درآمدی به تحلیل ها و رویکردهای اندیشمندان اسلامی در مساله جاودانگی انسان در عذاب اخروی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 43، شماره 1 - شماره پیاپی 86، خرداد 1390، صفحه 66-90   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v43i1.11268

نویسندگان

محمدرضا حاجی اسماعیلی^* ؛ مصطفی نصیری

چکیده

منازعه باورمندان به جاودانگی و عدم جاودانگی درعذاب، در استنادهای قرآنی، روائی، دلالتهای واژگانی، و در حوزه رویکرد عقلانی، درخور تامل است، به گونه ای که استنادهای قرآنی و دلالت های واژگانی باورمندان به جاودانگی در برابر مستندات قائلان به عدم جاودانگی از قوت و اعتبار بیشتری برخوردار بوده و روایات نیزناظر به هر دو دیدگاه می‌باشند، اما اثبات عقلانی تبدیل نوعی انسان دوزخی در آخرت به طبیعت ثانویه ای که جزء قوانین ثابت تکوینی است، همواره با پرسش هائی از جانب مخالفان جاودانگی در عذاب، مواجه گردیده است، نیز تلاش باورمندان به عدم خلود در رد جاودانگی، با استناد به استدلال های عقلانی مورد نظر ایشان، توان پاسخ‌گوئی به پرسش هائی از قبیل"عدم تناسب جرم و مجازات» را ندارد، زیرا درباره نظر جای‌گزین خود نیز صادق است. بنا براین نمی-توان از منظر عقلانی، به تبیین موضوع پرداخت. این مقاله بر آن است تا به بازخوانی مستندات قرآنی، روائی و نیز استدلال های عقلانی طرفین- باورمندان به جاودانگی و عدم جاودانگی انسان در عذاب اخروی – بپردازد.

کلیدواژه‌ها

خلود؛ بقاء؛ ابد؛ عقل؛ جاودانگی؛ رحمت؛ قسر

مراجع

آهنی، غلامحسین، اسرار آیات بعث، تهران، بنیاد قرآن، 1361

ابن فارس، ابی الحسن احمد، معجم مقائیس اللغه، عبد السلام محمد هارون، مصر، شرکه مکتبه و مطبعه مصطفی البابی الحلبی و اولاده، 1390 ق

ابن منظور، ابی الفضل جمال الدین محمد، لسان العرب، بیروت، دار الفکر، 1410 ق

جوهری، اسماعیل، الصحاح تاج اللغه و صحاح العربیه، مصر، دار الکتب العربی، بی تا

بهشتی، احمد، مساله خلود در عذاب و دیدگاه علامه طباطبائی، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش دینی، شماره 11، آبان 1384

جوادی آملی، عبدالله، معاد در قرآن، ج 5، قم، اسراء، 1381

خلیل، ابن احمد، کتاب العین، الدکتور مهدی المخزومی، الدکتور ابراهیم السامرائی، بی جا، دار مکتبه الهلال، بی تا

رازینی، علی، پژوهشی پیرامون مفردات قرآن، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1381

رازی، فخرالدین محمد، تفسیر کبیر، بیروت، دارالفکر، 1405 ق

راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن الکریم، صفوان عدنان داوودی، قم، طلیعه النور، 1427 ق

زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، عبدالعزیز مطر، دار الهدایه،1390ق

زمخشری، ابی القاسم محمد، اساس البلاغه، عبدالرحیم محمود، بی جا، دفتر تبلیغات اسلامی، بی تا

شانظری، جعفر، تحلیل عقلی جاودانگی در دوزخ (خلود) از منظر ملاصدرا و علامه طباطبائی، فصلنامه علمی پژوهشی انجمن معارف اسلامی ایران، سال دوم، شماره دوم، بهار 1385

صدر الدین شیرازی، محمد، شواهد الربوبیه، جواد مصلح، تهران، سروش، 1375

صدر الدین شیرازی، محمد، محمد، عرشیه، تهران، انتشارات مولی، 1362

طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، محمدباقر موسوی همدانی، قم، دار العلم، بی تا

طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، محمود عادل، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378

طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، بی جا، انتشارات اسلام، 1366

عادل سبزواری، محمود،  لغت­نامه قرآن کریم، تهران، نشر ثالث، 1383

فیومی، احمد، المصباح المنیر، مصر، مطبعه امیریه، 1912م

قرشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1352

کلینی رازی، محمد بن یعقوب، اصول من الکافی، ج 1 و 2، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1388 ق

مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاءالتراث العربی، 1403 ق

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360

مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، ج 6، قم، مدرسه الامام امیر المومنین، 1372

موسوی غروی، محمد جواد، چندگفتار، تهران، نشر نگارش، 1379