بازخوردهای کلان اقتصادی- زیست‌محیطی اتخاذ سیاست "افزایش جمعیت" در ایران

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 5، دوره 3، شماره 1 - شماره پیاپی 6، شهریور 1395، صفحه 31-46   

نوع مقاله: مقاله علمی- ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v3i1.59426

نویسندگان

ناصر شاهنوشی^* ؛ سمیه نقوی؛ الهه اعظم رحمتی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این مطالعه به بررسی تبعات افزایش جمعیت بر روی کیفیت زندگی، با نگاه ویژه به منابع طبیعی و محیط‌زیست درحال کاهش کشور، پرداخته که تجزیه و تحلیل آن برای دوره 16 ساله (1394-1378) صورت گرفته است. از آنجا که آب یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و توسعه کشورها می‌باشد و افزایش روزافزون جمعیت، رشد صنعت، گسترش شهرنشینی و تغییر سبک زندگی و ضرورت تأمین امنیت غذایی پایدار در کنار کاهش مداوم منابع آب و سوء مدیریت، کم‌آبی را به بحرانی جدی تبدیل کرده است؛ لذا در مطالعه حاضر با استفاده از شبکه علّی بیزین، رابطه بین افزایش جمعیت و بحران منابع آبی کشور تبیین شده و اثرات این بحران بر شاخص‌ها و متغیرهای کلان اقتصادی و تبعات ناشی از آن مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که با افزایش نرخ رشد جمعیت، بحران آب بیشتر شده و اثرات اقتصادی بحران آب شامل افزایش نرخ تورم، افزایش نرخ بیکاری و کاهش نرخ رشد اقتصادی بوده و اثرات اجتماعی آن نیز شامل کاهش میزان دسترسی به آب سالم و بهداشتی می‌باشد. بنابراین با توجه به اثرات زیست‌محیطی مانند جدی شدن مسئله بحران آب، آلودگی هوا و گرم شدن کره زمین، سیاست‌های جمعیتی در سطح کلان باید به‌گونه‌ای اتخاذ شود که تبعات منفی بر منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور به همراه نداشته باشد.

کلیدواژه‌ها

بحران آب؛ رشد جمعیت؛ شبکه علّی بیزین؛ متغیرهای کلان اقتصادی

مراجع

آبابایی، ب.، میرزایی، ف. و سهرابی، ت. 1393. تأثیر افزایش جمعیت بر تقاضای آب شرب از سد مخزنی طالقان تحت سناریوهای تغییر اقلیم. آب و توسعه پایدار، 2: 91-100.

ابراهیمیان، ص. و نهتانی، م. 1392. بررسی بحران کم ‏آبی در حال حاضر ناشی از چالش عدم مدیریت بهینه منابع آب در بخش کشاورزی در راستای تحقق توسعه پایدار کشاورزی. اولین همایش ملی چالش ‏های منابع آب کشاورزی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان.

احسانی، م. و خالدی، ه. 1382. بهره‌وری آب کشاورزی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران.

اسدزاده، ا.، تسلیمی بابلی، ا. و جلیلی، ب. 1393. بررسی اثرات تورمی و توزیعی مالیات بر ارزش‌افزوده بر بخش‌های مختلف اقتصاد ایران. پژوهش نامه مالیات، 72: 135-156.

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. اداره بررسی ‏های اقتصادی، گزارش اقتصاد و ترازنامه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، سال‏ های مختلف.

بخشی دستجردی، ر. و خاکی نجف‏ آبادی، ن. 1390. بررسی تأثیر جمعیت بر رشد اقتصادی در چارچوب الگوی رشد بهینه در اقتصاد ایران. کابردی از الگوریتم ژنتیک. مجله تحقیقات اقتصادی، 1: 1-20.

بیگدلی، م.، کلانتری، ص. و علیزاده اقدم. م. 1385. رابطه بین میزان باروری کل با توسعه اقتصادی و اجتماعی. فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، 5(21): 123-140.

بیگلری، ح. و کریمی، ح. 1392. بحران آب و بررسی نقش آن در توسعه پایدار کشور. اولین همایش ملی بحران آب، اصفهان، دانشگاه آزاد اسلامی.

ترابی، ت.، خواجوی‌پور، ا.، طریقی، س. و پاکروان، م.ر. 1394. تأثیر مصرف انرژی، رشد اقتصادی و تجارت خارجی بر انتشار گازهای گلخانه‌ای در ایران. مدلسازی اقتصادی، 29(1): 63-84.

جلالی‌نسب، م.، مطیعی، ن. و صدفی آبکنار، س. 1393. بحران آب و اثرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن در بخش کشاورزی. دومین همایش ملی مهندسی و مدیریت کشاورزی محیط‌زیست و منابع طبیعی پایدار. تهران: مرکز همایش‌های بین‌المللی دانشگاه شهید بهشتی.

حاجی رحیمی، م. و ترکمانی، ج. 1382. بررسی نقش رشد بخش کشاورزی در رشد اقتصادی ایران کاربرد الگوی تحلیل مسیر. اقتصاد کشاورزی و توسعه، 42-41: 71-89.

حیدری، پ. و رنجبر فلاح، م. 1392. رابطه رشد اقتصادی و آلودگی ناشی از گازهای گلخانه‌ای در کشورهای عمده اوپک (با استفاده از روش پانل دیتا). مجله محیط زیست، 52: 21-34.

خوارزمی، ع.، دهقانی تفتی، ا.، مشعل، م. و اله دادی، ا. 1390. بررسی بحران آب در ایران ازمنظر شاخص‌های توسعه پایدار. دانشگاه خوزستان: اولین همایش ملی راهبردهای دستیابی به کشاورزی پایدار.

خوشنویس، م. و پژویان، ج. 1391. بررسی تأثیر آلودگی محیط‌زیست بر شاخص توسعه انسانی در کشورهای توسعه‌یافته. فصلنامه علوم اقتصادی، 20: 39-68.

درخور، م.، فرجی‌زاده، ع. و میرهاشمی، ع. 1392. بحران آب و نتایج زیست‌محیطی آن در آسیای مرکزی. مطالعات آسیای مرکزی، 12: 41-54.

دفتر برنامه‌ریزی ‌کلان آب و آبفا. 1387. بسته پیشنهادی مدیریت منابع آب، برنامه پنجم توسعه، وزارت نیرو.

رحیمی، ش. و برین، ا. 1394. رابطه رشد اقتصادی و بیکاری. فصلنامه تازه ‏های اقتصاد، 144: 64-66.

سجادی، ک. 1388. بحران آب و تأثیر آن بر روابط ایران با کشورهای همجوار پس از انقلاب اسلامی. چهارمین همایش منطقه‌ای ایده‌های نو در کشاورزی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان (اصفهان)، دانشکده کشاورزی.

قبادی، س. و کمیجانی، ا. 1389. تبیین رابطه میان سیاست پولی- ارزی و بدهی دولت و تأثیر آن‌ها بر تورم و رشد اقتصادی در ایران. مطالعات اقتصاد بین‌الملل، 37: 1-22.

لطفعلی‏پور، م.ر. و فلاحی، م.ع. 1390. بررسی رابطه انتشار دی‌اکسید کربن با رشد اقتصادی، انرژی و تجارت در ایران. مجله تحقیقات اقتصادی، 1: 151-173.

مدیریت اقتصادی آب. 1395. دفتر اقتصاد آب، سازمان مدیریت منابع آب. آمار و اطلاعات. آمار میزان بارندگی، جریان‌های سطحی و حجم آب موجود در مخازن‌ها.

محرابیان، آ. و صدقی سیگارچی، ن. 1389. تأثیر رشد جمعیت بر رشد اقتصادی در کشورهای چهار گروه درآمدی. فصلنامه علوم اقتصادی، 5(13): 97-114.

محمدپور، غ.ر.، بخشی دستجردی، ر.، جعفری، س.، اثنی عشری، ه. 1392. بررسی اثر ساختار سنی جمعیت بر رشد اقتصادی ایران. مجله تحقیقات اقتصادی، 2: 201-224.

نقی‌پور دهکردی، پ.، خرم‌دل، س. و بیجندی، ع. 1393. بررسی عوامل مؤثر بر تغییر اقلیم با تأکید بر بحران آب و راهکارهای تخفیف آن. دانشگاه شهرکرد: دومین همایش ملی بحران آب.

یوسفی، پ. 1394. بحران آب. دومین همایش ملی راهکارهای پیشروی بحران آب در ایران و خاورمیانه. شیراز.

Ali S., Ali A. and Amin A. 2013. The Impact of Population Growth on Economic Development in Pakistan. Middle-East Journal of Scientific Research, 18(4): 483-491.

Afzal M. 2009. Population Growth and Economic Development in Pakistan, The Open Demography Journal, 2: 1-7.

Birdsall N., Kelley A. C. and Sinding S.W. 2001. Why population matters: demographic change, economic growth, and poverty in the developing world. Oxford, UK: Oxford University Press.

Charle E. 1983. Mocroeconomics of Developing Country. Mc Graw-Hill Inc., US.

Cincotta R. and Engelman R. 1997. Economics and Rapid Change (The Influence of Population Growth). Population Action International, Washington,D.C. Occasional paper.http://www.searchford.edu.

Ewing B., Moore D., Goldfinger S., Oursler A., Reed A., and Wackernagel M. 2010. The Ecological Foot Print Atlas2010. Puplished by; Global Footprint Network, Oakland, California, USA. http//www.footprintnetwork.org.

Falkenmark M. and Widstrand C. 1992. Population and Water Resources: a Delicate Balance. Population Bulletin, 47(3): 1-36.

Jiang and Wallstrom G. 2006. A Bayesian Network for Outbreak Detection and Prediction.Center for Biomedical Informatics, University of Pittsburgh, Pittsburgh, PA.

Johonson D. 1994. Effects of Institutions and Policies on Rural Population Growth with Application to China. Population and Development Review, 20(3): 503-531.

Lin X., Sha J. and Yan J. 2015. Exploring the Impacts of Water Resources on Economic Development in Beijing-Tianjin-Hebei Region. http://www-sre.wu.ac.at/ersa/.

Lozeau B. 2007. The Effects of Population Growth on Economic Performances in China and India. Brussels Journal of International Studies, 4: 1-8.

Malthus T. R. 1992 .An Essay on the Principle of Population, Cambridge, Cambridge University Press.

Mitchell T.M. 1997. Machine Learning. McGraw-Hill. http://www.cs.cmu.edu.

Morgan S. 2003. Is Low Fertility a Twenty-First Century Demographic Crisis? Demography, 40: 589-603.

Nadkarni S. and Shenoy P. 2000. A causal Mapping Approach to Constructing Bayesian Netwoks School of Business, Working Paper. 289: 1-30.

Nadkarni S., and Shenoy P. 2001. A Bayesian Network Approach to Making Inferences in Causal Maps. European Journal of Operational Research, 128(3): 21−40.

Pearl J. 1988. Probabilistic Reasoning in Intelligent Systems: Networks of Plausible Inference.morgan Kaufman Publishers., Inc., San Francisco, Californai,revised second printing edition.

Porter M. 1980. An Algoritm for Suffix Stripping. Program,14(3): 130-137.

Prasad B.K. 2003. Rural Development: Concept, Approach and Strategy. Sarup & Sons, New Delhi, pp: 94.

Roson R. and Damania R. 2016. Simulating the Macroeconomics Impact of Future Water Scarcity and Assesment of Alternative Scenarios. Working Paper. Center for Research on Energy and Environment Economics and Policy.

Roson R. and Sartori M. 2015. System-wide Implications of Changing Water Availability and Agricultural Productivity in the Mediterranean Economies. Water Economics and Policy, 1(1): 1-30.

Roson R. and Sartori M. 2016. Estimation of climate change damage functions for 140 regions in the GTAP9 database, World Bank Policy Research Working Papers, Washington D.C., forthcoming.

Roy P. and Das S. 2011. Population Growth, Socio-economy and Quality of life in Birbhum District, West Bengal, India.Current Research Journal of Social Sciences, 3(5): 412-418.

Sinding S. 2009. Population, Poverty and Economic Development. Philosophical Transactions of the Royal Society, 364: 3023-3030.

Steohenson T. 2000. An Introduction To Baysian Network Theory And Usage. IDIAP Research Report 00-03.

Thompson W. S. 1944. Plenty of people. The Jaques Cattell Press, 246p.

United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. 1996. Population and quality of Life. Available at: http://unesdoc.unesco.org.

United Nation World Water Development Report. 2014. Water and Energy. Vol 1.

United Nations. 2015. World Population prospects (key finding and advance tables). Available at: https://esa.un.org.

World Bank. 1960-2015. World Development Indicators .http://www.worldbank.org.

World Development Indicators. 2014. The World Bank. Washington DC.