تحلیل قابلیت دسترسی سیستم قطار سبک شهری به خدمات بهداشتی- درمانی بیمارستان ها در کلانشهر مشهد

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 1، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 9، اسفند 1397، صفحه 1-21   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v5i2.62900

نویسندگان

شیرین صباغی ابکوه؛ محمدرحیم رهنما^* ؛ براتعلی خاکپور

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

هدف این مقاله تحلیل شاخص دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی بیمارستان­های کلانشهر مشهد با استفاده از سیستم قطار سبک شهری مشهد و براساس مدل هنسن می ­باشد. برای دستیابی به این هدف ابتدا توزیع بیمارستان­ها براساس تعداد تخت در سطح نواحی مشهد (43 ناحیه) بر روی نقشه با بسته نرم­افزاری جی.آی. اس مشخص شد. سپس کوتاه ترین فاصله از مرکز ثقل نواحی به ایستگاه­های قطار سبک شهری با استفاده از گزینه نزدیکترین امکانات در جی .ای .اس اندازه­گیری شد و با مسیرهای­ LRT یکپارچه گردید، در مرحله بعد شبکه جدید از طریق تحلیل شبکه، هوشمند شد و بر این اساس ماتریس فواصل به ابعاد 43×43 تشکیل و مقدار کشش وزنی هریک از نواحی از تقسیم تعداد تخت­ها و فاصله بین نواحی محاسبه و در نهایت از جمع جبری وزن­های نواحی دسترسی هر ناحیه محاسبه گردید. همچین رابطه بین شاخص دسترسی و گروه­های درآمدی نواحی در پنج طبقه خیلی کم تا بسیار زیاد مورد ارزیابی قرار گرفت. نتیجه حاصل از محاسبه شاخص هنسن برای شاخص دسترسی به خدمات بهداشتی-درمانی بیمارستان­ها در مشهد نشان­ می­دهد که بخش قابل توجهی از جمعیت نواحی شهر (65/77 درصد) در سطح دسترسی پایین و بسیار پایین به بیمارستان­ها قرار دارند که بیشتر مشمول گروه­های درآمدی زیاد و بسیار کم می گردد. این امر بیانگر عدم کارآیی سیستم قطار سبک شهری موجود و پیش ­بینی­ شده، جهت تدارک قابلیت دسترسی فضایی عادلانه ­تر تمامی گروه­های درآمدی جامعه به بیمارستان­ها می­ باشد. مهمترین پیشنهادها برای حل این مسئله، پیش­ بینی و راه­ اندازی مسیرهای جدید LRT، افزایش تعداد تخت بیمارستا­ن­ها و توجه به زیرساخت­های ریلی جهت احداث بیمارستان­های جدید می­ باشد 

کلیدواژه‌ها

کلیدواژه ها: بیمارستا ن ها؛ سیستم قطار سبک شهری؛ قابلیت دسترسی فضایی؛ کلانشهر مشهد؛ گروه های درآمدی

مراجع

1. اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی. (1396). گزارش سیمای میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی. مشهد: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان خراسان رضوی

2. امیرفخریان، م. (1387). طرح مطالعات دسترسی. مشهد: پژوهشکده جهاد دانشگاهی مشهد.

3. پور احمد، ا.، حاجی شریفی، آ.، و کیانفر، ک. (1391). محله و حمل و نقل عمومی؛ کارآیی سیستم حمل و نقل در محلات مدائن و هفت حوض تهران. مجله منظر، 18(4)، 95-89.

4. جاودانی ایرانی‌نژاد، م. (1394). آمارنامه شهر مشهد 1393، مشهد: معاونت برنامه ریزی و توسعه شهرداری مشهد با نظارت مدیریت آمار، تحلیل و ارزیابی عملکرد.

5. داداش پور، ه.، و رستمی، ف. (1390). سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری براساس توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج. مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، 3 (10)، 22-1.

6. دفتر مطالعات و برنامه ریزی حمل و نقل (1392). نهمین آمارنامه حمل و نقل شهر مشهد پاییز1391، مشهد: سازمان حمل و نقل و ترافیک شهر مشهد.

7. رهنما، م. ح.، و صباغی آبکوه، ش. ( اسفند 1393)، سنجش ظرفیت توسعه در امتداد کریدورهای حمل و نقل عمومی، الگویی نو در ساماندهی کلانشهرها (مطالعه موردی، کریدورهای قطار شهری مشهد). تهران: همایش تمرکززدایی و ساماندهی پایتخت.

8. رهنما، م. ر.، و آقاجانی، ح. (1392). تحلیل شاخص دسترسی در کلانشهر مشهد. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، 20 (11)، 58-43.

9. رهنما، م. ر.، و ذبیحی، ج. (1390). تحلیل توزیع تسهیلات عمومی شهری در راستای عدالت فضایی با مدل یکپارچه دسترسی در مشهد، فصلنامه جغرافیا و توسعه، 23(9)، 26-5.

10. زیاری، ک.، منوچهری، ا.، محمدپور، ص.، و ابراهیم پور، ا. (1390). ارزیابی سیستم حمل ونقل عمومی (BRT) شهر تبریز با استفاده از رویکردتحلیل عوامل استراتژیک (SWOT). دو فصلنامه مدیریت شهری، 27 (9)، 98-79.

11. سلطانی، ع.، و فلاح‌منشادی، ا. (1391). یکپارچگی سیستم حمل و نقل، راهکاری در جهت دستیابی به حمل و نقل پایدار (مطالعه موردی: کلانشهر شیراز)، مطالعات شهری، 5 (2)، 60-47.

12. شاهنوشی، ن. (اسفند 1385). تعیین سطح توسعه یافتگی نواحی شهر مشهد مقدس، مشهد: کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت شهری مشهد، شهرداری مشهد. www.civilica.com

13. شرکت قطار شهری مشهد و حومه (1392). www.musroc.ir

14. صباغی آبکوه، شیرین. (1396). آینده‌پژوهی توسعه کلانشهر مشهد با رویکرد توسعه کریدوری و حمل‌ونقل-محور (مورد مطالعه: کریدورهای ریلی). رساله جهت اخذ مدرک دکتری. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

15. طالعی، م.، مسگری، م. س.، و شریفی، علی. (1388). توسعه الگوریتم مکانی ریزدانه جهت ارزیابی میزان دسترسی به خدمات شهری. نشریه دانشکده فنی، 43 (4)، 454-441.

16. عمران زاده، ب.، قرخلو، م.، و پوراحمد، احمد. (1389). ارزیابی و تحلیل کارآیی سامانه حمل و نقل BRT و رضایت عمومی از آن در کلانشهر تهران. پژوهش های جغرافیای انسانی، 73، 38-19.

17. فغفوریان، م. (1390). برنامه ریزی راهبردی توسعه حمل و نقل محور (TOD) در بهبود استفاده از اراضی شهری (نمونه موردی ایستگاه مترو صادقیه). تهران: یازدهمین کنفرانس بین المللی مهندسی حمل و نقل و ترافیک.

18. کردنائیچ، ا.، و مختاری موغاری، ع. (1390). استقرار، بهبود و توسعه اتوبوس های تندرو (BRT) راه حلی برای کاهش ترافیک کلانشهرها. فصلنامه مطالعات مدیریت ترافیک، 20 (6)، 82-59.

19. معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی مرکز آمار ایران (1395)، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395، تهران: مرکز آمار ایران. www.amar.org.ir

20. معاونت مطالعات و برنامه‌ریزی سازمان حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری مشهد. (1395). دوازدهمین آمارنامه حمل و نقل شهر مشهد. مشهد: معاونت مطالعات، برنامه‌ریزی و بازرسی سازمان حمل و نقل و ترافیک شهرداری مشهد.

21. نورالهی، ح.، و برکپور، ن. (1393). ارزیابی آثار احداث سیستم ریلی درون شهری بر کیفیت محیط شهری، مطالعه موردی: خط یک قطار شهری مشهد. مهندسی حمل و نقل، 5 (3)، 412-393.

22. یوسفی، ع. (1388). طرح سامانه اجتماعی- فرهنگی شهر مشهد. مشهد: معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد.

23. Athas, W. F., Adams-Cameron, M., Hunt, W. C., Amir-Fazli, A., & Key, C. R. (2000). Travel distance to radiation therapy and receipt of radiotherapy following breast-conserving surgery. Journal of the National Cancer Institute, 92(3), 269-271.

24. Bhat, C., Handy, S., Kockelman, K., Mahmassani, H., Chen, Q., & Weston, L. (2000). Development of an urban accessibility index: Literature review. Austin, TX: University of Texas Press.

25. Cervero, R. (2005). Accessible cities and regions: A framework for sustainable transport and urbanism in the 21st century. Berkeley: UC Berkeley Center for Future Urban Transport Press.

26. Davidson, K. B. (1977). Accessibility in transport/land-use modelling and assessment. Environment and Planning A, 9(12), 1401-1416.

27. Delmelle, E. C., & Casas, I. (2012). Evaluating the spatial equity of bus rapid transit-based accessibility patterns in a developing country: The case of Cali, Colombia. Journal of Transport Policy, 20, 36-46.

28. Diaz, R., Behr, J., Ng, M. W., Jeng, A., & Giles, B. (2013). The effects of transit corridor developments on the healthcare access of medically fragile vulnerable populations. International Journal of Privacy and Health Information Management, 1(2), 57-75.

29. Fortney, J. C., Booth, B. M., Blow, F. C., & Bunn, J. Y. (1995). The effects of travel barriers and age on the utilization of alcoholism treatment aftercare. American Journal of Drug Alcohol Abuse, 21(3), 391-406

30. Fortney, J. C., Rost, K., Zhang, M., & Warren, J. (1999). The impact of geographic accessibility on the intensity and quality of depression treatment. Medical Care, 37(9), 884-893.

31. Gao, F., Kihal, W., Meur, N. L., Souris, M., & Deguen, S. (2016). Assessment of the spatial accessibility to health professionals at French census block level. International Journal for Equity in Health, 15(1), 1-14.

32. Geurs, K. T., & Ritsema van Eck, J. R. (2001). Accessibility measures: Review and applications. Utrecht, Netherlands: Utrecht University Press.

33. Goodman, D. C., Fisher, E., Stukel, T. A., & Chang, C. (1997). The distance to community medical care and the likelihood of hospitalization: Is closer always better? American Journal of Public Health, 87(7), 1144-1157.

34. Guagliardo, M. F. (2004). Spatial accessibility of primary care: Concepts, methods and challenges. International Journal of Health Geographics, 3(3), 1-13.

35. Hansen, G. W. (1959). How accessibility shapes land use. Journal of the American Institute of Planners, 25(2), 73-76.

36. James, P., Ito, K., Buonocore, J. J., Levy, J. I., & Arcaya, M. C. (2014). A health impact assessment of proposed public transit service cuts and fare increases in Boston, Massachusetts. International Journal of Environmental Research and Public Health, 11(8), 8010-8024.

37. Khakh, A. K., Fast, V., & Shahid, R. (2019). Spatial accessibility to primary healthcare services by multimodal means of travel: Synthesis and case study in city of Calgary. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(2), 1-19.

38. Kwok, R. C. W., & Yeh, A. G. O. (2000). The use of modal accessibility gap as an indicator for sustainable transport development. Journal of Urban Transport, 49(6), 267-276.

39. Lai, P. C., & Mak, A. S. H. (2007). GIS for health and environment (Development in the Asia-Pacific Region). Berlin: Springer Press.

40. Litman, T. (2003). Measuring transportation: Traffic, mobility and accessibility. ITE Journal, 73(10), 28-32.

41. Litman, T. (2010). Evaluating public transportation health benefits. Victoria: Victoria Transport Policy Institute.

42. Litman, T. (2016). Evaluating accessibility for transportation planning measuring people’s ability to reach desired goods and activities. Victoria: Victoria Transport Policy Institute.

43. Liu, S., & Zhu, X. (2004). Accessibility analyst: An integrated GIS tool for accessibility analysis in urban transportation planning. Environment and Planning B: Planning and Design, 31(1), 105-124.

44. Luo, W., & Wang, F. (2003). Measures of spatial accessibility to health care in a GIS environment: synthesis and a case study in the Chicago region. Environment and Planning B: Planning and Design, 30(6), 865-884.

45. Mamun, M. S. A., & Lownes, E. (2011). A composite index of public transit accessibility. Journal of Public Transportation, 14(2), 69-87.

46. Nattinger, A. B., Kneusel, R. T., Hoffmann, R. G., & Gilligan, M. A. (2001). Relationship of distance from a radiography facility and initial breast cancer treatment. Journal of the National Cancer Institute, 93(17), 1344-1346.

47. Nobles, M., Serban, N., & Swann, J. (2014). Spatial accessibility of pediatric primary healthcare: measurement and inference. The Annals of Applied Statistics, 8(4), 1922-1946.

48. Wang, F., & Luo, W. (2005). Assessing spatial and non-spatial factors for healthcare access: Towards an integrated approach to defining health professional shortage areas. Health and Place, 11(2), 131-146.