طبقات اجتماعی در نظرگاه خواجه نصیرالدین طوسی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 4، دوره 42، شماره 2 - شماره پیاپی 85، بهمن 1389، صفحه 92-116   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v42i2.11259

نویسنده

سید ابوالفضل رضوی^*

چکیده

خواجه نصیرالدین طوسی از جمله بزرگ‌ترین اندیشمندان قرون میانه است که در زمینه علم و ادب جایگاه رفیعی داشته و از شهرت جهانی برخوردار است. نصیرالدین طوسی تنها به علم و اندیشه اکتفا نمی کرد و در سیاست عملی نیز دخیل بود. دو دهه آخر حیات خواجه نصیر در دستگاه ایلخانان، دوران فعالیت علمی و عملی خواجه بود و در مهار رفتار مغو‌‌ل‌ها و احیای فرهنگی ایران نقش مؤثری داشت. شخصیت متساهل و مدارای اعتقادی خواجه که زمینه های فعالیت او را با اندیشمندان سایر اقوام و ملل هموار می‌کرد نیز در موفقیت و ارتقای موقعیت او سهم زیادی داشت. خواجه نصیر دانشمندی جامع الاطراف بود و در زمینه دانش‌های مختلف، از جمله حکمت نظری و عملی خبرگی تام داشت. نصیرالدین طوسی در حکمت عملی، وجوه مختلف ساختار حیات اجتماعی را بررسی کرده و در ذیل حکمت مدنی به طبقات اجتماعی و جایگاه آن‌ها در اجتماع پرداخته است. در میان فلاسفه و اندیشمندان مسلمان دوران میانه، خواجه نصیرالدین طوسی کامل ترین دیدگاه را نسبت به مقوله عدل داشته و با در نظر داشتن وجوه نظری و عملیِ مفهوم عدل، به طبقات اجتماعی و جایگاه آن‌ها در دوران میانه پرداخته است. به ظن نگارنده جایگاه عدل در اندیشه‌های ایرانشهری و مهم‌تر از آن تأکید مبانی اسلامی و به ویژه تشیع بر این مقوله موجب نگاه خاص خواجه نصیر به طبقات اجتماعی و جایگاه آن‌ها در جامعه (از منظر حکمت عملی) شده است. این مقاله پس از مختصر نگاهی به جامعه و حکومت در عصر خواجه نصیر، به جایگاه و کارکرد فرهنگی او پرداخته و سپس ساخت طبقاتی را در نظرگاه وی بررسی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

طبقات اجتماعی؛ حکمت مدنی؛ ایلخانان؛ خواجه نصیرالدین طوسی

مراجع

- مدرسی زنجانی، محمد؛ «نصیحت‌نامه خواجه نصیر به آباقا»، در: سرگذشت و عقاید فلسفی خواجه نصیر طوسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1335.

- ابراهیمی دینانی، غلامحسین؛ نصیرالدین طوسی فیلسوف گفتگو، تهران: نشر کتاب هرمس، 1386.

- ابن اخوه، محمد بن احمد قرشی؛ معالم القربة فی احکام الحسبة، ترجمه جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.

- ابن طباطبا، محمد بن علی (ابن طقطقی)؛ تاریخ فخری، ترجمه محمد وحید گلپایگانی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.

- ابن فوطی، کمال الدین ابی الفضل عبد الرزاق؛ الحوادث الجامعة والتجارب النافعة فی المائة الثامنة، بیروت: دارالفکر الحدیث، 1987 م.

- ارسطو؛ اخلاق نیکوماخوس، ترجمه محمد حسن لطفی تبریزی، تهران: انتشارات طرح نو، 1378.

- براون، ادوارد؛ تاریخ ادبیات ایران، از فردوسی تا سعدی، نیمه دوم، ترجمه فتح‌الله مجتبایی، تهران: انتشارات مروارید، 1373.

- تاریخ شاهی قراختائیان، به اهتمام و تصحیح محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، 2535 ش.

- جعفری، محمد تقی؛ تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال الدین محمد بلخی، تهران: انتشارات اسلامی، 1373.

- جواد، مصطفی؛ «اهتمام نصیرالدین به احیاء الثقافه الاسلامیه ایام المغول»، در: یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: دانشگاه تهران، 1336.

- رشید الدین فضل‌الله همدانی؛ جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، تهران: انتشارات اقبال، 1362.

- زاکانی، عبید؛ منتخب الطائف، برلین: چاپخانه کاویانی، 1343.

- صاییلی، آیدین؛ «خواجه نصیر و رصدخانه مراغه»، در: یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: دانشگاه تهران، 1336.

- صبحی مهتدی، «شرح حال و زندگی خواجه نصیر»، در: یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: دانشگاه تهران، 1336.

- صفا، ذبیح‌الله؛ «تحریرات خواجه نصیر الدین طوسی»، در: یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی، تهران: دانشگاه تهران، 1336.

- طوسی، خواجه نصیر الدین؛ اخلاق ناصری، تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی - علیرضا حیدری، تهران: انتشارات خوارزمی، 1364.

- مدرس زنجانی محمد؛ سرگذشت و عقاید فلسفی نصیر الدین طوسی (بانضمام بعضی از رسائل و - مکاتبات وی)، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1335.

- مطهری، مرتضی؛ بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی، تهران: انتشارات حکمت، 1403.

- مولوی، جلال الدین محمد؛ مثنوی، مقدمه و تحلیل و تعلیق محمد استعلامی، تهران: انتشارات سخن، 1379.

- نعمه، عبدالله؛ فلاسفه شیعه، ترجمه سید جعفر غصبان، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1367.