ارزیابی عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری محوطه‌های باستانی- تاریخی (رویکرد فازی)

تاریخ و فرهنگ

مقاله 1، دوره 49، شماره 2 - شماره پیاپی 99، آذر 1396، صفحه 9-32   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhc.v49i2.73024

نویسندگان

حمید ضرغام بروجنی^{* 1}؛ فاطمه عزیزی²

¹دانشگاه علامه طباطبائی

²علامه طباطبائی

چکیده

میراث فرهنگی از مهم‌ترین منابع پایهٔ گردشگری و زمینه‌ساز انواع دیگر این صنعت است. از میان این میراث، محوطه‌های باستانی و تاریخی رایج‌ترین منبع هستند. پژوهش کنونی به مدد شناسایی عوامل مؤثر بر توسعهٔ این نوع گردشگری و اولویت‌بندی این عوامل بر اساس روش بهینه‌سازی چندمعیاره و راه‌حل توافقی فازی، در پی ارائه راهکارهایی جهت توسعهٔ گردشگری محوطه‌های باستانی و تاریخی است. این پژوهش با روشی توصیفی ابتدا به بررسی ادبیات تحقیق می‌پردازد و سپس بر مبنای روشهای دلفی فازی و روش VIKOR فازی، عوامل مؤثر بر توسعه گردشگری این محوطه‌ها را بررسی و اولویت‌بندی کرده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که «مشارکت بخش خصوصی و دولتی»، «وضعیت زیرساخت‌های محوطه‌های تاریخی»، «آموزش مردم محلی در مورد اهمیت محوطه‌های تاریخی»، «پژوهش مستمر در زمینه محوطه‌های تاریخی» و «پایش مداوم آنها»، به ترتیب پنج عامل اصلی مؤثر بر توسعه گردشگری محوطه‌های تاریخی هستند.

کلیدواژه‌ها

محوطه‌های باستانی؛ روش دلفی فازی؛ راه‌حل توافقی (VIKOR) فازی؛ بهینه‌سازی چند معیاره

مراجع

ادوارد اینسکیپ، برنامه‌ریزی گردشگری رویکردی یکپارچه و پایدار به برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، ترجمه محمود حسن‌پور و داغستانی، محمد، چاپ دوم، انتشارات مهکامه، تهران، 1392.

افخمی، بهروز، مقدمه‌ای بر ارتباط باستان‌شناسی و گردشگری فرهنگی، پژوهشگاه میراث فرهنگی، تهران، 1386.

آزادخانی، پاکزاد و فتحی، آمنه، «بررسی نقش میراث فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری در توسعه گردشگری (نمونه موردی شهرستان گیلانغرب)»، همایش بین‌المللی جغرافیا و توسعه پایدار، 1394.

باورساد، مرضیه و انصاری، مجتبی، «مدیریت و توسعه پایدار منظر فرهنگی چشمه علی ری»، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره هجدهم، شماره 3، 1395، 223-235.

پوریوسف‌زاده، سارا، بمانیان، محمدرضا و انصاری، مجتبی، «معیارهای مرمت منظر محوطه‌های تاریخی و طبیعی با تأکید بر محوطه بیستون کرمانشاه»، باغ نظر، سال نهم، شماره 22، 1391، 35-44.

توحیدی، فائق، آشنایی با میراث فرهنگی آموزش عمومی، چاپ دوم، سبحان نور، تهران، 1388.

تیموثی، دالن جی، میراث فرهنگی و گردشگری، ترجمه پورفرج، اکبر، آشتیانی، طاهره، هاشم‌زاده، ژاله و اکبری، منا، مهربان نشر، تهران، 1394.

جعفری صمیمی، احمد و خبره، شیما، «اثر گردشگری بر توسعه انسانی»، مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، سال دوم، شماره 7، 1392، 11-24.

حسین‌زاده دلیر، کریم، پورمحمدی، محمد رضا و مدادی، صمد، «ارزیابی پراکنش فضاهای گردشگری تاریخی- فرهنگی و خدمات جانبی آن در شهر تبریز»، نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی، دوره 16، شماره 41، 1391، 67-94.

ذال، محمد حسین، «واکاوی ظرفیت‌های توسعه گردشگری میراث فرهنگی در روستای باستانی میمند»، انجمن جغرافیای ایران، سال چهاردهم، شماره 49، 1395، 133-151.

رضایی، مهسا، بررسی ارتباط بین مدیریت مقصد سایت‌های میراث جهانی یونسکو و توسعه گردشگری (مطالعه موردی، کاخ گلستان)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان، 1394.

شاهورانی، سودابه، سیاست جنایی جمهوری اسلامی ایران در مبارزه با جرم کاوش و حفاری غیرمجاز در محوطه‌های تاریخی و باستانی با تأکید بر راهکارهای پیشگیری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، 1393.

شورمیج، رمضانعلی و شوشتری، مژده، «شناخت توان‌ها و محدودیت‌های گردشگری تاریخی در شهرستان قزوین با استفاده از مدل SWOT»، اولین همایش ملی گردشگری، درآمد و فرصت، همدان، 1393.

شیرازیان، رضا، جذابیت در بناها و محوطه‌های تاریخی، دستان، 1392.

صالحی پور، محمدرضا، مدیریت گردشگری میراث فرهنگی (راهنمای عمل)، چهار باغ، اصفهان، 1394.

ضرغام بروجنی، حمید و بهشتی، سید محمد، «سهم میراث فرهنگی در توسعه پایدار گردشگری جمهوری اسلامی ایران»، نخستین همایش ملی میراث فرهنگی و توسعه پایدار، 1394.

طیبی، کمیل، بابکی، روح‌الله، جباری، امیر، «بررسی رابطه توسعه گردشگری و رشد اقتصادی در ایران (1383-1338)»، پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، شماره 26، 1386، 110-83.

حسینی، سیدعلی و محمدی، جلیل، «تحلیل قابلیت‌ها و تنگناهای گردشگری سلطانیه به منظور برنامه‌ریزی راهبردی با استفاده از الگوی تحلیلی سوات»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات اجتماعی گردشگری، دوره 1، شماره 1، 1391، 35-49.

Andrades, L., & Dimanche, F, “Destination competitiveness and tourism development in Russia: Issues and challenges”, Tourism Management, 62, 2017, 360-376.

Arasli, H., & Baradarani, S, “European Tourist Perspective on Destination Satisfaction in Jordan’s industries”, Procedia-Social and Behavioral Science, 109, 2014, 1416-1425.

Bazzazi, A. A., Osanloo, M., & Karimi, B, “Deriving preference order of open pit mines equipment through MADM methods: Application of modified VIKOR method”, Expert Systems with Applications, 38(3), 2011, 2550-2556.

Chen, L. Y., & Wang, T. C, “Optimizing partners’ choice in IS/IT outsourcing projects: The strategic decision of fuzzy VIKOR”, International Journal of Production Economics, 120(1), 2009, 233-242.

Chen, M. K., & Wang, S. C, “The use of a hybrid fuzzy-Delphi-AHP approach to develop global business intelligence for information service firms”, Expert Systems with Applications, 37(11), 2010, 7394-7407.

Cheng, C-H., & Lin, Y, “Evaluating the best main battle tank using fuzzy decision theory with linguistic criteria evaluation European”, Journal of Operational Research, 142, 2002, 147-186.

Devi, K, “Extension of VIKOR method in intuitionistic fuzzy environment for robot selection”, Expert Systems with Applications, 38(11), 2011, 14163-14168.

Garrod, B., & Fyall, A, “Managing heritage tourism”, Annals of tourism research, 27(3), 2000, 682-708.

Ghanem, M. M., & Saad, S. K, “Enhancing sustainable heritage tourism in Egypt: challenges and framework of action”, Journal of Heritage Tourism, 10(4), 2015, 357-377.

Gilmore, A., Carson, D., & Ascenção, M, “Sustainable tourism marketing at a World Heritage site”, Journal of Strategic Marketing, 15(2-3), 2007, 253-264.

Gündüz, E. L. I. F., & Erdem, R. A. H. M. I, “The perceived impacts of tourism development at cultural heritage sites–Mardin Sample”, In The 14th International Planning History Society Conference, 2010, 12-15.

Han, D. I, The development of a quality function deployment (QFD) model for the implementation of a mobile augmented reality (AR) tourism application in the context of urban heritage tourism (Doctoral dissertation, Manchester Metropolitan University), 2016.

Hanafiah, M. H., Jamaluddin, M. R., & Zulkifly, M. I, “Local community attitude and support towards tourism development in Tioman Island, Malaysia”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 105, 2013, 792-800.

Huh, J., Uysal, M., & McCleary, K, “Cultural/heritage destinations: Tourist satisfaction and market segmentation”, Journal of Hospitality & Leisure Marketing, 14(3), 2006, 81-99.

Ismagilova, G., Safiullin, L., & Gafurov, I, “Using Historical Heritage as a Factor in Tourism Development”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 188, 2015, 157-162.

Jimura, T, “World heritage site management: A case study of sacred sites and pilgrimage routes in the Kii mountain range”, Journal of Heritage Tourism, 11(4), 2016, 382-394.

Jolliffe, L., & Smith, R, “Heritage, tourism and museums: the case of the North Atlantic islands of Skye, Scotland and Prince Edward Island, Canada”, International Journal of Heritage Studies, 7(2), 2001, 149-172.

Joukowsky, M, A complete manual of field archaeology. Tools and techniques of field work for archaeologists. Prentice-Hall, Inc, 1980.

Kardaras, D. K., Karakostas, B., & Mamakou, X. J, “Content presentation personalisation and media adaptation in tourism web sites using Fuzzy Delphi Method and Fuzzy Cognitive Maps”, Expert Systems with Applications, 40(6), 2013, 2331-2342.

Kong, W. H, Development of a structural model for quality cultural heritage tourism, 2010.

Kruger, C, Heritage resource management in South Africa: a case study of the Voortrekker Monument Heritage Site, Pretoria (Doctoral dissertation), 2006.

Lee, H. T., Chen, S. H., & Kang, H. Y, “Multicriteria scheduling using fuzzy theory and tabu search”, International journal of production research, 40(5), 2002, 1221-1234.

Li, Y., & Hunter, C, “Community involvement for sustainable heritage tourism: a conceptual model”, Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development, 5(3), 2015, 248-262.

Li, Y., & Lo, L. B. R, “Opportunities and constraints of heritage tourism in Hong Kong's changing cultural landscape”, Tourism and Hospitality Research, 5(4), 2005, 322-345.

Mabulla, A. Z, “Strategy for cultural heritage management (CHM) in Africa: A case study”, African Archaeological Review, 17(4), 2000, 211-233.

Madden, M., & Shipley, R, “An analysis of the literature at the nexus of heritage, tourism, and local economic development”, Journal of Heritage Tourism, 7(2), 2012, 103-112.

Mahjouri, M., Ishak, M. B., Torabian, A., Manaf, L. A., & Halimoon, N, “The application of a hybrid model for identifying and ranking indicators for assessing the sustainability of wastewater treatment systems”, Sustainable Production and Consumption, 10, 2017, 21-37.

Mauron, A, The traditions as tourism product: analysis of the case of Dubai. Field Economy & Services, tourism industry, 2011.

McCluskey, P., & McCluskey, P, Shark Bay World Heritage Property: Strategic Plan 2008-2020. Department of Environment and Conservation, 2008.

Millar, S, “Heritage management for heritage tourism”, Tourism Management, 10(1), 1989, 9-14.

National Department of Tourism, Final draft national heritage and cultural tourism strategy, 2011.

Nemaheni, T. I, A cultural heritage resource management plan for Thulamela heritage site (Doctoral dissertation), 2006.

Northamptonshire County Council, Northamptonshire Heritage Strategy, 2016.

Nkwanyana, M. S. (2012). The potential of cultural heritage tourism as a driver of rural development in the Zululand district municipality (Doctoral dissertation, University of Zululand).

Palumbo, G, Threats and Challenges to the Archaeological Heritage in the Mediterranean. In Management planning for archaeological sites. Proceedings (pp. p-3). GCI, 2002.

Passaic County Department of Planning and Economic Development, The Heritage Tourism Element of the Passaic County Master Plan, 2013.

Ramsey, D., & Everitt, J, “If you dig it, they will come!: Archaeology heritage sites and tourism development in Belize, Central America”, Tourism Management, 29(5), 2008, 909-916.

Sariisik, M., Turkay, O., & Akova, O, “How to manage yacht tourism in Turkey: A swot analysis and related strategies”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 24, 2011, 1014-1025.

Steyn, T, The strategic role of cultural and heritage tourism in the context of a mega-event: the case of the 2010 Soccer World Cup (Doctoral dissertation), 2011.

Surugiu, M. R., & Surugiu, C, “Heritage tourism entrepreneurship and social media: opportunities and challenges”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 188, 2015, 74-81.

Trinh, T. T., & Ryan, C, “Visitors to Heritage Sites: Motives and Involvement—A Model and Textual Analysis”, Journal of Travel Research, 56(1), 2017, 67-80.

UNESCO, Heritage tourism in East Nusa Tenggara: contributing to the Millennium Development Goals, UNESCO Office Jakarta, Indonesia, 2009.

Utkin, L, Multi-criteria decision making with a special type of information about importance of groups of criteria. In Proc. 6th Int. Symp. on Imprecise Probabilities: Theories and Applications (pp. 411-420), 2009.

Van der Merwe, C. D, “The limits of urban heritage tourism in South Africa: the case of Constitution Hill, Johannesburg”, In Urban Forum, 24(4), 2013, 573-588.

Wang, Y. J., Wu, C., & Yuan, J, “Exploring visitors' experiences and intention to revisit a heritage destination: The case for Lukang, Taiwan”, Journal of Quality Assurance in Hospitality & Tourism, 11(3), 2010, 162-178.

Wang, Z., Yang, Z., Wall, G., Xu, X., Han, F., Du, X., & Liu, Q, “Is it better for a tourist destination to be a World Heritage Site? Visitors’ perspectives on the inscription of Kanas on the World Heritage List in China”, Journal for Nature Conservation, 23, 2015, 19-26.

Zhang, J, “Evaluating regional low-carbon tourism strategies using the fuzzy Delphi-analytic network process approach”, Journal of Cleaner Production, 141, 2017, 409-419.