ارزیابی آسیب پذیری شهر ارومیه با رویکرد پدافند غیرعامل

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 4، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 9، اسفند 1397، صفحه 61-79   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/gusd.v5i2.67302

نویسندگان

احمد آفتاب^{* 1}؛ اکبر هوشمند¹؛ فردین پیری²

¹دانشگاه ارومیه

²دانشگاه دفاع ملی، تهران

چکیده

هدف اصلی پژوهش، ارزیابی آسیب‌پذیری شهر ارومیه با رویکرد پدافند غیرعامل می­ باشد. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی ـ توسعه­ ای و از لحاظ ماهیت، توصیفی تحلیلی است. روش گردآوری داده­ ها به دو صورت اسنادی (داده­ های ثانویه) و پیمایشی (داده­ های اولیه) و ابزار مورد استفاده در روش پیمایشی پرسش­نامه و مصاحبه بوده است. جامعه آماری این تحقیق 30 نفر از اساتید، متخصصان و کارشناسان مرتبط با موضوع تحقیق در محدوده مورد مطالعه می ­باشند. برای تجزیه‌وتحلیل داده­ ها از مدلANP در رویکردی تلفیقی با سیستم اطلاعات جغرافیایی و منطق فازی، استفاده شده است. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده km²27/45 معادل 76/55 درصد از کل محدوده شهر با میزان جمعیت 530696 نفر که معادل 59/80 درصد از کل جمعیت شهر ارومیه می­ باشد دارای آسیب­ پذیری متوسط تا خیلی زیاد شناخته‌شده است. بیشتر نواحی شمالی (سکونتگاه­های غیررسمی منطقه دو) و مرکزی (محلات قدیمی منطقه چهار) شهر ارومیه به علت تراکم بالای جمعیتی و مسکونی، قرارگیری اکثر مراکز اداری­ سیاسی، حساس و تجاری در این مناطق، آسیب‌پذیرترین مناطق ارومیه هستند ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، رﻋﺎﯾﺖ ﻧﮑﺮدن اﺻﻮل هم‌جواری در کاربری­های حساس و حیاتی و عدم رعایت استاندارد ساخت‌وساز در منطقه چهار و دو ﺑﯿﺶ از ﺳﺎﯾﺮ مناطق شهری اﺳﺖ. در این میان، معیارهای کاربری­های حساس و حیاتی، مراکز نظامی واداری بیشترین تأثیر را در تعیین آسیب­ پذیری شهر ارومیه دارند. جابجایی و انتقال تأسیسات خطرناک از مناطق مسکونی و یا هم‌جوار با مراکز حساس و مهم، توجه به اصول پدافند غیرعامل در تهیه طرح­های شهری، توجه به آیین­ نامه استانداردهای ساخت‌وساز و ... از مهم‌ترین راهکارهای پیشنهادی در این زمینه
می­ باشد.
 
 

 
 

کلیدواژه‌ها

پدافند غیرعامل؛ آسیب پذیری شهری؛ تحلیل شبکه ای (ANP)؛ سیستم اطلاعات جغرافیای (GIS)؛ منطق فازی؛ شهر ارومیه

مراجع

1. اسماعیلی، ش. م.، تقوایی، ع. ا. (1390). ارزیابی آسیب‌پذیری شهر با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از روش دلفی، نمونه موردی: شهر بیرجند. مدیریت شهری، 9 (28)، 110 – 93.

2. آفتاب، ا.، نظم‌فر، ح.، موسوی، م.، عشقی، ع. (1395). تاثیر عوامل جغرافیایی بر پدافند غیرعامل در مناطق مرزی استان آذربایجان غربی (با تاکید بر مکان‌یابی مراکز حساس و نظامی). پژوهشنامه مطالعات مرزی، 2 (4)، 155 – 127.

3. امان‌پور، س.، محمدی ده‌چشمه، م.، علیزاده، م. (1395). ارزیابی آسیب‌پذیری زیرساخت‌های شهری کوهدشت با رویکرد پدافند غیرعامل. آمایش سرزمین، 1 (8)، 154-133.

4. اﻣﯿﻨﯽ ورﮐﯽ، س.، ﻣﺪﯾﺮی، م.، ﺷﻤﺴﺎﯾﯽ زﻓﺮﻗﻨﺪی، ف.، ﻗﻨﺒﺮی ﻧﺴﺐ، ع. (1393). ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ دﯾﺪﮔﺎهﻫﺎی ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ آسیب‌پذیری ﺷﻬﺮﻫﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﺎﻃﺮات ﻣﺤﯿﻄﯽ و اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار در آن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﮐﯿﻮ. فصل‌نامۀ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺤﺮان، 3 (4)، 18 – 5.

5. ﭘﺮﯾﺰادی، ط.، ﺣﺴﯿﻨﯽاﻣﯿﻨﯽ، ح.، ﺷﻬﺮﯾﺎری، م. (1389). ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﻤﻬﯿﺪات ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ در ﺷﻬﺮ ﺳﻘﺰ در روﯾﮑﺮدی ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ. ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬﺮی، 26(8)، 202 – 191.

6. ﺣﺴﯿﻦزاده دﻟﯿﺮ، ک.، ﻣﻠﮑﯽ، ک.، ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ، آ.، ﺣﯿﺪریﻓﺮ، م. (1391). ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ و ﺗﻮﺳﻌﮥ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﻬﺮی ﺑﺎ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﺮ ﮐﺎرﺑﺮیﻫﺎی ﺗﻬﺪﯾﺪﭘﺬﯾﺮ کلان‌شهر ﺗﺒﺮﯾﺰ از ﻣﻨﻈﺮ ﺟﻨﮓ. ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و ﭘﺎﯾﺪاری ﻣﺤﯿﻂ، 5 (2)، 24 -1.

7. ﺣﺴﯿﻨﯽ اﻣﯿﻨﯽ، ح. (1391). ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺷﻬﺮک اداری ﺷﻬﺮﯾﺎر ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ، دو فصل‌نامۀ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺤﺮان، 1 (1)، 21 -2.

8. ﺧﺪاﯾﯽ، ه. (1386). ﻣﺸﮑﻼت و ﭼﺎﻟﺶﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺤﺮان و راﻫﮑﺎرﻫﺎی آن. ﻣﺠﻠﮥ داﻧﺸﮑﺪة ﻣﺤﯿﻂ زﯾﺴﺖ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان. 16(8)، 29 -12.

9. ﺧﻤﺮ، غ.، ﺻﺎﻟﺢ ﮔﻮﻫﺮی، ح. (1392). برنامه‌ریزی ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ و ﻣﮑﺎنﯾﺎﺑﯽ ﭘﻨﺎﻫﮕﺎهﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺎزی. ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺤﯿﻄﯽ، 2 (7)، 34 -21.

10. دادگر، م. (1396). نقش اصول پدافند غیرعامل در کاهش آسیب‌پذیری کالبدی مسکن شهری مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. تهران، دانشگاه تربیت مدرس.

11. رضویان، م. ت.، علیان، م.، رستمی، ح. (1396). ارزیابی آسیب‌پذیری مکانی زیرساخت‌های استان یزد با رویکرد پدافند غیرعامل. آمایش سرزمین، 9 (2)، 20-1.

12. رنجبر، م.، حمزه نیسیانی، م. (1393). ارزیابی میزان آسیب‌پذیری معابر شهری و شبکه‌های ارتباطی منطقه ده شهرداری تهران بر اساس اصول پدافند غیرعامل و با استفاده از روش کارور. فصل‌نامه جغرافیای طبیعی، 7 (26)، 120 -99.

13. رهنما، م.، آفتاب، ا. (1393). مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهر ارومیه با استفاده از GIS و AHP. جغرافیا و توسعه، 35 (12)، 166 – 153.

14. ﺳﺠﺎدﯾﺎن، ن.، ﻋﻠﯿﺰاده، م.، ﭘﺮوﯾﺰﯾﺎن، ع. (1395). ﺳﻨﺠﺶ اﺳﺘﻘﺮار ﺑﯿﻤﺎرﺳﺘﺎن‌ﻫﺎی کلان‌شهر اﻫﻮاز ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺻﻮل ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ. ﻣﺠﻠﮥ آﻣﺎﯾﺶ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻓﻀﺎ، 7(24)، 183-169.

15. سلیمانی، ع.، آفتاب، ا.، شیخ‌احمدی، ا. (1395). بررسی، تحلیل و رتبه‌بندی سطوح برخورداری محلات بافت فرسوده شهر ارومیه. مطالعات مدیریت شهری، 25(8)، 90 – 79.

16. ﺻﯿﺎﻣﯽ، ق.، ﻟﻄﯿﻔﯽ، غ.، ﺗﻘﯽ‌ﻧﮋاد، ک.، زاﻫﺪی ﮐﻼﮐﯽ، ا. (1392). آﺳﯿﺐ‌ﺷﻨﺎﺳﯽ ﭘﺪاﻓﻨﺪی ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﯽ AHP و GIS (ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻣﻮردیﮔﺮﮔﺎن). ﻣﺠﻠﮥ آﻣﺎﯾﺶ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ ﻓﻀﺎ، 3 (10)، 42 -21.

17. ﻋﻠﯿﺰاده، م. (1395). ارزﯾﺎﺑﯽ آسیب‌پذیری زﯾﺮﺳﺎﺧﺖﻫﺎی ﺷﻬﺮی ﮐﻮﻫﺪﺷﺖ ﺑﺎ روﯾﮑﺮد ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ. اهواز: ﭘﺎﯾﺎنﻧﺎﻣﮥ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ. رﺷﺘﮥ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و برنامه‌ریزی ﺷﻬﺮی، داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﯿﺪ چمران اهواز.

18. ﻗﺪﯾﺮی، م.، رﮐﻦاﻟﺪﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎری، ع. (1392). راﺑﻄﮥ ﺳﺎﺧﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ و ﻣﯿﺰان آسیب‌پذیری در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺮ زﻟﺰﻟﻪ (ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻣﻮردی: ﻣﺤﻼت کلان‌شهر ﺗﻬﺮان). ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ و برنامه‌ریزی ﻣﺤﯿﻄﯽ، 24 (2)، 153-174.

19. قرارگاه پدافند غیرعامل. (1383). پدافند غیرعامل، نشریه شماره 1. تهران: انتشارات معاونت پدافند هوایی قرارگاه خاتم انبیاء.

20. قنبری، ا.، زلفی، ع. (1393). ارزیابی آسیب‌پذیری شهری در برابر زلزله با تاکید بر مدیریت بحران شهری در شهر کاشمر. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 1 (4)، 74-59.

21. ﮐﺎﻣﺮان، ح.، ﺣﺴﯿﻨﯽ اﻣﯿﻨﯽ، ح. (1391). ﮐﺎرﺑﺮد ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ در ژﺋﻮﭘﻠﺘﯿﮏ و برنامه‌ریزی ﺷﻬﺮی (ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺷﻬﺮﯾﺎر)، ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎ، 10 (35)، 27 -1.

22. متولی حبیبی، ف.، برقچی، م.، (1394)، شناسایی عوامل موثر جهت کاهش آسیب‌پذیری در بافت‌های فرسوده شهری بر اساس ملاحظات پدافند غیرعامل (نمونه موردی: بافت فرسوده قلعه آبکوه مشهد). فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه خراسان بزرگ، 6 (19)، 93-77.

23. ﻣﺤﻤﺪی دهﭼﺸﻤﻪ، م.، ﺣﯿﺪری‌ﻧﯿﺎ، س. (1394). ﻣﺪلﺳﺎزی ﻣﮑﺎﻧﯽ ﻫﻤﺠﻮاری ﮐﺎرﺑﺮی‌ﻫﺎی وﯾﮋه از دﯾﺪﮔﺎه ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻏﯿﺮﻋﺎﻣﻞ در کلان‌شهر اﻫﻮاز. ﻓﺼﻞﻧﺎﻣﮥ برنامه‌ریزی و آﻣﺎﯾﺶ ﻓﻀﺎ، 19 (2)، 236 – 211.

24. موحدی‌نیا، ج. (1386). اصول و مبانی پدافند غیرعامل. پژوهشکده مهندسی پدافند غیرعامل، تهران، انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر.

25. یزدانی، م. ح.، سیدین، ا. (1395). بررسی آسیب‌پذیری شهر از منظر پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: شهر اردبیل). فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر»، 25 (100)، 34 – 17.

26. Col, J. W. (2002). A study of Clausewitz concept of the military center of gravity. Retrieved from http://www.juris99.com/mil/wc4.htm.

27. Dreier, P. (2003). American urban crisis: A decade after the Los Angeles riots. Journal of National Civic Review, 29(3), 34-50.

28. Leritina, G., & Hauskenc, K. (2011). Preventive strike vs. false targets and protection in the fence strategy. Reliability Engineering and System Safety, 96(8), 912-924.

29. Liangfeng, Z., Guirong, Z., Kunlong, Y., & Liang, Z. (2002). Risk analysis system of geo-hazard based on GIS technique. Journal of Geographical Sciences, 12(3), 371-376.

30. Niemira, M., & Saaty, T. L. (2004). An analytic network process model for financial crisis forecasting. International Journal of Forecasting, 20(4), 573-58.

31. Saaty, T. (1999). Fundamentals of the analytic network process. Kobe: Proceedings of ISAHP.

32. Srikanth, T., Kumar, R. P., Singh, A. P., Rastogi, B. K., & Kumar, S. (2010). Earthquake vulnerability assessment of existing buildings in Gandhidham and Adipur Cities, Kachchh, Gujarat (India). European Journal of Scientific Research, 41(3), 336-353.

33. Wisner, B., & Walker, P. (2005, January). Feinstein international famine center. Paper presented at the World Conference on Disaster Reduction, Kobe, Japan.