رذایل اخلاقی و نسبت آن‌ها با ذات آدمی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 43، شماره 2 - شماره پیاپی 87، آذر 1390، صفحه 34-60   

نوع مقاله: Scientific & Research

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v43i2.11775

نویسنده

سیدعلی حسینی شریف^*

چکیده

بحث ارتباط اخلاق و صفات نیک و بد آدمی با ذات و طبیعت وی از مباحث کهن در عرصه حکمت عملی است، این مسئله که آیا همه اخلاق یا بخشی از آن، در همه انسان‌ها یا در بعضی از آدمیان اختیاری و اکتسابی، یا غیر اختیاری و غیرقابل تحصیل بوده و تغییر ناپذیر است، از دیر باز مطمح نظر دانایان و حکیمان بوده است.
هدف این نوشتار طرح و دفاع از این نظریه است که فضایل و کمالات امور وجودی و حقایق عینی و اکتسابی هستند، اما رذایل اخلاقی امور عدمی و نقایص و اعدام ملکات فاضله‌اند و از این جهت همین که ذات انسان فاقد کمال و فضیلتی باشد کافی است تا مصداق رذیله مقابل قرار گیرد و از آنجا که انسان در اصل خلقت تهی از فضایل بوده و عالم و عادل متولد نمی‌شود، صرف ذات آدمی و به اصطلاح انسان من حیث هو هو، از این جهت مصداق رذایل است و این به معنی «ذاتی بودن» این صفات است، چنانکه امکان ذاتی ممکن می‌باشد، یعنی رذایل در عین ذاتی بودن مانند فضایل تغییرپذیر و زوال‌پذیر هستند و اختیار و اراده انسان در آن‌ها نافذ است. از این رهگذر تعلیم و تربیت نیز جایگاه ویژه خود را از دست نمی‌دهد.

کلیدواژه‌ها

خلق؛ فضایل؛ رذایل؛ صفات ذاتی؛ صفات اکتسابی

مراجع

ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله، الهیات شفاء، انتشارات بیدار، بی جا، بی تا.

ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله، طبیعیات شفاء، تحقیق دکتر محمود قاسم، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ ه. ق.

ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله، نجات، المکتبه المرتضویه، چاپ دوم، تهران، چاپخانه خورشید، ۱۳۶۴ ه. ش.

انتشارات آفتاب، تهران، مطبعه دارالکتب المصریه، قاهره، مصر، ۱۳۴۳ ق ۱۹۲۴ م.

ابن مسکویه، ابوعلی احمد بن یعقوب، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، عماد هلالی، چاپ اول، طلیعه النور، قم، ۱۴۲۶ ه. ق.

ارسطو، اخلاق نیکو ماخس، ترجمه فارسی از سید ابوالقاسم پورحسینی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۵۶ ه. ش.

ارسطو، علم الاخلاق الی نیقوماخس، مترجم به عربی احمد لطفی سید، چاپ افست،

بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، مرتضی مطهری، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۵ ه. ش.

جرجانی، میرسید شریف، التعریفات، (تعریفات جرجانی)، حسن سیدعرب، سیما نوربخش، تهران، ۱۳۷۷ ه. ش.

رازی، فخرالدین محمد بن عمر ، المباحث المشرقیه، الطبعه الثانیه، مطبعه امیر، ناشر، مکتبه بیدار، قم، ۱۴۱۱ ه.ق.

شیرازی، صدر الدین محمد، الاسفار الاربعۀ، چاپ سوم، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۹۸۸ م.

طباطبایی، سید محمد حسین، نهایۀالحکمه، عباسعلی زارعی سبزواری، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۲۴ ه.ق.

طوسی، نصیرالدین، اخلاق ناصری، کتابفروشی علمیه اسلامیه، چاپ افست، مروی، تهران، بی‌تا.

غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، احیاء علوم الدین، داراحیا التراث العربی، بیروت، توزیع دارالقلم العربی، حلب ـ سوریا، بی تا.

فارابی، کتاب التنبیه علی سبیل السعادۀ، محقق جعفر ال یاسین، تهران، حکمت،۱۳۷۱ ه. ش.

فیض کاشانی (مولی محسن) محمد بن مرتضی، اخلاق حسنه، ترجمه محمدباقر ساعدی، چاپ چهارم،انتشارات پیام آزادی، تهران، ۱۳63 ه. ش.

کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، اصول کافی، علی اکبر غفاری، چاپ سوم، دارالکتب الاسلامیه، تهران ۱۳۸۸ ه. ق.

گمپرتس، تئودور، متفکران یونانی، ج ۳، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات خوارزمی، ۱۳۷۵، ه. ش.

نراقی، احمد، معراج السعادۀ، چاپ یازدهم، موسسه انتشارات هجرت، قم، ۱۳۸۴ ه. ش. 

نراقی، مهدی، جامع السعادات، سید محمد کلانتر، چاپ دوم، مطبعه النجف، نجف اشرف، ۱۳۸۳ ق ـ ۱۹۶۳ م.