قواعد عمومی حاکم بر قراردادهای بهره‌برداری از حقوق ادبی و هنری در ایران با مطالعۀ تطبیقی در حقوق فرانسه و مصر

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 44، شماره 4 - شماره پیاپی 91، بهمن 1391، صفحه 109-142   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.9569

نویسندگان

سید محمد مهدی قبولی درافشان^* ؛ سعید محسنی

استادیار گروه حقوق دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اهمیت قراردادهای بهره‌برداری از حقوق ادبی و هنری، در برخی از نظام‌های حقوقی همچون فرانسه، به وضع مقررات عمومی و مشترک درخصوص تشکیل قراردادهای مزبور منتهی گردیده است. لیکن تاکنون در نظام حقوقی ایران بخش مستقلی برای تبیین قواعد مشترک حاکم بر این دسته از قراردادها اندیشیده نشده است. برخلاف پیش بینی برخی تشریفاتی از قبیل کتبی بودن قرارداد در حقوق فرانسه و مصر، در نظام حقوقی ایران تشکیل قرارداد بهره‌برداری هیچ گونه تشریفاتی ندارد. در نظام‌های حقوقی مزبور، انعقاد قراردادهای بهره‌برداری از حقوق مادی پدیدآورنده، توسط نمایندگان قراردادی یا قانونی وی امکان‌پذیر است؛ لیکن اعمال جنبه‌های معنوی آمیخته به آن در صلاحیت شخص پدیدآورنده می‌باشد. همچنین اصولاً انتقال کلی آثار آینده باطل دانسته شده است. به علاوه باید قلمرو موضوعی و انواع حقوق انتقالی، کمیت آن و کیفیت و شیوۀ بهره‌برداری از اثر تعیین گردد. درخصوص قراردادهای معاوضی بهره‌برداری از حقوق ادبی و هنری، در حقوق فرانسه، اصل لزوم مشارکت پدیدآورندگان در عواید بهره‌برداری از اثر خود پیش‌بینی شده است در حالی که در نظام حقوقی مصر امکان مشارکت نسبی، تعیین مبلغی مقطوع و یا ترکیبی از آن وجود دارد. در حقوق ایران مقررات ویژه‌ای در این خصوص پیش بینی نشده و موضوع مشمول قواعد عمومی است.

کلیدواژه‌ها

مالکیت فکری؛ آثار ادبی و هنری؛ قرارداد بهره‌برداری؛ حقوق مادی؛ پدیدآورنده

مراجع

قرآن کریم، کلام الله المجید.

إبن أبی جمهور الأحسائی، عوالی اللئالی، قم، سید الشهداء، چ 1، 1403 ق.

إبن العلامة، إیضاح الفوائد، قم، موسسه اسماعیلیان، چ 1، 1389 ق.

إبن طی الفقعانی، الدر المنضود، قم، أمیر، چ 1، 1418 ق.

اصفهانی، محمد حسین، حاشیة المکاسب، بی‌جا، ذوی القربى، چ 1، 1419 ق.

امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج 1، تهران، کتابفروشی اسلامیه، چ 15، 1374.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، الوصایا و المواریث، قم، المؤتمر العالمی بمناسبة الذکرى المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری، چ 1، 1415 ق.

——، صیغ العقود و الإیقاعات، قم، مجمع اندیشه اسلامى، چ 1، 1421 ق.

——، کتاب المکاسب، قم، المؤتمر العالمی بمناسبة الذکرى المئویة الثانیة لمیلاد الشیخ الأنصاری، چ 2، 1420 ق.

بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، تهران، انتشارات مجد، چ 1، 1380.

بیگدلی، سعید، تعدیل قرارداد، تهران، میزان، چ 1، ‎۱۳۸۶.

حائری شاه باغ، سید علی، شرح قانون مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش، چ 2، 1382.

حر عاملی، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چ 2، 1414 ق.

حسینی حائری، سید کاظم، فقه العقود، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1428 ق.

حسینی عاملی، سید محمد جواد، مفتاح الکرامة، قم، مؤسسه نشر إسلامی، چ 1، 1424 ق.

حسینی مراغی، میرفتاح، العناوین الفقهیة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چ 1، 1418 ق.

حکیم، سید محسن، نهج الفقاهه، قم، انتشارات 22 بهمن، بی‌تا.

خمینی، روح الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، کتاب البیع، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی، چ 1، 1421 ق.

خوئی، سید ابوالقاسم، محاضرات فی أصول الفقه، (تقریرات توسط اسحاق فیاض)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چ 1، 1419.

——، مصباح الفقاهة، قم، مکتبة الداوری، چ 1، 1377.

روحانی، سید محمد صادق، فقه الصادق (ع)، ج 15، قم، مؤسسة دار الکتاب، چ 3، 1412 ق.

——، فقه الصادق (ع)، ج 19 و 20، قم، مؤسسة دار الکتاب، چ 3، 1414 ق.

——، منهاج الفقاهة، قم، علمیة، چ 4، 1418 ق.

زرکلام، ستار، حقوق مالکیت ادبی و هنری، تهران، انتشارات سمت، چ 1، 1387.

سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، منشورات الحلبی الحقوقیة، چ 3، 1998 م.

سید بن طاووس، فتح الأبواب، بیروت، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چ 1، 1409 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام، ج 13، قم،‌‌ مؤسسة المعارف الإسلامیة، چ 1، 1418 ق.

——، مسالک الأفهام، ج 5، قم،‌‌ مؤسسة المعارف الإسلامیة، چ 1، 1414 ق.

شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، تهران، نشر حقوقدان، چ 1، 1377.

——، حقوق مدنی (3)، تعهدات، تهران، انتشارات مجد، چ 7، 1384.

——، حقوق مدنی (6)، تهران، انتشارات مجد، چ 3، 1384.

صادقی، محمود و خلج، یوسف، «حمایت از مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط در محیط مجازی»، مجله فقه و حقوق، سال چهارم، شماره 15، زمستان 1386، صص 115-144.

صفایی، سید حسین، حقوق مدنی و حقوق تطبیقی، تهران، نشر میزان، چ 2، 1386.

——، دوره مقدماتی حقوق مدنی، ج 1، اشخاص و اموال، تهران، بنیاد حقوقی میزان، چ 7، 1387.

——، دوره مقدماتی حقوق مدنی، ج 2، قواعد عمومی قراردادها، تهران، نشر میزان، چ 4، 1385.

طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، حاشیة المکاسب (چاپ سنگی)، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1378.

——، العروة الوثقى، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چ 1، 1420 ق.

طباطبائی، سید علی، ریاض المسائل، ج 8، قم، مؤسسه نشر إسلامی، چ 1، 1419 ق.

عراقی، سید عزت‌الله، حقوق کار (1)، تهران، سمت، چ 4، 1384.

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة، ج 5، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چ 1، 1415 ق.

——، تذکرة الفقهاء (ط. ج)، ج 10، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چ 1، 1420 ق.

——، تذکرة الفقهاء (ط. ق)، ج 2، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، طبعة حجریة، بی‌تا.

——، قواعد الأحکام، ج 2، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چ 1، 1418 ق.

——، نهایة الإحکام، ج 2، قم، مؤسسة إسماعیلیان، چ 2، 1410 ق.

فاضل هندی، کشف اللثام (ط. ج)، مؤسسة النشر الإسلامی، چ 1، 1420 ق.

فخار طوسی، جواد، «پژوهشی در تعدیل قرارداد»، مجله فقه اهل بیت فارسی، سال هفتم، شماره 27، صص 96-136.

فخلعی، محمد تقی، «تحول آرای فقیهان امامی در باب روشها و ابراز انشای عقد همراه با تحلیل دیدگاه امام خمینی (س)»، فصلنامه متین، شماره 44، 1388، صص 47-73.

قارپوزآبادى قزوینى، ملا على، صیغ العقود و الإیقاعات، قم، انتشارات شکورى، چ 1، 1414 ق.

قبولی درافشان، سید محمد مهدی، و محسنی، سعید، «قلمرو بطلان نسبی»، پژوهش حقوق، شماره 13، ش 34، پاییز 1390، صص 401-426.

قدیری، محمد حسن، کتاب البیع، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ 1، 1418 ق.

قمی، میرزا ابوالقاسم، جامع الشتات (فارسی)، تهران، انتشارات کیهان، چ 1، 1371.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج 1، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، چ 7، 1385.

——، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج 2 و 3، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، چ 4، 1376.

——، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان، چ 14، 1385.

کلمبه، کلود، اصول بنیادین حقوق مؤلف و حقوق مجاور در جهان، ترجمه علی­رضا محمدزاده وادقانی، تهران، نشر میزان، 1385.

محسنی، سعید و قبولی درافشان، سید محمد مهدی، «مفهوم و آثار بطلان نسبی»، مجله دانش و توسعه، سال هفدهم، شماره 33، زمستان 1389، صص 245-270.

محقق بحرانى، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج 19، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چ 1، بی‌تا.

——، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج 21، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1363.

محقق حلی، شرائع الإسلام، تهران، انتشارات استقلال، چ 2، 1409 ق.

محقق داماد، سید مصطفی و دیگران، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ج 1، تهران، سمت، 1379.

——، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ج 2، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با همکاری انتشارات سمت، 1389.

محقق داماد، سید مصطفی، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، چ 1، 1388.

محقق سبزواری، کفایة الأحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چ 1، 1423 ق.

محقق کرکی، جامع المقاصد، ج 4، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چ 1، 1408 ق.

——، جامع المقاصد، ج 7، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چ 1، 1410 ق.

محقق نراقی، ملا احمد، عوائد الأیام، بی‌جا، مرکز الأبحاث والدراسات الإسلامیة، چ 1، 1417 ق.

——، مستند الشیعة، ج 19، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چ 1، 1419 ق.

محمدی، پژمان، قراردادهای حقوق مؤلف، تهران، مؤسسه انتشارات دادگستر، چ 1، 1386.

مغبغب، نعیم، الملکیه الأدبیة و الفنیة و الحقوق المجاورة، بیروت، منشورات الحلبی الحقوقیة، چ 2، 2008 م.

مقدّس اردبیلی، احمد بن محمّد، زبدة البیان، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.

——، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج 8، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چ 1، 1411 ق.

——، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج 10، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چ 1، 1412 ق.

موسوی بجنوردی، سید حسن، القواعد الفقهیة، قم، نشر الهادی، چ 1، 1419 ق.

نائینی، محمد حسین، منیة الطالب فی شرح المکاسب (تقریرات توسط شیخ موسی خوانساری)، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چ 1، 1418 ق.

——، کتاب المکاسب و البیع (تقریرات توسط شیخ محمد تقی آملی)، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1413 ق.

نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 22 و 23، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چ 7، 1368.

——، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج 27، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چ 6، 1394 ق.

نمازی شاهرودی، علی، مستدرک سفینة البحار، ج 1، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1418 ق.

——، مستدرک سفینة البحار، ج 7، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1419 ق.

نوری، میرزا حسین، خاتمة المستدرک، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، چ 1، 1415 ق.

وحدتی شبییری، حسن، مجهول بودن مورد معامله، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چ 1، 1379.

وحید بهبهانی، محمد باقر، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، بی‌جا، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، چ 1، 1417 ق.

آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الإجرا و طرز رسیدگی‌ به‌ شکایت‌ از عملیات‌ اجرایی‌ مصوب‌ 6 تیر 1355.

آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الإجرا و طرز رسیدگی‌ به‌ شکایت‌ از عملیات‌ اجرایی مصوب‌ 1387

قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379.

قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب 1352.

قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای مصوب 1379.

قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب 1348.

قانون حمایة حقوق الملکیة الفکریة مصوب 2002.

قانون مدنی ایران.

 

Code civil.

Code de la propriété intellectuelle.

Code de l'industrie cinématographique.

Code du cinéma et de l'image animée créé par Ordonnance n°2009-901 du 24.

Colombet, Claude, propriété littéraire et artistique, Paris, Dalloz, 1976.

Desbois, Henri, Le droit d'auteure, Paris, Dalloz, 2 éd., 1966.

Flour, J., Aubert, J. L. et Savaux, É., Les obligations, L'acte juridique, Paris, Armand Colin et Delta, 2 éd., 2002.

Lucas, A. et H.-J., traité littéraire et artistique, Litec, 2^e éd., 2001.

Marty, Gabriel et Raynaud, Pierre ,Droit civil, les obligations, T.1, 2º éd., Paris, Sirey, 1988.

Pollaud-Dulian, Fréderic, Le droit d'auteure, Paris, Economaca, 2005.

Weill, Alex et Terré, François, Droit Civil, les obligations, 3^e éd., Paris, Dalloz, 1980.