فرصت‌های ژئوپلیتیک جهان اسلام در سازمان کشورهای صادرکنندۀ گاز

پژوهش نامه ایرانی سیاست بین الملل

مقاله 4، دوره 2، شماره 3، بهمن 1392، صفحه 70-94   

نوع مقاله: مقالات

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jipr.v2i3.44269

نویسندگان

سید هادی زرقانی^{* 1}؛ علی اکبر دبیری²

¹دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشچوی دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

در سال 2008، «سازمان کشورهای صادرکنندۀ گاز» که به اوپک گازی معروف شد با عضویت 11 کشور و با تعیین شهر دوحه به عنوان مقر خود رسماً آغاز به کار کرد. اگر چه این سازمان دارای ماهیتی اقتصادی و تجاری است، اما بسیاری از صاحب‌نظران شکل گیری اوپک گازی را مقدمه ای برای تحول در ساختار ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک جهان می دانند. از همین روست که اروپا و آمریکا که از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان گاز طبیعی محسوب می شوند، شکل گیری این سازمان را از منظر خود تهدیدی بر امنیت انرژی و دست‌یابی آسان به گاز طبیعی می دانند و به‌شدت با آن مخالف هستند. در این میان، نکتۀ حائز اهمیت این است که اکثریت اعضای این سازمان را کشورهای اسلامی تشکیل می دهند، به‌طوری‌که کشورهای ایران، قطر، اندونزی، برونئی، الجزایر، لیبی، مصر، نیجریه و قزاقستان (ناظر) 9 عضو از 13 عضو (11 عضو اصلی و 2 عضو ناظر) را به خود اختصاص داده اند. ضمن این‌که با پیوستن کشورهای ترکمنستان، مالزی، ازبکستان، موریتانی، مالی سهم کشورهای اسلامی در این سازمان بیش‌تر و پررنگ‌تر خواهد شد. اهمیت روزافزون گاز به عنوان یک منبع انرژی پاک، وابستگی اقتصادی غرب و به‌خصوص اروپا به گاز صادراتی این سازمان، تأثیرپذیری صنایع نظامی و دفاعی غرب از تحولات بازار گاز، تغییر نقشه ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی جهان و کم‌رنگ شدن نقش آمریکا و غرب در اقتصاد جهانی، افزایش قدرت مانور و چانه‌زنی اعضای سازمان به‌خصوص روسیه و ایران در برابر غرب و آمریکا، ایجاد زمینه برای هم‌گرایی بیش‌تر کشورهای عضو سازمان و ... از جمله فرصت های مناسبی است که به اعتقاد کارشناسان باعث افزایش وزن ژئوپلیتیک کشورهای عضو به‌خصوص کشورهای اسلامی در برابر غرب و آمریکا خواهد شد. در این مقاله تلاش شده تا ضمن بررسی پتانسیل کشورهای اسلامی در اوپک گازی، زمینه های موجود برای بهره‌گیری از این سازمان در ارتقاء جایگاه جهان اسلام در نظام ژئوپلیتیک جهانی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

اوپک گازی؛ ژئوپلیتیک انرژی؛ جهان اسلام؛ جمهوری اسلامی ایران؛ غرب

مراجع

ادیبی، س. (1386). بررسی وضعیت طرح‌های LNG در ایران. نشریۀ انجمن اقتصاد انرژی ایران. 99.

بای، ن. (1387) چشم‌‌انداز اوپک گازی سایت اینترنتی مردم‌سالاری، بازیابی شده از: http://mardomsalari.com/template1/News.aspx?NID=27353. (دسترسی 1392، 10 مرداد).

بهشتی دهکردی، ع. (1385). چشم‌انداز جهانی نفت و انرژی. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی.

بهروزی‌فر، ع. ادیبی، س. احمدخانی، ع. (1384). مجموعه‌ی گزارش کشوری انرژی. الجزایر. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی.

بزرگمهری، م. (1383). نظام منطقه‌ای در تعامل جبری و اختیاری آن با دیگر سطوح تحلیل مطالعات روابط بین‌الملل. اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 207 و 208.

تکین، م. (1386). اوپک گازی. فصلنامۀ مطالعات اقتصاد انرژی. 13.

حافظ‌نیا، م. (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلتیک. انتشارات پاپلی وابسته به پژوهشکدۀ امیرکبیر.

شعیب، ب. (1387). اوپک گازی؛ سازمانی برای قدرت نمایی. سایت عصراینترنتی نور. بازیابی شده از: http://www.asnoor.com/Public/Articles/ViewArticles.aspx?Code=167686. (دسترسی 1392، 20 مرداد).

رام، م. (1386). بررسی موانع موجود دریافتن بازارهای مناسب برای صادرات گاز. فصلنامۀ بررسی‌های اقتصاد انرژی. مؤسسۀ مطالعات بین‌المللی انرژی. 8.

راعی دلعقی، م. (1386). روسیه و اتحادیۀ اروپا، استراتژی‌های متقابل انرژی. فصلنامۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز. 16(3).

زارعی، ب. (1385). نگرشی بر سیاست خارجی ایران در مناطق ژئوپلتیکی خزر و آسیای جنوبی. انتشارات بهمن برنا.

زرقانی، س. (1390). جایگاه جهان اسلام در اوﭘﮏ ﮔﺎزی. مجموعۀ مقالات چهارمین کنگرۀ جغرافی‌دانان جهان اسلام.

طاهرزاده، ع. (1384). مجموعۀ گزارش کشوری انرژی چین. تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات بین‌المللی انرژی.

کولایی، ا. (1385). دگرگونی ژئوپلتیکی و تحول در مأموریت، ساختار و کارکرد نهادهای بین‌المللی. نمونۀ موردی: ناتو. فصلنامۀ ژئوپلتیک. 2(3 و 4).

مزرعتی، م. (1386). امنیت انرژی دو روی یک سکه: امنیت عرضه و امنیت تقاضای انرژی. فصلنامۀ مطالعات اقتصاد انرژی. 13.

مستقیمی، م. قوام ملکی، ح. (1387). امکان‌سنجی شکل‌گیری سامانۀ منطقه‌ای در اکو. مطالعات اوراسیای مرکزی. 1(2).

وزارت انرژی ایالات متحده (1382 ). طرح راهبردی گاز طبیعی (ترجمه ه. شعبان‌زاده). انتشارات ذره با همکاری سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت کشور.

یادگاری، ح. (1984). مجموعه گزارش کشوری انرژی آمریکا. تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات بین‌المللی انرژی.

یوسفی لیمایی، ف. (1384). مجموعۀ گزارش کشوری انرژی قطر. تهران: انتشارات مؤسسۀ مطالعات بین‌المللی انرژی.

 

Cowie, A. P. (1989). Oxford advanced learner’s dictionary, UK: Oxford University.

Dwivedi, R. L. (1990). Fundamentals of political geography. Allahabad: Chaitanya Publishing House.

British Petroleum (2013). BP Statistical Review of World Energy 2013. Available at:http://www.bp.com/content/dam/bp/pdf/statisticalreview/statistical_review_of_world_energy_2013.pdf. (accessed on 2014, January 20).

British Petroleum (2009). BP Statistical Review of World Energy 2009. Available at: http://www.usaee.org/usaee2009/submissions/presentations/Finley.pdf. (accessed on 2013, November 20).

Energy Information Administration (2013). Natural gas consumption: Total world Reference Case. Available at: http://www.eia.gov/oiaf/aeo/tablebrowser /aeo_query_server/?event=ehChart.getChart&study=IEO2013®ion=0-0&row=28-6-IEO2013&cases=Reference-d041117. (accessed on 2014, January 25).

Ener Geo Politics, (2008). The strategic energy ellipse. Available at: http://energeopolitics.com/2008/08/19/the-strategic-energy-ellipse-map/-.(accessed on 2013, December 18).