بررسی دیدگاه علامه طباطبایی در باب علم

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 7، دوره 42، شماره 2 - شماره پیاپی 85، بهمن 1389، صفحه 196-220   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v42i2.11265

نویسندگان

رحمت‌الله کریم‌زاده^* ؛ رضا اکبریان

چکیده

مرحوم علامه علم را یک امر وجودی می‌داند و در این جهت با صدرالمتألهین موافق است و می‌گوید علم عبارت است از حضور شئ برای یک شئ، به این بیان که حصول علم برای عالِم عبارت است از حصول یک امر بالفعل که فعلیت محض است؛ زیرا وجداناً می‌یابیم که صورت علمی قوة تبدیل شدن به صورت دیگر را ندارد. صورت‌های حسی و خیالی و عقلی جوهرهای مجرد مثالی و عقلی هستند که در عالم مثال و عقل وجود دارند و نفس با مرتبه مثالی و عقلی خود در آن موجود است. صورت علمی، مجرد از ماده و قوه است و با وجود خارجی خود نزد مدرِک حاضر است. علم حصولی در واقع یک اعتبار عقلی است که از معلوم حضوری به دست آمده است.
اتحاد عاقل و عقل و معقول نیز در نزد علامه به این معنا است که نفس سعة وجودی پیدا می‌کند و حقیقت عقلی می‌شود و حقایق عقلی را شهود می‌کند، نه این که با آن‌ها متحد شود. این با ملاصدرا فرق دارد. صدرا می‌گوید: اول صورت معقوله پیدا می‌شود و این صورت معقوله هم عقل بالفعل و هم معقول بالفعل و هم عاقل بالفعل است. ولی علامه می‌گوید: اول علم اشراقی به حقیقت عقلی پیدا می‌شود بعد صورت معقوله؛ یعنی علم حصولی متفرع بر علم حضوری است.

کلیدواژه‌ها

علم حصولی؛ علم حضوری؛ علامه طباطبایی؛ ملاصدرا؛ اتحاد عقل و عاقل و معقول؛ مطابقت

مراجع

- ابن سینا؛ الاشارات و التنبیهات، نشر البلاغه.

- ابن سینا؛ شرح الاشارات و التنبیهات المحقق الطوسی، نشر البلاغه.

- صدرالمتألهین؛ اسفار الاربعه، المکتبه المصطفوی.

- صدرالمتألهین؛ التصور و التصدیق، انتشارات بیدار.

- صدرالمتألهین؛ الشواهد الربوبیه، المرکز الجامعی للنشر.

-صدرالمتألهین؛ المشاعر، انتشارات طهوری.

-صدرالمتألهین؛ مفاتیح الغیب، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

- فیاض، صابری؛ علم و عالم و معلوم، مشهد: عروج اندیشه.

- طباطبایی، محمد حسین؛ بدایة الحکمة.

-طباطبایی، محمد حسین؛ نهایة الحکمة، مؤسسة النشر الاسلامی.

-طباطبایی، محمد حسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم.

- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، انتشارات صدرا.