بررسی فقهی و حقوقی قصاص از طریق اهدای عضو

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 44، شماره 3 - شماره پیاپی 90، آذر 1391، صفحه 65-84   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.7427

نویسندگان

عبدالرضا جوان جعفری^{* 1}؛ سید محمدجواد ساداتی²

¹استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

قابلیت اجرای کیفر قصاص نفس از طریق اهدای عضو مقوله ای بدیع و در عین حال تأثیرگذار در پاسداری از موهبت سلامت و حیات انسانی می‌باشد.
مشروعیت بهره گیری از این شیوه نیازمند کاوش در آرا و اندیشه های فقهی است. مشهور فقهای امامیه بر این باورند که شیوه‌ی اجرای کیفر در قصاص نفس موضوعیت نداشته و مجازات باید به گونه ای اجرا گردد که کمترین میزان رنج را بر جانی تحمیل نماید. در مقابل؛ برخی دیگر از فقها بر این اعتقادند که برابری و مماثلت در کیفیات و شیوه‌ی اجرای کیفر با جنایت ارتکابی شرط است. به اعتقاد این دسته از فقها، تمامیت جسمانی قاتل، پس از ارتکاب جنایت در اختیار اولیای دم قرار گرفته و ایشان در اجرای قصاص نفس با توجه به خصوصیات جنایت ارتکابی از اختیار تام برخوردار می‌باشند.
با پذیرش دیدگاه مشهور، لزوم مماثلت در کیفیت مجازات و جنایت ارتکابی منتفی گردیده و می‌توان قصاص نفس را با بهره گیری از شیوه‌هایی که کمترین میزان رنج را به بزهکار تحمیل می‌نمایند اجرا نمود. از همین جهت است که مشهور فقهای امامیه از سویی بر اجرای قصاص نفس از طریق شمشیر برنده تاکید نموده و از دیگر سو نیز شیوه های نوینی را که با معیار ارائه گردیده مطابق می‌باشد؛ مورد پذیرش قرار داده‌اند. بنابراین به نظر می‌رسد بتوان در اجرای کیفر قصاص نفس از شیوه‌ی اهدای عضو نیز بهره برد.

کلیدواژه‌ها

جنایت؛ قصاص نفس؛ اهدای عضو؛ اولیای دم؛ مماثلت

مراجع

ابن ادریس، السرائر، المجلد الثالث، موسسه النشر الاسلامی، قم، 1411 ق.

ابن قدامه، المغنی، الجزء التاسع، دارالکتاب العربی، بیروت1392 ق.

الشافعی، الام، الجزء السادس، الطبعه الاولی، مکتبه الکلیات الازهریه، قاهره،1381 ق.

تبریزیان، عباس، مسائل مستحدثه‌ی پزشکی، مترجم: سید هادی حسینی، تدوین: دفتر تبلیغات اسلامی شعبه‌ی خراسان رضوی، مشهد.

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ شانزدهم، کتابخانه ی گنج دانش، تهران، 1385.

حر عاملی، شیخ محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، المجلد التاسع، دار احیاء التراث العربی، چاپخانه‌ی اسلامیه، تهران، 1412 ق.

حلی، علامه، مختلف الشیعه، المجلد التاسع ، موسسه النشر الاسلامی، قم،1419 ق.

حلی، محقق، شرایع الاسلام، جلد دوم، چاپ نخست، انتشارات رشید، قم، 1386.

----، المختصر النافع، چاپ دوم مرکز الطباعه و النشر فی موسسه البعثه، قم، 1416 ق.

خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، جلد دوم، چاپ سوم، الجزء الثانی و الاربعون، موسسه ی احیاء آثار الامام الخوئی، قم، 1428 ق.

خمینی (امام)، سید روح الله الموسوی، تحریر الوسیله، جلد دوم، چاپ دهم ، موسسه النشر الاسلامی، قم، 1425 ق.

خسرو شاهی، قدرت الله، فلسفه‌ی قصاص از دیدگاه اسلام، چاپ نخست، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیه ی قم، قم، 1380.

(مترجم) ذهنی تهرانی، سید محمد جواد، المباحث الفقهیه فی شرح الروضه البهیه، کتاب القصاص، جلد 29، چاپ دوم، ناشر (مولف)، قم، 1370.

شیخ مفید، المقنعه، موسسه النشر الاسلامی، قم، 1410 ق.

الشیرازی، حاج سید محمد الحسینی، الفقه، کتاب القصاص، انتشارات دار القران الحکیم، قم، بی تا.

شهید اول، لمعه‌ی دمشقیه، ترجمه و تبیین: دکتر علی شیروانی، جلد دوم، چاپ بیست و نهم، انتشارات دار الفکر، قم، تابستان 1385.

صانعی، یوسف، استفتائات پزشکی، چاپ یازدهم، انتشارات میثم تمار، قم، تابستان 1387.

طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل فی بیان احکام بالدلایل، الجزء العاشر، کتاب القصاص، الطبع الاولی ، دار الهادی للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت، 1412 ق. 

طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، جلد دوم، اسماعیلیان، قم، 1371.

طریحی، فخرالدین محمد، مجمع البحرین، جلد دوم، موسسه ی تحقیقات و نشر معارف اهل بیت، قم، 1387.

طوسی، شیخ ابی جعفر محمد بن الحسن، المبسوط، المجلد السابع، 1412 هجری قمری، دارالکتاب الاسلامی، بیروت، 1412 ق.

-----------------------، تهذیب الاحکام، الجزء العاشر، چاپ سوم، دارالکتاب الاسلامیه، تهران، 1390 ق.

عباسی، محمود (ترجمه و تالیف)، مجموعه مقالات حقوق پزشکی، جلد نخست، ناشر : انتشارات حقوقی، تهران، 1379.

فاضل مقداد، کنز العرفان فی فقه القران، مترجم: عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، جلد نخست، چاپ سوم، دفتر نشر نوید اسلام، قم، بهار 1387.

-----------، التنقیح الرائع، المجلد الرابع ، مکتبه آیه الله المرعشی، قم، 1404 ق.

قبله ای خویی، خلیل، آیات الاحکام، چاپ دوم، انتشارات سمت، تهران،1385.

کاتوزیان، امیر ناصر، فلسفه‌ی حقوق، جلد نخست، چاپ پنجم، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1388.

گرجی، ابوالقاسم، حدود- تعزیرات و قصاص، چاپ نخست، موسسه‌ی چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، تهران، پاییز 1381.

 محمدی همدانی، محمد علی، معاونت آموزش قوه‌ی قضاییه، سلسله پژوهش های فقهی و حقوقی، شماره ی هفت «بایسته های فقهی اجرای قصاص»، انتشارات جنگل، تهران، 1388.

محمدی، ابوالحسن (مترجم)، حقوق کیفری اسلام، چاپ دوم، موسسه ی چاپ و انتشارات دانشگاه مشهد، مشهد، 1362.

مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، جلد نخست، چاپ چهل و هشتم، انتشارات دارالکتاب الاسلامیه، تهران، 1383.

ملک العلما، بدایع الصنایع، المجلد السابع، الطبع الثانی، دارالکتاب العربی، بیروت، 1394 ق.

میر حسینی، سید حسن، سقوط قصاص، چاپ نخست، نشر میزان، تهران، تابستان 1384.

نجفی، شیخ محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، الجزء الثانی و الاربعون، چاپ چهارم، ناشر : دارالکتاب الاسلامیه، تهران، سال 1374.

هاشمی شاهرودی، بایسته های فقه جزا، چاپ اول، نشر میزان، تهران، تابستان 1378.

 پایگاه اینترنتی مرکز تحقیقات حقوقی قوه‌ قضاییه. www. Law- traning. Ir

آیین نامه نحوه‌ اجرای احکام قصاص، قتل، رجم، صلب، اعدام و شلاق. مصوب 4/9/1382.