بررسی معنایی پسوند -ه در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 2، دوره 8، شماره 15، بهمن 1395، صفحه 1-26   

نوع مقاله: علمی - پژ‍وهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lj.v8i15.42670

نویسندگان

عباسعلی آهنگر¹؛ ابراهیم مرادی^{* 2}

¹سیستان و بلوچستان

²دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

این مقاله نقش معنایی پسوند -ه را در چارچوب نظریۀ معنایی لیبر (2004، 2009) بررسی می‌کند. این نظریه با استفاده از هفت مشخّصۀ معنایی و یک اصل (اصل هم‌نمایگی)، نقش معنایی عناصر واژی و عملکرد آنها را در فرایندهای ترکیب، اشتقاق و تغییر مقوله بررسی و برای هر عنصر واژی حتّی وندها، یک اسکلت معنایی و یک بدنۀ معنایی ارائه می‌کند. هدف این نوشتار بررسی نقش/نقش های معنایی پسوند –ه در زبان فارسی و دلیل/دلایل چندمعنایی بودن آن است. برای دستیابی به این اهداف، نخست دیدگاه های مطرح شده در پژوهش های پیشین دربارۀ این وند مرورشد؛ سپس داده های گردآوری شده از اینترنت و دیگر منابع، برپایۀ نظریۀ لیبر تحلیل گردید. دستاورد بررسی پسوند -ه برپایۀ این نظریه این که است این وند دست کم دارای سه اسکلت معنایی است: اسم عینی ساز، اسم معنی ساز دارای مفهوم رویداد/فرایند و صفت ساز. اسم فاعل-محور، مفعول-محور، اسم ابزار، مکان و نظایر آن بر اثر گسترش نقش معنایی اسم عینی ساز یا عملکرد متفاوت اصل هم نمایگی در پیوند دادن موضوع وند با موضوع های پایه به دست-می آید.

کلیدواژه‌ها

نظریۀ معنایی لیبر؛ مشخّصۀ معنایی؛ اصل هم‌نمایه‌سازی؛ زبان فارسی؛ پسوند –ه

مراجع

الف- فارسی

اسلامی، محرم.(1383). «ساخت ماضی نقلی در زبان فارسی: بررسی مجدد». جشن‌نامۀ دکتر یدالله ثمره - پژوهش‌های زبان‌شناسی ایرانی. امید طبیب‌زاده و محمد راسخ مهند، همدان: انتشارات دانشگاه بوعلی سینا

انوری، حسن و یوسف عالی. (1391). دستور زبان فارسی 1. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

دبیرمقدّم، محمّد. (1384). «فعل مرکب در زبان فارسی». پژوهش‌های زبان‌شناختی فارسی (مجموعه مقالات). ص82-18. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

رفیعی، عادل.(1386). نگاهی به عملکرد معنایی پسوندهای اشتقاقی زبان فارسی. پایان‌نامۀ دکتری زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه علّامه طباطبائی. تهران.

رفیعی، عادل.(1387). «پسوندافزایی اشتقاقی در زبان فارسی». دستور (ویژه‌نامۀ فرهنگستان). جلد چهارم. شماره‌ پیاپی4. صص 69-105.

شریعت، محمّد جواد.(1372). دستور زبان فارسی (چاپ ششم). تهران: انتشارات اساطیر.

صادقی، علی اشرف. (1370). «شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی معاصر». نشر دانش( شماره‌‌های از خرداد و تیر 1370 تا آذر اسفند 1372).

طباطبایی، علاءالدین. (1376). فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی. چاپ اول.‌ تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

کریمی دوستان، غلامحسین، و دیگران. (1387). «بررسی نقش معنایی بعضی از وندها در زبان کردی». زبان و زبان شناسی. سال چهارم. شمارۀ دوم. پیاپی هشتم:51-35.

کریمی‌دوستان، غلامحسین و ابراهیم مرادی. (1390). «بررسی نقش معنایی پسوندهای -نده و -ار در زبان فارسی». پژوهش‌های زبانی (مجلۀ سابق دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران). دورۀ‌ 2. شماره 1. شمارۀ پیاپی 2: 101 تا 128.

کلباسی، ایران. (1380). ساخت اشتقاقی در فارسی امروز. تهران: پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

کشانی، خسرو. (1371). اشتقاق پسوندی در زبان فارسی. چاپ اول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

مرادی، ابراهیم.(1386). بررسی مشتقات فعل بسیط و فرایند‌های مربوط به آنها در گویش سورانی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد زبانشناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرّس.

ناتل‌ خانلری، پرویز. (1373). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: انتشارات توس.

ب- انگلیسی

Boij, Geert and Rochelle Lieber. (2004). “On the paradigmatic nature of affixal semantics in English and Dutch”. Linguistics 42:327- 57.

Lieber, Rochelle. (2004). Morphology and lexical semantics. Cambridge: Cambridge University Press.

Lieber, Rochelle. (2009). “A lexical semantic approach to compounding”. In: Rochelle Lieber & Pavol Stekauer (eds.), The Oxford handbook of compounding, Oxford: Oxford University Press, 78-104.

Copestake, Ann & Ted Briscoe. (1996). “Semi-productive polysemy and sense extension” In: James Pustejovsky & Branimir Boguraev (eds.), Lexical Semantics: The Problem of Polysemy. Oxford: Clarendon Press, 15-68.

Pustejovsky, James and Brad Boguraev. (1996). Introduction: Lexical semantics in context. In James Pustejovsky and Brad Boguraev, eds. Lexical Semantics: The problem of polysemy. Oxford: Clarendon Press, 1-14.

Schlücker, Barbara (2009). “Review: Morphology; Semantics: Lieber (2009)” in: http://linguistlist.org/issues/20/20-344.html, email: [e-mail].