الگوهای دینی و سازگاری آن ها با مقتضیات زمان

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 42، شماره 1 - شماره پیاپی 84، خرداد 1389، صفحه 80-104   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v42i1.11240

نویسنده

محمدمهدی زارعی^*

چکیده

اثبات فراتاریخی بودن الگوهای دینی، به مفهوم پذیرش تأثیر این الگوها در زندگی انسان ها به صورت دایمی است؛ بر این اساس، الگوهای دینی نه تنها در زمان حضور خویش الگو هستند بلکه علی رغم مقتضیات زمان، با در نوردیدن مرزهای تاریخی، خصلت الگویی خود را نمایان می سازند. در نگاه تاریخ محور الگوهای دینی، اسوه های دیروز از قبیل پیامبر (ص) نمی توانند الگویی برای امروز باشند، بنابراین سیرۀ آنان در موضوعات فلسفی، اخلاقی و سیاسی معاصر ساکت و با توجه به مقاصد شارع، ناظر به زمان خاص است! در این نگرش با حضور اندیشۀ مدرن، فهم فراتاریخی از کتاب و سنت ناصواب است.
اما در نگاه فراتاریخی ها، جاودانگی موضوعات اجتماعی در ابعاد فرهنگی، سیاسی، قضایی، دینی، اخلاقی، و... که معصومان (ع) تأسیس فرموده اند، مغلوب جبر زمان نمی شود و هر برداشتی بر خلاف آن، ناشی از پیش فرض های غلط ذهنی و تلقی های مادی از آموزه های دینی و نیز کم مایگی علمی و منطقی صاحبان این نگرش است.
به هر حال، دلایلی چون "قرآن و سنت" و "فطرت و عقل،" بر فراتاریخی بودن الگوهای دینی و نیز سازگاری آن ها با مقتضیات زمان تأکید دارند؛ توهم ناسازگاری مقتضیات زمان، با الگوهای دینی ریشه در عصری خارجیه دارد؛ بر این اساس سبک های قابل تعمیم از الگـوهای دینـی و تعیین جهت آن ها با کمک از روش معاصرسازی مدل زندگی آنان، توهم مذکور را مرتفع خواهد نمود.

کلیدواژه‌ها

تاریخی و فراتاریخی: الگو: مقتضیات زمان: معصومان: ثابت و متغیر

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

حر عاملی، محمد بن حسن،  وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق علی اکبر غفاری، قم،  دار احیاء التراث العربیة، بی تا.

جوادی آملی، عبدالله،  انتظار بشر از دین، اسراء، قم 1380.

جوادی آملی، عبدالله، دین شناسی، اسراء، قم، چاپ اول، مرداد 1381.

خمینی، روح الله،  اربعین حدیث، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1371.

خمینی، روح الله، تبیان، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1381.

خمینی، روح الله، تفسیر سورة حمد، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1381.

خمینی، روح الله، صحیفة نور،  مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، 1378، مجموعة 22 جلدی.

ساجدی، ابوالفضل، زبان دین و قرآن، موسسة امام خمینی، چاپ اول، 1383.

سروش، عبدالکریم ، بسط تجربة نبوی، مؤسسة فرهنگی صراط، چاپ چهارم، 1382.

سروش، عبدالکریم،« فربه تر از ایدئولوژی»، مجلة کیان، سال سوم، شهریور 1372، شمارة 140.

سروش، عبدالکریم، مدارا و مدیریت، مؤسسة فرهنگی صراط، چاپ اول، فروردین 1376.

صاحبی، محمد جواد ، مجموعه مقالات چهارمین کنگره دین پژوهان.

گروه تاریخ و اندیشه معاصر، خبرنامة همایشی بررسی و نقد نظریه پردازی غرب درباره انقلاب اسلامی، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1384.

لاریجانی، محمد صادق، « دین و ایدئولوژی»، کیهان سال، ویژة سال 1372.

مجتهد شبستری، محمد، تأملاتی در قرائت انسانی از دین، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1383.

مجتهد شبستری، محمد، نقدی بر قرائت رسمی از دین، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1379.

مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، الجامعة لدرر اخبار ائمة الأطهار ، دار احیاء التراث العربیة، 1403 ق.

مصباح یزدی، محمد تقی،  قلمرو دین، مجموعـه سخنرانی ها در کانون گفتمان دینی، موسسة پژوهشی امام خمینی.

مصباح یزدی، محمد تقی، حقوق و سیاست در قرآن، مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1377.

مطهری، مرتضی،  اسلام و مقتضیات زمان، جلد اول، صدرا، چاپ 14، اسفند 1377.

مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، جلد دوم، انتشارات صدرا، تیر 1386.

مطهری، مرتضی، خاتمیت، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، بهار 1370.

مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی(عج) از دیدگاه فلسفة تاریخ، صدرا، 1377.

مطهری، مرتضی،مجموعه آثار، نرم افزار مطهر 5/3.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دهم 1372.

نصری، عبدالله،  انتظار بشر از دین، بررسی دیدگاه ها در دین شناسی معاصر، موسسة فرهنگی دانش و اندیشة معاصر، چاپ چهارم، تهران، 1385.

نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینة البحار، موسسة نشر جامعة مدرسین، دورة 10 جلدی، 1419 ق.

مهدی زادگان، داوود، نقد قرائت ایدئولوژیک از اسلام، تهران مؤسسة فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1384.