ساخت افعال گویش مزینانی: پلی از پهلوی به فارسی معاصر

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 8، شماره 14، آذر 1395، صفحه 141-162   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v8i14.44207

نویسنده

ابوالفضل مزینانی^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این تحقیق با رویکردی توصیفی انتقادی و هدف ثبت و ضبط ویژگی‌های ساختواژی ـ باستانی افعال گویش فارسی مزینانی (سبزوار- خراسان رضوی) صورت گرفت. در این بررسی، ساختمان درونی افعال حال ساده و وجه التزامی آن، ماضی ساده، ماضی نقلی، منشأ و حضور «است» در صیغگان آن و نیز آیندۀ ساده توصیف شده و در برخی موارد با نظیر خود در زبان فارسی میانه مقایسه گشت و این نتایج حاصل شد: الف) شناسه‌های فاعلی این گویش همبستگی بیشتری با نظیر خود در فارسی میانه نشان می دهند تا فارسی معیار؛ ب) ساخت ماضی ساده نیز به دو شیوه، یکسان با معیار و متفاوت با آن، به چشم می خورد؛ ج) ساخت ماضی نقلی امروز، هم در این گویش و هم در معیار، بازمانده ی تلفیقی از دو سازوکار نقلی سازی در دوره ی میانه تلقی و ساختار درونی آن به صورت «صفت مفعولی + تکواژ نمود ماضی نقلی + شناسۀ فاعلی» قلمداد شد؛ د) در مجموع، رفتارهای دوگانه ی پیش گفته و نتایج مذکور یادآور «فرضیه ی اکتساب دوگانه» هاوکینز بوده و حاکی از حالت بینابین این گویش در مقایسه با فارسی معاصر و میانه است. مضافاَ، رد پایی نیز از نظام مطابقه‌ای ارگتیو دیده شده که صرفاَ با یک فعل، اما، هم در زمان حال و هم گذشته، تولید می شوند.

کلیدواژه‌ها

ساخت فعل؛ ماضی نقلی؛ نظام ارگاتیو؛ اکتساب دوگانه؛ فارسی میانه

مراجع

ابوالقاسمی، م. (1380). تاریخ زبان فارسی، تهران:انتشارات سمت.

اسلامی، م. (1381). ساخت ماضی نقلی در زبان فارسی: بررسی مجدد نخستین همایش ملی ایران‌شناسی، بنیاد ایران‌شناسی، تهران، ایران .

آموزگار، ژ. و تفضلی، ا.(1375). زبان پهلوی: ادبیات و دستور آن، تهران: انتشارات معین.

الداغی، آ. (1389). ساختار افعال ماضی در گویش سبزواری، ادبیات و زبان‌ها: گویش شناسی، صص 39 – 44.

دبیرمقدم، م. (1392)، رده‌شناسی زبان‌های ایرانی، 2 جلد، تهران:انتشارات سمت.

رضایی باغ بیدی،ح. (1385). راهنمای زبان پارتی. تهران: انتشارات ققنوس

رضایی کیشه خاله، م. و غیوری، م.(1391). ‌نوعی خاص از ماضی نقلی در شاهنامه فردوسی، ادبیات و زبانها، فنون ادبی، ش 6، صص 12-1.

ستوده، م. (1362). تصحیح حدودالعالم من المغرب الی المشرق، تهران: زبان و فرهنگ ایران.

شریفی، ش. و زمردیان، ر. (1387). نظام مطابقه در گویش کاخکی، نامه فرهنگستان: گویش شناسی، د 5، ش 1، صص 2 – 18 .

شکری،گ.(1379). ماضی نقلی در گویش های مازندران و گیلان، نامه فرهنگستان، ش 16، صص 59 - .69

قریب، ب. (1383). گذشته نقلی و بعید در سغدی و شباهت‌های آنها با برخی از گویش‌های ایرانی، ترجمه میترا فریدی. ادبیات و زبانها. صص 54 - 65 .

کلباسی، ا. (1383). گذشته نقلی در لهجه‌ها و گویش‌های ایرانی، ادبیات و زبان‌ها: گویش شناسی، ش 2، صص 66 – 89.

مزینانی، ا. (1387). بررسی پی‌بست‌های ضمیری گویش مزینانی در قیاس با فارسی میانه، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

مزینانی، ا. و شریفی، ش.(1394). بررسی نظام واژه‌بستی ضمیری در تاریخ زبان فارسی و علل تحول آن ، دوماه نامه جستارهای زبانی،دوره 6، شماره4، صص 275-295.

مزینانی، ا. و کرد کامبوزیا ، ع. و گلفام، ا.(1392). پی‌بست‌های ضمیری فارسی میانه و ظهور ضمیرگذاری تکراری در این زبان، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی بررسی واژه‌بست‌ها در زبان‌های ایرانی، به کوشش دکتر محمد راسخ مهند صص 99 – 121.

مشکوة الدینی، م. (1379). توصیف و آموزش زبان فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد

مفیدی، ر. (1386). تحول نظام واژه‌بستی در فارسی میانه و نو، مجله‌ دستور، جلدسوم، بهمن 1386، صص133 تا 153.

نغزگوی کهن، م. (1392).‌ تغییرات نقشی «بـ» در فارسی نو از منظر دستوری شدگی، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی بررسی واژه‌بست‌ها در زبان‌های ایرانی، به کوشش دکتر محمد راسخ مهند. صص 37- 59.

Brunner, C.J. (1977). A Syntax of Western Middle Iranian Languages, Caravan books, Delmar, New York.

Bybee, J.; Perkins, R. and Paglucia, W. (1994), the evolution of grammar: tense, aspect, and modality in the languages of the world. Chicago: Chicago University Press.

Croft, William (1995), “Modern Syntactic Typology”, Approaches to language typology: past and present, ed. Masayoshi Shibatani and Theodora Bynon, 85 – 143. Oxford: oxford University Press.

Hawkins, J. A. (1983), Word order universals, New York: Academic Press, INC.

Roberts, I. (2007). Diachronic Syntax, New York: Oxford University Press