.

عنان، محمد عبدالله، دول الطوائف منذ قیامها حتی الفتح المرابطی، مطبعه لجنه التألیف والترجمه و النشر، قاهره،1380ق/1960م.

مقری، شهاب الدین احمدبن محمد، نفح الطیب من غصن الاندلس الرطیب، تحقیق احسان عباس، دارصادر، بیروت، 1997م.

مقدسی، ابی عبدالله محمدبن احمد، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، بریل، لیدن، 1909م.

مؤنس، حسین، رحلة الاندلس، قاهره، 1963م.

مؤنس، حسین، فجرالاندلس، العصرالحدیث، بیروت، 1423ق/2002م .

مؤنس، حسین،«الثغرالاعلی الاندلسی فی عصرالمرابطین»، مجلة کلیة الآداب جامعة فؤاداول، مجلد11، جزء دوم، دسامبر1949م.

نعنعی، عبدالمجید، الاسلام فی طلیطله، دارالنهضه العربیه، بیروت، بی‌تا.

یاقوت حموی، شهاب الدین ابوعبدالله، معجم البلدان، دارصادر، بیروت، بی‌تا.

Catlos, Brian A., the victors and the vanquished Christians and muslims of Catalonia and Aragon 1050-1300, Cambridge University, 2004.

Constable, Olivia Remie, Trade and Traders in Muslim Spain, Cambridge University, n.d. .

Dozy, Reinhart, Spanish Islam, tr. F.G. Stokes. London, 1988.

Encyclopaedia of Islam, New Edition, Leiden, 1956-2000.

Hillgarth, J.N. ,the Spanish Kingdoms 1250-1516 , Oxford University, 1976.

Gayangos, Pascual, the History of the Mohammedan Dynasties in Spain, London, 2002.

Imamuddin, S.M. ,Muslim Spain 711-1492, Leiden, Brill, 1951.

the Legacy of Islam,ed. By Joseph Schacht with C.E. Bosworth, Oxford,1974.

Mastnak, Tomaz, Crusading Peace Christendom the Muslim World and Western Political Order, University of California, 2002.

Moneca,Maria Rosa,the Ornament of the World: How Muslems,Jews and Christians created a culture of tolerance in Medieval Spain,New York,2002.

Payne, Stanley G., A history of Spain and Portugal,the university of Wisconsin, 1973.

Watt, W.M. , Muslim-Christian Encounters, London and New York, 1991.

Watt, W.M. , ,A History of Islamic Spain, Edinburgh University,1965.