زیست چینه نگاری و دیرینه بوم شناسی سازند چهل‌کمان در برش الگو (شرق حوضه رسوبی کپه داغ) و معرفی اثرفسیلهای آن

رخساره‌های رسوبی

مقاله 2، دوره 8، شماره 1، شهریور 1394، صفحه 27-42   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/sed.facies.v8i1.19490

نویسندگان

بتول ریوندی^{* 1}؛ محمد وحیدی‌نیا²؛ مهدی نجفی²؛ اسدلله محبوبی³؛ سید محمدعلی موسوی زاده⁴

¹فردوسی مشهد

²دانشیار گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران 2ـ استاد گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³استاد گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

⁴استادیار گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

سازند چهل کمان از سازندهای دوره پالئوژن در حوضه رسوبی کپه داغ واقع در شمال شرق ایران، در ادامه رسوبات سیلیسی ـ آواری سازند پسته لیق نهشته شده است. مرز زیرین آن با سازند قرمز رنگ پسته‌لیق تدریجی و مرز بالایی آن با شیلهای زیتونی رنگ سازند خانگیران هم‌شیب است. سنگ شناسی این سازند را عمدتاً سنگ آهک، دولومیت و بین لایه های شیلی، مارنی و ماسه سنگ تشکیل می دهد. در سازند چهل کمان دو افق قرمز رنگ خاک قدیمه در واحدهای 2 و 4 شناسایی و مطالعه گردیده است. مطالعات زیست چینه نگاری بر مبنای روزن داران کف زی بزرگ، به شناسایی 28 جنس و 22 گونه منجر شده است که بر این اساس سن سلاندین - ایپرزین برای این سازند پیشنهاد می گردد. سه بایوزون Ranikothalia sindensis Partial Zone، Coskinon rajkae Zone و Idalina sinjarica Zone در سازند چهل کمان شناسایی و معرفی شده است. مرز پالئوسن -ائوسن به احتمال زیاد به صورت ناپیوستگی فرسایشی است که با افق خاک قدیمه ای به ضخامت 10 سانتی متر مشخص می شود. مطالعه اثرفسیلهای موجود در سنگ آهکهای ماسه ای و سیلتی این سازند، دو اثررخساره کروزیانا و اسکولایتوس را معرفی می کند. بر مبنای مطالعات دیرینه بوم شناختی شرایط الیگوتروفیک، گرم و کم عمق را می توان در زمان نهشته شدن سازند چهل کمان در نظر گرفت.

کلیدواژه‌ها

کپه داغ؛ چهل کمان؛ زیست چینه نگاری؛ روزن داران کف‌زی بزرگ؛ سلاندنین؛ ائیپرزین؛ خاک قدیمه؛ اثرفسیل

مراجع

افشارحرب، ع.،1373. زمین شناسی ایران: زمین شناسی کپه داغ. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 275 ص.

بایت گل، آ.، محبوبی، ا.، حسینی برزی، م.، موسوی حرمی، ر.، 1389. مدل ایکنولوژیکی نهشته‌های آواری سازند شیرگشت در زیرپهنه کلمرد ایران مرکزی. پژوهشهای چینه نگاری و رسوب شناختی دانشگاه اصفهان، 38: 43-68.

خسروتهرانی، خ.، 1381. ایکنولوژی و کاربرد آن در زمین شناسی. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، 256 ص.

وزیری، م.ر.، داستانپور، م.، ناظری، م.، 1384. مبانی دیرینه شناسی، جلد اول. انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان، 359 ص.

Anderson, B.G., & Droser, M.L., 1998. Ichnofabrics and geometric con figurations of Ophiomorpha within a sequence stratigraphic framework: an example from the Upper Cretaceous US western interior. Sedimentology 45: 379-396.

Berberian, M., & King, G.C.P., 1981, Toward a paleogeography and tectonic evolution of Iran. Canadian Journal of Earth Science, 18: 210-265.

Bolli, H.M., & Krasheninnikov, V.A., 1977. Problems in Paleogene and Neogene correlations based on planktonic foraminifera. Micropaleontology, 23 (4): 436-452.

Boudagher-Fadel, M.K., 2008. Evolution and Geologic al Significance of Larger Benthic Foraminifera. Developmen ts in Paleontology and Stratigraphy, Elsevier, Amsterdam, 21: 1-540.

Bralower, T.J., Premoli-Silva, I., Malone, M.J., et al., 2002. Proceedings of the Ocean Drilling Program, Initial Report, Leg 198 College Station, Texas (Ocean Drilling Program), SHIPBOARD SCIENTIFIC PARTY CHAPTER 1, LEG 198 SUMMARY, p. 1–148.

Bromly, R.G., 1990. Trace fossils: Biology and Taphonomy. Unwin Hyman, Boston. 280 p.

Dickson, J.A.D., 1966. Carbonate identification and genesis as revealed by staining. Journal of Sedimentary Petrology, 36: 441-505.

Driese, S.G., & Dott, R.H.Jr. 1984. Model for Sandstone-Carbonate cyclothems based on upper member of Morgan formation (middle Pennsylvanian) of northern Utah and Colrado. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, 68: 574-597.

Ellizabeth, R., Clechenko, D., Harringto, J., & Cynthia A., 2007. Terrestrial records of a regional weathering profile at the Paleocene-Eocene. Geological Society of America Bulletin, 119 (3-4): 428-442.

Frey, R.W., Howard, J.D. & Pryor, W.A., 1978. Ophiomorpha: its morphologic taxonomic and environmental significant. Paleogeography, Palaeclimathology, Palaeocology, 23: 199-229.

Gibbs, S.J., Bralower, T.J., Bown, P.R., Zachos, J.C., & Bybell, L.M., 2006, Shelf and open-ocean calcareous phytoplankton assemblages across the Paleocene-Eocen e Thermal Maximim: Implication s for global productivity gradients. Geology, 34 (4): 233 –236.

Grabau, A.W., 1904. On the classification of sedimentary rocks. American Geologists, 33: 228-247.

Hallock, P., 2000. Symbiont-bearing foraminifera: Harbingers of global change? Micro paleontology, 46 (1): 95–104.

Hallock, P., & Glenn, E.C., 1986. Larger foraminifera: A tool for paleoenvironmental analysis of Cenozoic carbonate depositional facies. Palaios, 1: 55–64.

Hallock, P., Premoli Silva, I., & Boersma, A., 1991. Similarities between planktonic and larger foraminiferal evolutionary trends through Paleogene paleoceanographic changes. Palaeogeography, Palaeoclima-tology, Palaeoecology, 83: 49–64.

Hottinger, L., 1982. Larger Foraminifera, giant cells with a historical background: Naturwissenschaften, 69: 361–371.

Hottinger, L., 1998. Shallow benthic foraminifera at the Paleocen–Eocene boundary. Strata, 9: 61–64.

Jones, R.W., 1999. Marine Invertebrate (chiefly foraminiferal) evidence for the palaeogeography of the Oligocene-Miocene of western Eurasia and consequences for terrestrial vertebrate migration. In: Agusti, J., Rook, L., & Andrews, P., (eds.), The Evolution of Neogene Terrestrial Systems in Europe. Cambridge University Press, Cambridge, p. 274–308.

MacEachern, J.A., Pemberton. S.G., Gingras, M.K., & Bann, K.L. 2007. The ichnofacies paradigm: a fifty-year perspective. In: Miller, W.M., III (ed.), Trace Fossils: Concepts, Problems, Prospects. Elsevier, Amsterdam, pp. 52-77.

Monaco, P., & Garassino, A., 2001. Burrows and body fossil of decapod crustaceans in the Calcari Grigi, Lower Jurassic, Trento Platform (Italy). Geobios, 34: 291–301.

Monaco, P., & Giannetti, A., 2001. Stratigraphia tafonomica nel Giurassico Inferiore dei Calcari Grigi della Piattaforma di Trento. Atti Ticinensi di Scenz a della Terra, 42: 17 5 –209.

Orue-Etxebarria, X., Pujalte, V., Bernaola, G., Apellaniz, E., Baceta, J.I., Payros, A., Nunez-Betelu, K., Serra-Kiel, J., & Tosquella, J., 2001. Did the late Paleocene thermal maximum affect the evolution of larger foraminifers? Evidence from calcareous plankton of the Campo section (Pyrenees, Spain). Marine Micropaleontology, 41: 45–71.

Pemberton, S.G., MacEachern, J.A., & Frey, R.W., 1992. Trace fossil facies models: environmental and allostratigraphic significance. In: Walker, R.G., & James, N., (eds.), Facies Models: Responses to Sea Level Change. Geological Association of Canada, pp. 47-72.

Pemberton, G.S., Spila, M., Pulham, A.J., Saunders, T., MacEachern, J.A., Robbins, D., & Sinclair, I.K., 2001. Ichnology, Sedimentology of shallow to marginal marine systems: Ben Nevis, Avalon Reservoirs, Jeanne D'Arc Basin. Geological Association of Canada, Short Course Notes, 15: 1– 343.

Pickerill, R. K., Donovan, S.K., & Mitchel, S.F., 1998. Ichnology of late Pleistocene Port Morant Formation of southeastern Jamaica. Caribbean Journal of Science 34 (1-2): 12-32.

Pujalte, V., Orue-Etxebarria, X., Schmitz, B., Tosquella, J., Baceta, J.I., Payros, A., Bernaola, G., Caballero, F., & Apellaniz, E., 2003. Basal Ilerdian (earliest Eocene) turnover of larger foraminifera: Age constraints based on calcareous plankton and d13C isotopic profiles from new southern Pyrenean sections (Spain). In: Wing, S.L., et al., (eds.), Causes and consequences of globally warm climates in the early Paleogene. Geological Society of America, Special Paper, 369: 205–221.

Scheibner, C., & Speijer, R.P., 2008. Late Paleocene-Early Eocene Tethyan carbonate platform evolution: A response to long and short-term paleoclimatic change. Earth-Science Reviews, 90: 71–102.

Scheibner, C., & Speijer, R.P., 2009. Recalibration of the Tethyan shallow-benthic zonation across the Paleocene – Eocene boundary: The Egyptian Record. Geologica Acta, 7 (1-2): 195–214.

Scheibner, C., Speijer, R.P., & Marzouk, A.M., 2005. Turnover of larger foraminifera during the Paleocene–Eocene Thermal Maximum and paleoclimatic control on the evolution of platform ecosystems. Geology, 33 (6): 493–649.

Seilacher, A., 2007. Trace Fossil Analysis. Springer, Berlin, 226 p.

Serra-Kiel, J., Hottinger, L., Caus, E., Drobne, K., Ferrandez, C., Jauhri, A.K., Less, G., Pavlovec, R., Pignatti, J., Samso, J.M., Schaub, H., Sirel, E., Strougo, A., Tambareau, Y., Tosquella, J., & Zakrevskaya, E., 1998. Larger foraminiferal biostratigraphy of the Tethyan Paleocene and Eocene. Bull. de la Societe Geologique de France, 169: 281–299.

Scheibner, C., Speijer, R.P. & Marzouk, A., 2005. Larger foraminiferal turnover during the Paleocene – Eocene thermal maximum and paleoclimatic control on the evolution of platform ecosystems. Geology, 33: 493 – 496.

Sluijs, A., Brinkhuis, H., Crouch, E.M., John, C.M., Handley, L., Munsterman, D., Bohaty, S.M., Zachos, J.C., Reichart, G.J., Schouten, S., Pancost, R.D., Damste, J.S.S., Welters, N.L.D., Lotter, A.F., & Dickens, G.R., 2008. Eustatic variations during the Paleocene–Eocene greenhouse world. Paleoceanography, 23: PA4216.

Zepeda, M.A., 1998. Planktonic foraminiferal diversity, equitability and biostratigraphy of the uppermost Campanian-Maastrichtian; ODP Leg 122, Hole 762, Exmouth Plateau, NW Australia, eastern Indian Ocean. Cretaceous Research, 19: 117-152.