بررسی فعالیت‌های تکتونیکی بر ژئومتری رودخانه (مطالعه موردی: رودخانه خرتوت از حوزه آبخیز اترک)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 9، اردیبهشت 1393، صفحه 51-73   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v3i1.25413

نویسندگان

زهرا گوهری^{* 1}؛ محمد تاج بخش²؛ محبوبه سربازی³؛ سید ناصر نعیمی قصابیان⁴

¹مشاور مجدآب شرق

²دانشگاه بیرجند

³دانشگاه تهران

⁴مشهد سازمان زمین شناسی

چکیده

مطالعه سیستم‌های رودخانه‌ای در ارتباط با جنبه‌های مختلف محیط طبیعی شامل هیدرولوژی، هیدرولیک، فرآیندهای فرسایش و رسوب‌گذاری و همچنین شکل کانال‌های رودخانه‌ای است. برای درک صحیح از شرایط طبیعی رودخانه، استفاده از مدل‌های مفهومی و پردازش تئوری، یک ضرورت محسوب می‌شود. در این تحقیق مدل هیدرولیکی HEC-RAS از طریق الحاقیه HEC-Geo-Ras جهت بررسی خصوصیات هندسی و هیدرولیکی رودخانه خرتوت واقع در استان خراسان شمالی مورد استفاده قرار گرفت. پس از اجرای مدل، تجزیه و تحلیل نتایج خروجی از مدل برای دبی با دوره بازگشت 25 ساله، برای 25 بازه که 10 بازه آن محل تلاقی گسل‌ها و 15 بازه محل اتصال شاخه‌های فرعی به رودخانه اصلی بوده، انجام شده است. بهترین معادله از روابط رگرسیونی که دارای کمترین خطای استاندارد و ضریب تشخیص بالاتر بود، انتخاب گردید. از طرفی جهت بررسی تأثیر فعالیت‌های تکتونیکی بر مشخصات هندسی و هیدرولیکی رودخانه، از تحلیل مورفومتری و شاخص نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (Vf) استفاده شده که این شاخص فعالیت‌های تکتونیکی را در 4 طبقه، فعالیت کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد نشان می‌دهد. در برخی مقاطع وجود گسل‌ها سبب افزایش عمق، عرض، شیب و شعاع هیدرولیکی و در بعضی مقاطع سبب کاهش این پارامترها شده است. نتایج نشان می د هد که فعالیت تکتونیکی در طول بازه سبب فروافتادگی یا برخاستگی کف بستر رودخانه می‌شود که تأثیر بسزایی در تغییر وضعیت ژئومتری رودخانه دارد.

کلیدواژه‌ها

ژئومتری؛ شاخص‌های مورفومتری؛ خصوصیات هیدرولیکی؛ تکتونیک

مراجع

بیاتی خطیبی، مریم و دیگران؛ 1384. تعیین مراحل تحول ژئومورفولوژیکی دره‌های نواحی کوهستانی با روش کلاسیک و ریاضی مطالعه موردی یازده حوزه و دره اصلی توده کوهستانی سهند. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای. ص 110-85

تلوری، عبدالرسول؛ 1383. اصول مقدماتی مهندسی و ساماندهی رودخانه. پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری.

کرمی، فریبا؛ 1388. ارزیابی ژئومورفیک فعالیت‌های تکتونیکی در حوزه زهکشی سعیدآباد چای. مجله پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی، شماره 69، ص 82-67.

گزارش کاکلی؛ 1383. سازمان زمین‌شناسی ایران.

Baiaty, M., Heydarzadegan, p., 2005. Determination the Geomorphological evaluation of mountain valleys classical and mathematical method (case study: 11 watersheds in Sahand area).

Bishop, P., Hoey, T. B., Jansen, J. D., and Artza, I. L., 2005. Knick point recession rateand catchment area: the case of uplifted rivers in Eastern Scotland. Earth SurfaceProcess Landform 30,767-778.

El Handouni, R., Irigaray, C., Fernandez,T., Chacon, J., Keller E.A., 2008. "Assessmentof relative active tectonic, South west border of the Sierra Nevada (Southern Spain)",Geomorphology 96, 150-173.

Erosion and Hydraulic report., 1390. Pazhohab-e- Shargh Consultancy.

Frankel, K. L., 2002. Quantitative topographic differences between erosional exhumedand tectonically active mountain fronts: Implications for late-Cenozoic evolutionof the southern Rocky Mountains, M. S thesis, Lehigh University. 144 p.

Guarnieri, p.,Pirrotta, c., 2008. The response of drainage basins to the late quaternary tectonics in the Sicilian side of the Messina strait (NE Sicily), Geomorphology 95, 260-273.

Kakoly Report., 2004. Geological Survey Of Iran.

Karami, F., 2009. Geomorphic assessment of tectonic activity in Saeed abad basin. Physical Geography Research Quaterly, No69,PP.67-82.

Keller, E.A., and Pinter, N., 1996. Active Tectonics Prentice Hall Inc. Englewood Cliffs, Published by New Jersey.338.

Keller, E.A., 1986. Investigation of active tectonics: use of surficial Earth processes,

In: Wallace, R.E. (Ed.), Active Tectonics, Studies in Geophysics, National Academy Press,Washington, DC136-147.

Milhous, R.T., Updike, M.A., Schneider, D.M., 1989. Physical Habitat Simulation System Reference Manual-Version II. US Fish and Wildlife Service, Fort Collins, Colorado, USA.Palmer, M.A., Hakenkamp, C.C., Nelson-Baker, K., 1997. Ecological heterogeneity in streams: why variance matters. Journal of the North American Benthological Society 161 (1),189–202.

Park, C.C., 1977. World-wide variations in hydraulic geometry exponents of stream channels: an analysis and some observations. Journal of Hydrology 33, 133–146.

Radoane. M, Radoane.N, and Damitriu. D., 2003. Geomorphological evolution of longitudinalriver profile in the Carpathians, Geomorphology, Vol. 50: 293-306.

Richards, K.S., 1982. Rivers, Form and Process in AlluvialChannels. Methuen, New York, USA.

Singh, K.P., McConkey, S., 1989. Hydraulic geometry of streams and stream habitat assessment.Journal of Water ResourcesPlanning and Management 115 (5), 583–597.

Tajbakhsh, m., 2009, TECTONO-GEOMORPHIC AND CLIMATIC CONTROLSON EROSION IN LESSER HIMALAYA (SIKKIM AND GARHWAL), PhD Thesis, University of Delhi.

Telvary, A., 2004. Introduction of River engineering, Soil conservation watershed management research institute.

Ziaee, H., 2001. Watershed management engineering, Publication of Astane Quds Razavi.